trogài , vrb: atrogai,
trogare Definizione
acapiare, mescamente imbodhigare una cosa a tantas bortas a inghíriu de un'àtera, fintzes in dossu, a un'arremu o àteru; in cobertantza, nàrrere o cuncordare trogas, imbodhigos, trampas / su pannixedhu o muncadori de trogai = mucadore de conca de acapiare in gatzile, a parte de apalas
Sinonimi e contrari
prèndhere,
imboligare,
imbusciae
/
pinnicai
/
acordiolai,
atrotixai,
folfigiare,
fortzicare,
imbogiare,
trobillai
/
ingannai,
trampai
| ctr.
irboligare,
isòlbere,
strogai
Frasi
dhis pariat chi fiat bèni trogau in d-una madassa mali cumbinada ◊ a su mortu dhi trogant is manus cun s'arrosàriu ◊ ndi est arrutu de cuadhu e, comenti portàt sa funi trogada, su cuadhu dh'at pigau a tragu ◊ tot'is duus si dh'iant trogada a su didu ◊ custu fiuverru est totu trogau
2.
a su mortu dh'iant trogau in d-unu lantzoru ◊ su chi aciapat ingollit po si trogai is peis ◊ seus trogandusí sa conca primu de si dha segai! ◊ po su frius mi apu trogau cuss'arrogu de arrobba in su ciugu ◊ su mengianu ndi carastis coitendi de su letu, no abarrastis trogamí troga!
3.
lah, chi po macu siast, chi mi trogu is gunnedhas gei dha bis sa festa!…◊ pigat una funi bèni trogada e iscudit in tot'is furrungonis
4.
chini est chi dh'at trogada sa morti de cussus? ◊ dhi parit bellu chi a una pòbera tiàula mi dhi troghit una fàula po si papai is caboniscus? (L.Matta)
Etimo
ltn.
*torc(u)lare
Traduzioni
Francese
enrouler,
rouler,
envelopper,
entortiller
Inglese
to wrap (up)
Spagnolo
envolver
Italiano
avvòlgere,
attorcigliare
Tedesco
aufwickeln.
trogonài , vrb Definizione
tragare, pigare a tragu comente faet una fortza manna
Sinonimi e contrari
tragai,
trazare,
trijinare
Frasi
trogonaus de unu dellúviu si agatant paris in fundu a unu canali unu cannoni e un'ispéigu de generali
Traduzioni
Francese
entraîner,
emporter
Inglese
to carry away
Spagnolo
arrollar
Italiano
travòlgere
Tedesco
fortreißen.
tronài , vrb: tronare Definizione
betare o fàere tronos; nàrrere, bandhire sa cosa / fai lampau e tronau = puntu e mortu, impresse meda, mancu nada fata
Sinonimi e contrari
tronaciare,
tronitare,
trumbutai
/
nàrrere,
stronai,
trumbitai
Frasi
oe est totu sa die tronendhe, ma abba paga! ◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!…
2.
una die lu sunt tronendhe chi nachi faghent cosa!…
Etimo
ltn.
*tronare
Traduzioni
Francese
tonner
Inglese
to thunder
Spagnolo
tronar
Italiano
tuonare
Tedesco
donnern.
trotuliàre, trotulinàre , vrb Definizione
andhare a troto, unu pagu a troto, a trotighedhu
Sinonimi e contrari
trotai,
trotigliare
Traduzioni
Francese
trotter,
trottiner
Inglese
to trot (along)
Spagnolo
trotar
Italiano
trottare,
trotterellare
Tedesco
traben,
schnell gehen.
trubàre , vrb: trubbare,
truvare,
turbare,
turvare Definizione
fàere andhare, apretare po andhare (nau pruschetotu po is animales, ma fintzes po gente pigada coment’e animales, chentza arrispetu); portare su bestiàmene de una pastura a s'àtera; fàere essire a pígiu sa fera in cassa, fintzes su pische po piscare, istesiare, fàere istesiare, fintzes solu andhare; prnl. afracai, su si betare cun fortza contra a ccn. a iscúdere, mossigare, atumbare, incorrare o fàere àteru de male; nau in cobertantza de s'ómine, de su mascu, cobèrrere; fintzes nàrrere o atuare una cosa a unu candho no dha faet po su pagu interessamentu
Sinonimi e contrari
sucai,
tzitziare
/
atramudai
/
afarcai,
agghegiare,
assurpire,
azachinare,
crazugai,
tzurricare
/
zúchere
Frasi
pastores, truvade sas berveghes! ◊ sos canes si sunt betados a sa tupa pro trubbare sa fera ◊ commo no turbas prus sos pecos dae Costera ◊ trubba s'àinu, fàghelu andhare impresse! ◊ turvaiat sos voes cun d-unu frúschiu chi ischiat isse ◊ su ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas
2.
o luna maca, a ube ses turbandhe?! ◊ trubba a dainanti: bae, no istes ispetendhe! ◊ trubbachelu su bestiàmine, no mi che collat s'olia!
