Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

trogài , vrb: atrogai, trogare Definitzione acapiare, mescamente imbodhigare una cosa a tantas bortas a inghíriu de un'àtera, fintzes in dossu, a un'arremu o àteru; in cobertantza, nàrrere o cuncordare trogas, imbodhigos, trampas / su pannixedhu o muncadori de trogai = mucadore de conca de acapiare in gatzile, a parte de apalas Sinònimos e contràrios prèndhere, imboligare, imbusciae / pinnicai / acordiolai, atrotixai, folfigiare, fortzicare, imbogiare, trobillai / ingannai, trampai | ctr. irboligare, isòlbere, strogai Frases dhis pariat chi fiat bèni trogau in d-una madassa mali cumbinada ◊ a su mortu dhi trogant is manus cun s'arrosàriu ◊ ndi est arrutu de cuadhu e, comenti portàt sa funi trogada, su cuadhu dh'at pigau a tragu ◊ tot'is duus si dh'iant trogada a su didu ◊ custu fiuverru est totu trogau 2. a su mortu dh'iant trogau in d-unu lantzoru ◊ su chi aciapat ingollit po si trogai is peis ◊ seus trogandusí sa conca primu de si dha segai! ◊ po su frius mi apu trogau cuss'arrogu de arrobba in su ciugu ◊ su mengianu ndi carastis coitendi de su letu, no abarrastis trogamí troga! 3. lah, chi po macu siast, chi mi trogu is gunnedhas gei dha bis sa festa!…◊ pigat una funi bèni trogada e iscudit in tot'is furrungonis 4. chini est chi dh'at trogada sa morti de cussus? ◊ dhi parit bellu chi a una pòbera tiàula mi dhi troghit una fàula po si papai is caboniscus? (L.Matta) Ètimu ltn. *torc(u)lare Tradutziones Frantzesu enrouler, rouler, envelopper, entortiller Ingresu to wrap (up) Ispagnolu envolver Italianu avvòlgere, attorcigliare Tedescu aufwickeln.

trogonài , vrb Definitzione tragare, pigare a tragu comente faet una fortza manna Sinònimos e contràrios tragai, trazare, trijinare Frases trogonaus de unu dellúviu si agatant paris in fundu a unu canali unu cannoni e un'ispéigu de generali Tradutziones Frantzesu entraîner, emporter Ingresu to carry away Ispagnolu arrollar Italianu travòlgere Tedescu fortreißen.

tronài , vrb: tronare Definitzione betare o fàere tronos; nàrrere, bandhire sa cosa / fai lampau e tronau = puntu e mortu, impresse meda, mancu nada fata Sinònimos e contràrios tronaciare, tronitare, trumbutai / nàrrere, stronai, trumbitai Frases oe est totu sa die tronendhe, ma abba paga! ◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!… 2. una die lu sunt tronendhe chi nachi faghent cosa!… Ètimu ltn. *tronare Tradutziones Frantzesu tonner Ingresu to thunder Ispagnolu tronar Italianu tuonare Tedescu donnern.

trotuliàre, trotulinàre , vrb Definitzione andhare a troto, unu pagu a troto, a trotighedhu Sinònimos e contràrios trotai, trotigliare Tradutziones Frantzesu trotter, trottiner Ingresu to trot (along) Ispagnolu trotar Italianu trottare, trotterellare Tedescu traben, schnell gehen.

