Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

trogài , vrb: atrogai, trogare Definition acapiare, mescamente imbodhigare una cosa a tantas bortas a inghíriu de un'àtera, fintzes in dossu, a un'arremu o àteru; in cobertantza, nàrrere o cuncordare trogas, imbodhigos, trampas / su pannixedhu o muncadori de trogai = mucadore de conca de acapiare in gatzile, a parte de apalas Synonyms e antonyms prèndhere, imboligare, imbusciae / pinnicai / acordiolai, atrotixai, folfigiare, fortzicare, imbogiare, trobillai / ingannai, trampai | ctr. irboligare, isòlbere, strogai Sentences dhis pariat chi fiat bèni trogau in d-una madassa mali cumbinada ◊ a su mortu dhi trogant is manus cun s'arrosàriu ◊ ndi est arrutu de cuadhu e, comenti portàt sa funi trogada, su cuadhu dh'at pigau a tragu ◊ tot'is duus si dh'iant trogada a su didu ◊ custu fiuverru est totu trogau 2. a su mortu dh'iant trogau in d-unu lantzoru ◊ su chi aciapat ingollit po si trogai is peis ◊ seus trogandusí sa conca primu de si dha segai! ◊ po su frius mi apu trogau cuss'arrogu de arrobba in su ciugu ◊ su mengianu ndi carastis coitendi de su letu, no abarrastis trogamí troga! 3. lah, chi po macu siast, chi mi trogu is gunnedhas gei dha bis sa festa!…◊ pigat una funi bèni trogada e iscudit in tot'is furrungonis 4. chini est chi dh'at trogada sa morti de cussus? ◊ dhi parit bellu chi a una pòbera tiàula mi dhi troghit una fàula po si papai is caboniscus? (L.Matta) Etymon ltn. *torc(u)lare Translations French enrouler, rouler, envelopper, entortiller English to wrap (up) Spanish envolver Italian avvòlgere, attorcigliare German aufwickeln.

trogonài , vrb Definition tragare, pigare a tragu comente faet una fortza manna Synonyms e antonyms tragai, trazare, trijinare Sentences trogonaus de unu dellúviu si agatant paris in fundu a unu canali unu cannoni e un'ispéigu de generali Translations French entraîner, emporter English to carry away Spanish arrollar Italian travòlgere German fortreißen.

tronài , vrb: tronare Definition betare o fàere tronos; nàrrere, bandhire sa cosa / fai lampau e tronau = puntu e mortu, impresse meda, mancu nada fata Synonyms e antonyms tronaciare, tronitare, trumbutai / nàrrere, stronai, trumbitai Sentences oe est totu sa die tronendhe, ma abba paga! ◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!… 2. una die lu sunt tronendhe chi nachi faghent cosa!… Etymon ltn. *tronare Translations French tonner English to thunder Spanish tronar Italian tuonare German donnern.

trotuliàre, trotulinàre , vrb Definition andhare a troto, unu pagu a troto, a trotighedhu Synonyms e antonyms trotai, trotigliare Translations French trotter, trottiner English to trot (along) Spanish trotar Italian trottare, trotterellare German traben, schnell gehen.

