tzilibbecàre , vrb: tzilimbecare,
tzirimbecare Definizione
tontonare sa conca lassandhodha orrúere a cropu, dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma
Sinonimi e contrari
abbiocare,
dormitai,
isconchidare,
sconchiai,
sconcoinai,
tzurumbecare
Frasi
isse cantilenandhe e tzilimbecandhe e su sonnu falàndheli che bistrale ◊ est tzilimbecandhe serente su foghile
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sommeiller
Inglese
to doze
Spagnolo
dormitar
Italiano
sonnecchiare
Tedesco
schlummern.
tzillicàre , vrb Definizione
èssere o istare pagu firmu, a su tòntona tòntona, tzanchitzanchi
Sinonimi e contrari
traculare,
tzucurare
Frasi
sa banca tzillicat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chanceler
Inglese
to wobble
Spagnolo
tambalearse
Italiano
pencolare,
tentennare
Tedesco
schwanken.
tzincavesàre , vrb Definizione
andhare a trevessu, abbarrare o istare in giru
Sinonimi e contrari
bagamundai,
bandhulare,
corruntonai,
faghinerare,
garronai,
perdulare,
trastamare
Traduzioni
Francese
vagabonder,
flâner
Inglese
to roam
Spagnolo
vagar
Italiano
girovagare
Tedesco
umherschweifen.
tzirigheltàre , vrb Definizione
tirare a longas, bogare iscusas, su si betare a surdos, su ch'essire costa costa pala pala po no fàere su chi tocat
Traduzioni
Francese
tergiverser
Inglese
to prevaricate
Spagnolo
andarse con rodeos
Italiano
tergiversare
Tedesco
Ausflüchte suchen.
tziviài , vrb: cibinare,
sifinare,
tifinare,
tzivinai Definizione
pròere, fàere abbighedha fine selena
Sinonimi e contrari
arrevinae,
arrosinai,
arrusciai,
istedhiare,
modhinare,
papuschiare,
paspiare,
proighinai,
tzaviai
Frasi
calincuna dí, candu tzívinat, ti parit de èssiri foras de custu mundu ◊ innòi est tzivinendi, ma in monti cust'àcua est ní!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pleuviner
Inglese
to drizzle
Spagnolo
lloviznar
Italiano
piovigginare
Tedesco
nieseln.
tzocài , vrb: tzocare,
tzoncare Definizione
fàere tzàcurru, tzocos, cropos a sonu surdu po si fàere intèndhere; nau cun tzacu, crepare
Sinonimi e contrari
dumbulare,
istochidare,
picare 2,
sacai,
tochedhare,
trochedhare,
tzacarrai,
tzòchere,
tzochire
/
sciopai
Frasi
bi at linna chi in su fogu tzocat e che búlliat atesu s'iscata alluta ◊ tzocare sa limba, sas manos, sa zanna ◊ tzocat s'istranzu in domo de s'amigu ◊ Michelledhu e sas duas vachianas ant ghetatu unu brincu tzocanne sos pedes ballanne ◊ su pitzinnu est tzoncandhe sas manos, cuntentu!
2.
mancari ti ufres e ti tzoches, puru: como su chi est fatu est fatu! ◊ pro carchi borta chi mamma benit a domo ti ufras… tzocadu chi ti agatent! ◊ su fogu brusiaiat su tzilibirche, apustis chi lu faghiat unfrare e tzoncare (E.Pes)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire du bruit,
éclater
Inglese
to make a din,
to burst,
to creak
Spagnolo
chasquear,
restallar
Italiano
far strèpito,
scoppiare,
schioccare
Tedesco
Lärm machen,
bersten.
tzochedhài, tzochedhàre , vrb: tochedhare* Definizione
fàere tzàcurru iscudendho, tocandho a atripadura, tocandho a cropu forte mescamente in is gennas pedindho de intrare
Sinonimi e contrari
dubbussare,
dumbulare,
sacai,
tochitae,
trochedhare,
tzacarrai,
tzocai
Frasi
pro su candhelarju depies tochedhare in sos portales ◊ fit peri sas giannas, tzochedhendhe ◊ ite cres, chi no sia andhadu deo puru tzochedhendhe in sas giannas anzenas?!
2.
babbu tzochedhat cun sa mazadorza iscutinendhe olia
Traduzioni
Francese
frapper,
taper
Inglese
to knock
Spagnolo
llamar,
tocar
Italiano
bussare
Tedesco
klopfen.
tzotzíre , vrb Definizione
arregòllere e mantènnere is oos asuta in caente cicindhosi in pitzu po fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas (binti una die) e is pigiones in su niu; fàere sa boghe de sa pudha candho est cicia in is oos o portat is pudhighinos piticos; nau de ideas e sentidos, su dhos fàere crèschere e contivigiare fintzes a giare un'arresurtau
Sinonimi e contrari
acloai,
chiochire,
clocire,
cocolae,
crochidare,
forcire,
neulire,
tzotzare*
Frasi
nidos lassados cun s'ou tzotzidu ◊ sa rúndhine tzotzit
2.