3.
si li est trubbadu su trau e si no si fit fatu a bonu a si partare l'aiat mortu! ◊ ajó, ista masedu, cantu ti truvas daghi ti faedho! ◊ si mi est trubbadu a m'iscúdere, ma candho at bidu sa lepa at furriadu!
Etimo
ltn.
turbare
Traduzioni
Francese
pousser,
conduire en avant
Inglese
to spur,
to conduct
Spagnolo
aguijonear,
ojear la caza
Italiano
stimolare,
far andare,
condurre avanti
Tedesco
antreiben,
anstacheln.
trubulàre , vrb: trugulare,
truvulai,
truvulare Definizione
fàere trullu, trúvulu, avolotare cosa (abba o àteru deasi) pausada
Sinonimi e contrari
abbolojare,
abbuligiai 1,
introvulare,
intruai,
istrulare,
trullare,
trumbugliai
Traduzioni
Francese
troubler
Inglese
to make turbid
Spagnolo
enturbiar
Italiano
intorbidire
Tedesco
trüben.
trucài, trucàre , vrb Definizione
fàere trucos, una genia de giogu chi faet pàrrere una cosa candho est un'àtera; pintare, pònnere colores, mudare a ccn. o ccn. cosa a manera de pàrrere prus bella, diferente o comente depet cumpàrrere
Sinonimi e contrari
despintai
Traduzioni
Francese
truquer,
maquiller
Inglese
to make up,
to disguise
Spagnolo
trucar,
maquillar
Italiano
truccare
Tedesco
verkleiden,
schminken.
trumbitài, trumbitàre , vrb Definizione
pubblicare a sonu de trumba, betare su bandhu; nàrrere, giare a ischire cosa a totugantos, a gente meda
Sinonimi e contrari
bandhire
/
isprubbicare,
tamburinai,
tronai
2.
at trumbitau is difetus allenus
Traduzioni
Francese
divulguer
Inglese
to divulge
Spagnolo
divulgar
Italiano
divulgare
Tedesco
bekanntgeben.
trumbugliài , vrb: trumbullai,
trumbuxai Definizione
nau de abba o cosas deasi (ma fintzes de su tempus) mòvere a iscutuladura forte a manera de pònnere in avolotu sa cosa faendhodha mòvere, pesare su fundhurúgiu, su búdhidu, imbrutare: nau de gente (e fintzes de sa mente, de s'ànima), su dha pònnere in pentzamentu e avolotu po calecuna chistione de una manera chi no si cumprendhet comente podet acabbare; pesare burdellu, avolotu, pònnere in pentzamentu
Sinonimi e contrari
abbuligiai 1,
abbussiare,
arrebbulliai,
intrullai,
istriulare,
sciambullai
/
agiolotare,
atrepillai,
scambillai,
stragamullai,
studugai,
trogomingiai,
trumuinare
| ctr.
assantai,
pasai
Frasi
tzia Anna ndi portat su matzamedhu trumbullau ◊ callentamí unu tzichedhu de gafei, ca mi ses fendi trumbullai s'istògumu cun cussas chistionis ◊ sceti ca mi arragodat su sannori… mi trumbullat s'istògumu, mi trumbullat! (E.V.Melis)
2.
chi sa cosa si trumbullat, gei si fatzu s'atzinnu dèu! ◊ sonnu trumbullau chei custu no nd'iu fatu ancora ◊ oi est totu trumbullau in custa terra nosta: sa família, sa bidha, su fuedhu ◊ chi dh'agatu gei mi dhu trumbullu dèu etotu, a sou a sou, a su sannori!