trubàre , vrb: trubbare, truvare, turbare, turvare Definition fàere andhare, apretare po andhare (nau pruschetotu po is animales, ma fintzes po gente pigada coment’e animales, chentza arrispetu); portare su bestiàmene de una pastura a s'àtera; fàere essire a pígiu sa fera in cassa, fintzes su pische po piscare, istesiare, fàere istesiare, fintzes solu andhare; prnl. afracai, su si betare cun fortza contra a ccn. a iscúdere, mossigare, atumbare, incorrare o fàere àteru de male; nau in cobertantza de s'ómine, de su mascu, cobèrrere; fintzes nàrrere o atuare una cosa a unu candho no dha faet po su pagu interessamentu Synonyms e antonyms sucai, tzitziare / atramudai / afarcai, agghegiare, assurpire, azachinare, crazugai, tzurricare / zúchere Sentences pastores, truvade sas berveghes! ◊ sos canes si sunt betados a sa tupa pro trubbare sa fera ◊ commo no turbas prus sos pecos dae Costera ◊ trubba s'àinu, fàghelu andhare impresse! ◊ turvaiat sos voes cun d-unu frúschiu chi ischiat isse ◊ su ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas 2. o luna maca, a ube ses turbandhe?! ◊ trubba a dainanti: bae, no istes ispetendhe! ◊ trubbachelu su bestiàmine, no mi che collat s'olia! 3. si li est trubbadu su trau e si no si fit fatu a bonu a si partare l'aiat mortu! ◊ ajó, ista masedu, cantu ti truvas daghi ti faedho! ◊ si mi est trubbadu a m'iscúdere, ma candho at bidu sa lepa at furriadu! Etymon ltn. turbare Translations French pousser, conduire en avant English to spur, to conduct Spanish aguijonear, ojear la caza Italian stimolare, far andare, condurre avanti German antreiben, anstacheln.

trubulàre , vrb: trugulare, truvulai, truvulare Definition fàere trullu, trúvulu, avolotare cosa (abba o àteru deasi) pausada Synonyms e antonyms abbolojare, abbuligiai 1, introvulare, intruai, istrulare, trullare, trumbugliai Translations French troubler English to make turbid Spanish enturbiar Italian intorbidire German trüben.

trucài, trucàre , vrb Definition fàere trucos, una genia de giogu chi faet pàrrere una cosa candho est un'àtera; pintare, pònnere colores, mudare a ccn. o ccn. cosa a manera de pàrrere prus bella, diferente o comente depet cumpàrrere Synonyms e antonyms despintai Translations French truquer, maquiller English to make up, to disguise Spanish trucar, maquillar Italian truccare German verkleiden, schminken.

trumbitài, trumbitàre , vrb Definition pubblicare a sonu de trumba, betare su bandhu; nàrrere, giare a ischire cosa a totugantos, a gente meda Synonyms e antonyms bandhire / isprubbicare, tamburinai, tronai 2. at trumbitau is difetus allenus Translations French divulguer English to divulge Spanish divulgar Italian divulgare German bekanntgeben.

trumbugliài , vrb: trumbullai, trumbuxai Definition nau de abba o cosas deasi (ma fintzes de su tempus) mòvere a iscutuladura forte a manera de pònnere in avolotu sa cosa faendhodha mòvere, pesare su fundhurúgiu, su búdhidu, imbrutare: nau de gente (e fintzes de sa mente, de s'ànima), su dha pònnere in pentzamentu e avolotu po calecuna chistione de una manera chi no si cumprendhet comente podet acabbare; pesare burdellu, avolotu, pònnere in pentzamentu Synonyms e antonyms abbuligiai 1, abbussiare, arrebbulliai, intrullai, istriulare, sciambullai / agiolotare, atrepillai, scambillai, stragamullai, studugai, trogomingiai, trumuinare | ctr. assantai, pasai Sentences tzia Anna ndi portat su matzamedhu trumbullau ◊ callentamí unu tzichedhu de gafei, ca mi ses fendi trumbullai s'istògumu cun cussas chistionis ◊ sceti ca mi arragodat su sannori… mi trumbullat s'istògumu, mi trumbullat! (E.V.Melis) 2. chi sa cosa si trumbullat, gei si fatzu s'atzinnu dèu! ◊ sonnu trumbullau chei custu no nd'iu fatu ancora ◊ oi est totu trumbullau in custa terra nosta: sa família, sa bidha, su fuedhu ◊ chi dh'agatu gei mi dhu trumbullu dèu etotu, a sou a sou, a su sannori! Translations French troubler, bouleverser, agiter English to make turbid, to stir, to upset Spanish enturbiar, alborotar Italian intorbidare, sconvòlgere, agitare German trüben, stören, aufregen.