trubàre , vrb: trubbare, truvare, turbare, turvare Definitzione fàere andhare, apretare po andhare (nau pruschetotu po is animales, ma fintzes po gente pigada coment’e animales, chentza arrispetu); portare su bestiàmene de una pastura a s'àtera; fàere essire a pígiu sa fera in cassa, fintzes su pische po piscare, istesiare, fàere istesiare, fintzes solu andhare; prnl. afracai, su si betare cun fortza contra a ccn. a iscúdere, mossigare, atumbare, incorrare o fàere àteru de male; nau in cobertantza de s'ómine, de su mascu, cobèrrere; fintzes nàrrere o atuare una cosa a unu candho no dha faet po su pagu interessamentu Sinònimos e contràrios sucai, tzitziare / atramudai / afarcai, agghegiare, assurpire, azachinare, crazugai, tzurricare / zúchere Frases pastores, truvade sas berveghes! ◊ sos canes si sunt betados a sa tupa pro trubbare sa fera ◊ commo no turbas prus sos pecos dae Costera ◊ trubba s'àinu, fàghelu andhare impresse! ◊ turvaiat sos voes cun d-unu frúschiu chi ischiat isse ◊ su ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas 2. o luna maca, a ube ses turbandhe?! ◊ trubba a dainanti: bae, no istes ispetendhe! ◊ trubbachelu su bestiàmine, no mi che collat s'olia! 3. si li est trubbadu su trau e si no si fit fatu a bonu a si partare l'aiat mortu! ◊ ajó, ista masedu, cantu ti truvas daghi ti faedho! ◊ si mi est trubbadu a m'iscúdere, ma candho at bidu sa lepa at furriadu! Ètimu ltn. turbare Tradutziones Frantzesu pousser, conduire en avant Ingresu to spur, to conduct Ispagnolu aguijonear, ojear la caza Italianu stimolare, far andare, condurre avanti Tedescu antreiben, anstacheln.

trubulàre , vrb: trugulare, truvulai, truvulare Definitzione fàere trullu, trúvulu, avolotare cosa (abba o àteru deasi) pausada Sinònimos e contràrios abbolojare, abbuligiai 1, introvulare, intruai, istrulare, trullare, trumbugliai Tradutziones Frantzesu troubler Ingresu to make turbid Ispagnolu enturbiar Italianu intorbidire Tedescu trüben.

trucài, trucàre , vrb Definitzione fàere trucos, una genia de giogu chi faet pàrrere una cosa candho est un'àtera; pintare, pònnere colores, mudare a ccn. o ccn. cosa a manera de pàrrere prus bella, diferente o comente depet cumpàrrere Sinònimos e contràrios despintai Tradutziones Frantzesu truquer, maquiller Ingresu to make up, to disguise Ispagnolu trucar, maquillar Italianu truccare Tedescu verkleiden, schminken.

trumbitài, trumbitàre , vrb Definitzione pubblicare a sonu de trumba, betare su bandhu; nàrrere, giare a ischire cosa a totugantos, a gente meda Sinònimos e contràrios bandhire / isprubbicare, tamburinai, tronai 2. at trumbitau is difetus allenus Tradutziones Frantzesu divulguer Ingresu to divulge Ispagnolu divulgar Italianu divulgare Tedescu bekanntgeben.

trumbugliài , vrb: trumbullai, trumbuxai Definitzione nau de abba o cosas deasi (ma fintzes de su tempus) mòvere a iscutuladura forte a manera de pònnere in avolotu sa cosa faendhodha mòvere, pesare su fundhurúgiu, su búdhidu, imbrutare: nau de gente (e fintzes de sa mente, de s'ànima), su dha pònnere in pentzamentu e avolotu po calecuna chistione de una manera chi no si cumprendhet comente podet acabbare; pesare burdellu, avolotu, pònnere in pentzamentu Sinònimos e contràrios abbuligiai 1, abbussiare, arrebbulliai, intrullai, istriulare, sciambullai / agiolotare, atrepillai, scambillai, stragamullai, studugai, trogomingiai, trumuinare | ctr. assantai, pasai Frases tzia Anna ndi portat su matzamedhu trumbullau ◊ callentamí unu tzichedhu de gafei, ca mi ses fendi trumbullai s'istògumu cun cussas chistionis ◊ sceti ca mi arragodat su sannori… mi trumbullat s'istògumu, mi trumbullat! (E.V.Melis) 2. chi sa cosa si trumbullat, gei si fatzu s'atzinnu dèu! ◊ sonnu trumbullau chei custu no nd'iu fatu ancora ◊ oi est totu trumbullau in custa terra nosta: sa família, sa bidha, su fuedhu ◊ chi dh'agatu gei mi dhu trumbullu dèu etotu, a sou a sou, a su sannori! Tradutziones Frantzesu troubler, bouleverser, agiter Ingresu to make turbid, to stir, to upset Ispagnolu enturbiar, alborotar Italianu intorbidare, sconvòlgere, agitare Tedescu trüben, stören, aufregen.