Traduzioni
Francese
troubler,
bouleverser,
agiter
Inglese
to make turbid,
to stir,
to upset
Spagnolo
enturbiar,
alborotar
Italiano
intorbidare,
sconvòlgere,
agitare
Tedesco
trüben,
stören,
aufregen.
trumbulàre , vrb Definizione
orrumbulare, atumbare e furriare a terra, fàere orrúere a furriadura; fintzes illascinare
Sinonimi e contrari
atumbae,
atzupare
/
arrembulai,
arrodulare,
boltulare,
lodhurare,
tambulare,
trodhulare
/
fuzire
2.
su bentu fuit a cantu podiat bentulare, pariat de che chèrrere trumbulare sa pinneta ◊ nche at trumbulau s'istrezu de su late
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tomber,
dégringoler
Inglese
to fall headlong
Spagnolo
rodar,
caerse
Italiano
capitombolare
Tedesco
überschlagen.
trumentài, trumentàre , vrb: atormentai,
trumentare,
trummentai,
trummentare Definizione
istare faendho a pelea; lòmpere, arribbare a s'ingrundha e cun fortza a calecuna cosa, pònnere in tribbulia a ccn., fàere sufrire
Sinonimi e contrari
atrepillai,
marigonare,
matanare,
peleai,
pertojare
/
lòmpere,
trubare
Frasi
a bellu puntu seus: tota vida trumentaus po su dinai! ◊ est trumentendi sempri po àtera genti ◊ ca no dh'eus trumentau, custu fillu!…◊ a cust'edadi chi mi depa ponni a trumentai cun pipius!…◊ is terrenus de custus montis funt pedriaxus, epuru beniant seminaus e si trumentada po pagu resa
2.
deretu at trumentau a pròghere cada gútiu cantu un'obu! ◊ su bentu fit passau, ma apustis de cudha pache si trumentat s'iferru ◊ si l'est trummentadu su trau ◊ si si trummentant cussos canes arguai!
3.
candu mi seu infiudada no apu trummentau a nisciunus, dèu! ◊ fillu miu, no mi portis a su spidali a mi trumentai: lassamí morri in domu!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
rudoyer,
harceler,
torturer
Inglese
to mistreat,
to harass,
to torment
Spagnolo
acosar,
agobiar,
atormentar
Italiano
strapazzare,
assillare,
tormentare,
torturare
Tedesco
belästigen,
quälen.
truminàre , vrb rfl Definizione
su si mòvere a cropu coment'e po assíchidu; carrigare contras a unu, cracare
Sinonimi e contrari
fritire,
suncai
/
afarcai,
lòmpere,
trubare
Frasi
a sa bénnida de sos canes sas arveghes si sunt totu truminadas
2.
daghi l'at bidu si est truminadu pro li dare a subra
3.
fia sempre nervosu, truminadu, chena poder tènnere paghe
Traduzioni
Francese
s'agiter
Inglese
to be agitated
Spagnolo
agitarse
Italiano
agitarsi
Tedesco
sich heftig bewegen.
trumunzonàre , vrb: trumuzonare Definizione
fàere a trumuzone, mòvere a molinadura
Sinonimi e contrari
arremolinai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourbillonner
Inglese
to whirl
Spagnolo
girar
Italiano
turbinare
Tedesco
wirbeln.
truncài , vrb: truncare Definizione
segare a límpiu, segare a manera de ndhe istacare s'orrugu (nau meda po cosa tostada, longa), fintzes traessare, passare de una parte a s'àtera de ccn. cosa o logu; nau de sentidos, de unu fàere, de is fortzas, fàere bènnere mancu / fàchere (una faina) a sa trunca e passa = bessiresindhe a sa russa, dare un'aggurgada, una passada lestra
Sinonimi e contrari
arrogai,
immutzurrare,
istuturai,
ruciare,
secare
Frasi
mi assimizo a su chercu de su monte chi sos ramos su tronu li at truncadu (A.Casula)◊ o truncat o aggànciat, o truncat o faghet gantzu ◊ cherias truncare funes e cadenas ◊ est rutu e si at truncadu s'anca ◊ una biga si est truncada ◊ iat tirau a unu cerbu e dh'iat truncau una pala
2.
sa bidha est atraessata dae s'istradone printzipale chi la truncat in duos ◊ at truncau a arrogadura in is ortus po fai debressi
3.
mi truncat donzi àschidu su lassare sa Sardinna ◊ seu preghendi pro chi sa vida mia no bengat truncada ◊ no podiat lassai a issu a si truncai s'ischina po is àterus
Etimo
ltn.