trumbulàre , vrb Definition orrumbulare, atumbare e furriare a terra, fàere orrúere a furriadura; fintzes illascinare Synonyms e antonyms atumbae, atzupare / arrembulai, arrodulare, boltulare, lodhurare, tambulare, trodhulare / fuzire 2. su bentu fuit a cantu podiat bentulare, pariat de che chèrrere trumbulare sa pinneta ◊ nche at trumbulau s'istrezu de su late Etymon srd. Translations French tomber, dégringoler English to fall headlong Spanish rodar, caerse Italian capitombolare German überschlagen.

trumentài, trumentàre , vrb: atormentai, trumentare, trummentai, trummentare Definition istare faendho a pelea; lòmpere, arribbare a s'ingrundha e cun fortza a calecuna cosa, pònnere in tribbulia a ccn., fàere sufrire Synonyms e antonyms atrepillai, marigonare, matanare, peleai, pertojare / lòmpere, trubare Sentences a bellu puntu seus: tota vida trumentaus po su dinai! ◊ est trumentendi sempri po àtera genti ◊ ca no dh'eus trumentau, custu fillu!…◊ a cust'edadi chi mi depa ponni a trumentai cun pipius!…◊ is terrenus de custus montis funt pedriaxus, epuru beniant seminaus e si trumentada po pagu resa 2. deretu at trumentau a pròghere cada gútiu cantu un'obu! ◊ su bentu fit passau, ma apustis de cudha pache si trumentat s'iferru ◊ si l'est trummentadu su trau ◊ si si trummentant cussos canes arguai! 3. candu mi seu infiudada no apu trummentau a nisciunus, dèu! ◊ fillu miu, no mi portis a su spidali a mi trumentai: lassamí morri in domu! Etymon itl. Translations French rudoyer, harceler, torturer English to mistreat, to harass, to torment Spanish acosar, agobiar, atormentar Italian strapazzare, assillare, tormentare, torturare German belästigen, quälen.

truminàre , vrb rfl Definition su si mòvere a cropu coment'e po assíchidu; carrigare contras a unu, cracare Synonyms e antonyms fritire, suncai / afarcai, lòmpere, trubare Sentences a sa bénnida de sos canes sas arveghes si sunt totu truminadas 2. daghi l'at bidu si est truminadu pro li dare a subra 3. fia sempre nervosu, truminadu, chena poder tènnere paghe Translations French s'agiter English to be agitated Spanish agitarse Italian agitarsi German sich heftig bewegen.

trumunzonàre , vrb: trumuzonare Definition fàere a trumuzone, mòvere a molinadura Synonyms e antonyms arremolinai Etymon srd. Translations French tourbillonner English to whirl Spanish girar Italian turbinare German wirbeln.

truncài , vrb: truncare Definition segare a límpiu, segare a manera de ndhe istacare s'orrugu (nau meda po cosa tostada, longa), fintzes traessare, passare de una parte a s'àtera de ccn. cosa o logu; nau de sentidos, de unu fàere, de is fortzas, fàere bènnere mancu / fàchere (una faina) a sa trunca e passa = bessiresindhe a sa russa, dare un'aggurgada, una passada lestra Synonyms e antonyms arrogai, immutzurrare, istuturai, ruciare, secare Sentences mi assimizo a su chercu de su monte chi sos ramos su tronu li at truncadu (A.Casula)◊ o truncat o aggànciat, o truncat o faghet gantzu ◊ cherias truncare funes e cadenas ◊ est rutu e si at truncadu s'anca ◊ una biga si est truncada ◊ iat tirau a unu cerbu e dh'iat truncau una pala 2. sa bidha est atraessata dae s'istradone printzipale chi la truncat in duos ◊ at truncau a arrogadura in is ortus po fai debressi 3. mi truncat donzi àschidu su lassare sa Sardinna ◊ seu preghendi pro chi sa vida mia no bengat truncada ◊ no podiat lassai a issu a si truncai s'ischina po is àterus Etymon ltn. truncare Translations French couper, casser, fracturer English to cut off, to break, to split Spanish truncar, partir Italian troncare, spezzare, fratturare German abschlagen, abbrechen.