trumbulàre , vrb Definitzione orrumbulare, atumbare e furriare a terra, fàere orrúere a furriadura; fintzes illascinare Sinònimos e contràrios atumbae, atzupare / arrembulai, arrodulare, boltulare, lodhurare, tambulare, trodhulare / fuzire 2. su bentu fuit a cantu podiat bentulare, pariat de che chèrrere trumbulare sa pinneta ◊ nche at trumbulau s'istrezu de su late Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tomber, dégringoler Ingresu to fall headlong Ispagnolu rodar, caerse Italianu capitombolare Tedescu überschlagen.

trumentài, trumentàre , vrb: atormentai, trumentare, trummentai, trummentare Definitzione istare faendho a pelea; lòmpere, arribbare a s'ingrundha e cun fortza a calecuna cosa, pònnere in tribbulia a ccn., fàere sufrire Sinònimos e contràrios atrepillai, marigonare, matanare, peleai, pertojare / lòmpere, trubare Frases a bellu puntu seus: tota vida trumentaus po su dinai! ◊ est trumentendi sempri po àtera genti ◊ ca no dh'eus trumentau, custu fillu!…◊ a cust'edadi chi mi depa ponni a trumentai cun pipius!…◊ is terrenus de custus montis funt pedriaxus, epuru beniant seminaus e si trumentada po pagu resa 2. deretu at trumentau a pròghere cada gútiu cantu un'obu! ◊ su bentu fit passau, ma apustis de cudha pache si trumentat s'iferru ◊ si l'est trummentadu su trau ◊ si si trummentant cussos canes arguai! 3. candu mi seu infiudada no apu trummentau a nisciunus, dèu! ◊ fillu miu, no mi portis a su spidali a mi trumentai: lassamí morri in domu! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu rudoyer, harceler, torturer Ingresu to mistreat, to harass, to torment Ispagnolu acosar, agobiar, atormentar Italianu strapazzare, assillare, tormentare, torturare Tedescu belästigen, quälen.

truminàre , vrb rfl Definitzione su si mòvere a cropu coment'e po assíchidu; carrigare contras a unu, cracare Sinònimos e contràrios fritire, suncai / afarcai, lòmpere, trubare Frases a sa bénnida de sos canes sas arveghes si sunt totu truminadas 2. daghi l'at bidu si est truminadu pro li dare a subra 3. fia sempre nervosu, truminadu, chena poder tènnere paghe Tradutziones Frantzesu s'agiter Ingresu to be agitated Ispagnolu agitarse Italianu agitarsi Tedescu sich heftig bewegen.

trumunzonàre , vrb: trumuzonare Definitzione fàere a trumuzone, mòvere a molinadura Sinònimos e contràrios arremolinai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourbillonner Ingresu to whirl Ispagnolu girar Italianu turbinare Tedescu wirbeln.

truncài , vrb: truncare Definitzione segare a límpiu, segare a manera de ndhe istacare s'orrugu (nau meda po cosa tostada, longa), fintzes traessare, passare de una parte a s'àtera de ccn. cosa o logu; nau de sentidos, de unu fàere, de is fortzas, fàere bènnere mancu / fàchere (una faina) a sa trunca e passa = bessiresindhe a sa russa, dare un'aggurgada, una passada lestra Sinònimos e contràrios arrogai, immutzurrare, istuturai, ruciare, secare Frases mi assimizo a su chercu de su monte chi sos ramos su tronu li at truncadu (A.Casula)◊ o truncat o aggànciat, o truncat o faghet gantzu ◊ cherias truncare funes e cadenas ◊ est rutu e si at truncadu s'anca ◊ una biga si est truncada ◊ iat tirau a unu cerbu e dh'iat truncau una pala 2. sa bidha est atraessata dae s'istradone printzipale chi la truncat in duos ◊ at truncau a arrogadura in is ortus po fai debressi 3. mi truncat donzi àschidu su lassare sa Sardinna ◊ seu preghendi pro chi sa vida mia no bengat truncada ◊ no podiat lassai a issu a si truncai s'ischina po is àterus Ètimu ltn. truncare Tradutziones Frantzesu couper, casser, fracturer Ingresu to cut off, to break, to split Ispagnolu truncar, partir Italianu troncare, spezzare, fratturare Tedescu abschlagen, abbrechen.