truncare
Traduzioni
Francese
couper,
casser,
fracturer
Inglese
to cut off,
to break,
to split
Spagnolo
truncar,
partir
Italiano
troncare,
spezzare,
fratturare
Tedesco
abschlagen,
abbrechen.
trusàre , vrb Definizione
pònnere sa trusa, essire afaciolaos
Sinonimi e contrari
mascarare
| ctr.
iscaratzare
Frasi
a carrasegare sunt dies de trusare ◊ a carrasegare sa pisedhina s'istràviat gioghendhe, a bias trusada ◊ posca de sos impostos, a su secuestradu comintzeint a lu trusare ◊ a carrasegare isse si trusaiat sempre
Traduzioni
Francese
se déguiser
Inglese
to put on a mask
Spagnolo
disfrazarse
Italiano
mascherarsi
Tedesco
sich verkleiden.
trutuliài, trutuliàre , vrb Definizione
fàere sa boghe de sa trúturi
Sinonimi e contrari
arrullai 1
Frasi
s'intendhiat su càntigu de sas mérulas e su trutuliare de sas túrtures chi bi fint bolizendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
roucouler
Inglese
to coo
Spagnolo
arrullar
Italiano
tubare
Tedesco
gurren.
tucaràre , vrb: tucherare,
tucorare,
tzucorare Definizione
pònnere (bogare) su tzúcuru, comente faet a sola sa figu sicada chistia (si faet bianca)
Sinonimi e contrari
atzucarai,
intucarare
2.
sa càriga si est totu tucorada
Traduzioni
Francese
sucrer
Inglese
to sugar
Spagnolo
azucarar
Italiano
zuccherare
Tedesco
zuckern.
tudài, tudàre , vrb: turai,
tutare Definizione
carragiare su fogu, sa braxa, cun su chinisu, carragiare cun terra una css. cosa (mescamente su mortu, is sèmenes) e fintzes badrare, fàere a manera de iscabbúllere de unu cropu, de unu dannu
Sinonimi e contrari
abbuare,
acuae,
acucai,
acusciare,
afufai,
apatai,
atrabentare,
atracare,
cuerrai,
cutzicare,
frànghere,
impertusare,
interrai,
intuzare,
istichire,
istumponai
| ctr.
studai 1
Frasi
tuda su fogu, gai bi durat a cras!
2.
cun pàlia e piconi fiat aproliendi de campusantu anca iat tudau a unu ◊ cussu est coment'e a tutare a unu bibu! ◊ su male che l'at tudadu ◊ unu tempus su mortu lu tutabant in terra ◊ tutant su sèmene cun trazos de ozastru ◊ fait unu fossu e nci tudat su dinai
3.
ch'est rutu dae altu ma sas fàscias de linna chi bi fint suta l'ant tudadu su colpu
Cognomi e Proverbi
prb:
a dhi nai biau, candu est mortu e tudau!
Etimo
ltn.
*tutare
Traduzioni
Francese
enterrer
Inglese
to bury
Spagnolo
enterrar
Italiano
sotterrare,
seppellire
Tedesco
eingraben,
begraben.
tullíre, tullíri , vrb: atullire Definizione
foedhandho de un'arremu de sa carena, su si fàere coment'e retesu, cancarau, chentza fortza, de no serbire
Sinonimi e contrari
bardai,
cancarare
Frasi
como chi patint sa pena de sos betzos e chi pro ambos nérvios si tullint nemmancu aventurosa ant sa idea (P.Giudice Marras)
Etimo
spn.
tullir(se)
Traduzioni
Francese
se recroqueviller,
paralyser
Inglese
to numb,
to paralyze
Spagnolo
entumecerse
Italiano
rattrappirsi,
paralizzarsi
Tedesco
sich verkrampfen.
tumbài , vrb: atumbae*,
tumbare,
tzumbai Definizione
iscúdere is concas apare comente faent is mascos brebeghinos gherrandho; fèrrere o iscúdere a calecunu logu, fintzes po pagu atentzione; fintzes cumbínchere a ccn. a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
abbruncai,
atricuai,
becare,
intumbare,
tumbulare
/
fèrrere
/
indúere,
indugi
Frasi
tumbant puzones a sos bidros annapados ◊ fit unu becu chi tumbaiat ◊ tumba tumba e feri feri andit!
Traduzioni
Francese
heurter,
cogner
Inglese
to bump
Spagnolo
chocar,
sacudir
Italiano
urtare,
sbàttere
Tedesco
stoßen.