trusàre , vrb Definition pònnere sa trusa, essire afaciolaos Synonyms e antonyms mascarare | ctr. iscaratzare Sentences a carrasegare sunt dies de trusare ◊ a carrasegare sa pisedhina s'istràviat gioghendhe, a bias trusada ◊ posca de sos impostos, a su secuestradu comintzeint a lu trusare ◊ a carrasegare isse si trusaiat sempre Translations French se déguiser English to put on a mask Spanish disfrazarse Italian mascherarsi German sich verkleiden.

trutuliài, trutuliàre , vrb Definition fàere sa boghe de sa trúturi Synonyms e antonyms arrullai 1 Sentences s'intendhiat su càntigu de sas mérulas e su trutuliare de sas túrtures chi bi fint bolizendhe Etymon srd. Translations French roucouler English to coo Spanish arrullar Italian tubare German gurren.

tucaràre , vrb: tucherare, tucorare, tzucorare Definition pònnere (bogare) su tzúcuru, comente faet a sola sa figu sicada chistia (si faet bianca) Synonyms e antonyms atzucarai, intucarare 2. sa càriga si est totu tucorada Translations French sucrer English to sugar Spanish azucarar Italian zuccherare German zuckern.

tudài, tudàre , vrb: turai, tutare Definition carragiare su fogu, sa braxa, cun su chinisu, carragiare cun terra una css. cosa (mescamente su mortu, is sèmenes) e fintzes badrare, fàere a manera de iscabbúllere de unu cropu, de unu dannu Synonyms e antonyms abbuare, acuae, acucai, acusciare, afufai, apatai, atrabentare, atracare, cuerrai, cutzicare, frànghere, impertusare, interrai, intuzare, istichire, istumponai | ctr. studai 1 Sentences tuda su fogu, gai bi durat a cras! 2. cun pàlia e piconi fiat aproliendi de campusantu anca iat tudau a unu ◊ cussu est coment'e a tutare a unu bibu! ◊ su male che l'at tudadu ◊ unu tempus su mortu lu tutabant in terra ◊ tutant su sèmene cun trazos de ozastru ◊ fait unu fossu e nci tudat su dinai 3. ch'est rutu dae altu ma sas fàscias de linna chi bi fint suta l'ant tudadu su colpu Surnames and Proverbs prb: a dhi nai biau, candu est mortu e tudau! Etymon ltn. *tutare Translations French enterrer English to bury Spanish enterrar Italian sotterrare, seppellire German eingraben, begraben.

tullíre, tullíri , vrb: atullire Definition foedhandho de un'arremu de sa carena, su si fàere coment'e retesu, cancarau, chentza fortza, de no serbire Synonyms e antonyms bardai, cancarare Sentences como chi patint sa pena de sos betzos e chi pro ambos nérvios si tullint nemmancu aventurosa ant sa idea (P.Giudice Marras) Etymon spn. tullir(se) Translations French se recroqueviller, paralyser English to numb, to paralyze Spanish entumecerse Italian rattrappirsi, paralizzarsi German sich verkrampfen.

tumbài , vrb: atumbae*, tumbare, tzumbai Definition iscúdere is concas apare comente faent is mascos brebeghinos gherrandho; fèrrere o iscúdere a calecunu logu, fintzes po pagu atentzione; fintzes cumbínchere a ccn. a calecuna cosa Synonyms e antonyms abbruncai, atricuai, becare, intumbare, tumbulare / fèrrere / indúere, indugi Sentences tumbant puzones a sos bidros annapados ◊ fit unu becu chi tumbaiat ◊ tumba tumba e feri feri andit! Translations French heurter, cogner English to bump Spanish chocar, sacudir Italian urtare, sbàttere German stoßen.