trusàre , vrb Definitzione pònnere sa trusa, essire afaciolaos Sinònimos e contràrios mascarare | ctr. iscaratzare Frases a carrasegare sunt dies de trusare ◊ a carrasegare sa pisedhina s'istràviat gioghendhe, a bias trusada ◊ posca de sos impostos, a su secuestradu comintzeint a lu trusare ◊ a carrasegare isse si trusaiat sempre Tradutziones Frantzesu se déguiser Ingresu to put on a mask Ispagnolu disfrazarse Italianu mascherarsi Tedescu sich verkleiden.

trutuliài, trutuliàre , vrb Definitzione fàere sa boghe de sa trúturi Sinònimos e contràrios arrullai 1 Frases s'intendhiat su càntigu de sas mérulas e su trutuliare de sas túrtures chi bi fint bolizendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu roucouler Ingresu to coo Ispagnolu arrullar Italianu tubare Tedescu gurren.

tucaràre , vrb: tucherare, tucorare, tzucorare Definitzione pònnere (bogare) su tzúcuru, comente faet a sola sa figu sicada chistia (si faet bianca) Sinònimos e contràrios atzucarai, intucarare 2. sa càriga si est totu tucorada Tradutziones Frantzesu sucrer Ingresu to sugar Ispagnolu azucarar Italianu zuccherare Tedescu zuckern.

tudài, tudàre , vrb: turai, tutare Definitzione carragiare su fogu, sa braxa, cun su chinisu, carragiare cun terra una css. cosa (mescamente su mortu, is sèmenes) e fintzes badrare, fàere a manera de iscabbúllere de unu cropu, de unu dannu Sinònimos e contràrios abbuare, acuae, acucai, acusciare, afufai, apatai, atrabentare, atracare, cuerrai, cutzicare, frànghere, impertusare, interrai, intuzare, istichire, istumponai | ctr. studai 1 Frases tuda su fogu, gai bi durat a cras! 2. cun pàlia e piconi fiat aproliendi de campusantu anca iat tudau a unu ◊ cussu est coment'e a tutare a unu bibu! ◊ su male che l'at tudadu ◊ unu tempus su mortu lu tutabant in terra ◊ tutant su sèmene cun trazos de ozastru ◊ fait unu fossu e nci tudat su dinai 3. ch'est rutu dae altu ma sas fàscias de linna chi bi fint suta l'ant tudadu su colpu Sambenados e Provèrbios prb: a dhi nai biau, candu est mortu e tudau! Ètimu ltn. *tutare Tradutziones Frantzesu enterrer Ingresu to bury Ispagnolu enterrar Italianu sotterrare, seppellire Tedescu eingraben, begraben.

tullíre, tullíri , vrb: atullire Definitzione foedhandho de un'arremu de sa carena, su si fàere coment'e retesu, cancarau, chentza fortza, de no serbire Sinònimos e contràrios bardai, cancarare Frases como chi patint sa pena de sos betzos e chi pro ambos nérvios si tullint nemmancu aventurosa ant sa idea (P.Giudice Marras) Ètimu spn. tullir(se) Tradutziones Frantzesu se recroqueviller, paralyser Ingresu to numb, to paralyze Ispagnolu entumecerse Italianu rattrappirsi, paralizzarsi Tedescu sich verkrampfen.

tumbài , vrb: atumbae*, tumbare, tzumbai Definitzione iscúdere is concas apare comente faent is mascos brebeghinos gherrandho; fèrrere o iscúdere a calecunu logu, fintzes po pagu atentzione; fintzes cumbínchere a ccn. a calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbruncai, atricuai, becare, intumbare, tumbulare / fèrrere / indúere, indugi Frases tumbant puzones a sos bidros annapados ◊ fit unu becu chi tumbaiat ◊ tumba tumba e feri feri andit! Tradutziones Frantzesu heurter, cogner Ingresu to bump Ispagnolu chocar, sacudir Italianu urtare, sbàttere Tedescu stoßen.

«« Torra a chircare