galiotos a préides unidos sunt tessendhe tírrias e brigas isfoghendhe sos ódios tzotzidos (P.Mereu)◊ su dolu tzotzit fortzas noas in sa carena
Traduzioni
Francese
couver,
glousser,
féconder
Inglese
to brood,
to fertilize
Spagnolo
empollar,
cloquear,
fecundar
Italiano
covare,
chiocciare,
fecondare
Tedesco
ausbrüten,
brüten,
befruchten.
tzucuràre , vrb: tzunculare Definizione
èssere o istare pagu firmu, a su tzanchitzanchi
Sinonimi e contrari
itzucurare,
traculare,
tzillicare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chanceler
Inglese
to be shaky
Spagnolo
tambalearse
Italiano
pencolare,
traballare
Tedesco
schwanken.
tzuntzullàre , vrb: tzutzullai Definizione
nàrrere o fàere po indrúchere a unu a fàere ccn. cosa, po dhu pònnere contras a un'àteru, po dh'atzitzare / èssere tzuntzulladu a binu = piciuau, bufadu, alligru a binu
Sinonimi e contrari
birbillare,
inciulai,
seguzare
/
intzidiare,
intzifrire,
intzutzulai,
ispuntogliare,
ispuntzonare
Frasi
tzutzullai sa genti, su logu ◊ is Fariseus sighiant a tzutzullai sa genti po fai cundennai a Cristus ◊ candho cudhos no lu bochinabant prus, credendhe de fàchere male, tandho los tzuntzullabat isse matessi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
exciter,
pousser
Inglese
to incite
Spagnolo
incitar
Italiano
aizzare
Tedesco
aufhetzen.
tzurrài, tzurràre , vrb: ciurrai,
tzurruare Definizione
essire a fortza, fàere a tzurru (nau de abba, sàmbene e cosas deasi); tzurrare si narat po ingurtire o bufare a intullu
Sinonimi e contrari
benai,
brotai,
irrusciare,
spiciurrai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jaillir
Inglese
to squirt
Spagnolo
chorrear,
surtir
Italiano
sprizzare
Tedesco
spritzen.
tzurruvigài , vrb Definizione
si che betare a modhe in abba grussa a cúcuru ficadu, conca a bàsciu, calare de artu a cúcuru ficadu
Sinonimi e contrari
acabussai,
arrembulai
Frasi
as a cantai in sa tupa aundi si tzurruvigat su stori ◊ si nci tzurruvigat in s'àcua ◊ is arrocas ndi tzurruvigant de is toneris e de is contras
Traduzioni
Francese
plonger
Inglese
to plunge
Spagnolo
zambullirse
Italiano
tuffarsi
Tedesco
tauchen.
tzurumbecàre , vrb Definizione
èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma
Sinonimi e contrari
abbiocare,
sconchiai,
sconcoinai,
tzilibbecare,
tzinghirinare,
tzumbecare
Frasi
si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hochement de tête à cause du sommeil
Inglese
to lose one's head balance for the sleep
Spagnolo
cabecear
Italiano
tracollare della tèsta per il sónno
Tedesco
Kippen des Kopfes aus Schlaf.
ufiàre , vrb: ofiare,
ufrare,
unfiai,
unfiare,
unfrai,
unfrare Definizione
prènnere de sulu, de ària, crèschere de mannària a inchibberadura po maladia o male (nau de un’arremu, de sa carre), o fintzes po s'abba chi suspint is materiales (es. sa linna); nau in cobertantza de unu, pigare arrennegu, tzacu, primmare; foedhandho de is errios, prènnere de abba, calare prenos a undha manna / ufrare a casidhu = meda (in sensu reale e metafóricu)
Sinonimi e contrari
abbrofodhare,
abbruvudhare,
acasidhare,
apisciucari,
atesidhare,
incubare,
ufredhare
Frasi
che li sunt ufrados sos pes de sa cadha chi at leadu ◊ a issa si li unfraint sas cambas ◊ sunt unfiendhe buscichedhas de sabone ◊ s'abba in zerru ufrat sas abberturas de linna ◊ s'abe chi l'at puntu li at ufradu sa cara a casidhu
2.
no mi nareis de custu, ca mi unfrant is figaus! ◊ tziu Pàule est che zodhu cràpinu, deretu a si ufrare!
3.
su rivu est ufratu e no si podet giumpare ◊ sont in su tzilleri a si ufrare de birra
Etimo
ltn.
inflare
Traduzioni
Francese
gonfler
Inglese
to swell (again)
Spagnolo
hincharse
Italiano
gonfiare,
rigonfiare
Tedesco
schwellen.
ulciàre , vrb: uschiare,
usciare,
uscrare,
uscrai Definizione
abbruxare unu pagu, nau prus che àteru de pilu, tzudha o cosas deasi
Sinonimi e contrari
abbruscare,
auscare,
summuscrare
Frasi
bocheint su porcu e deretu l'uscreint ◊ ponet fogu a s'usciadinu e úsciat su porcu ◊ apenas ispojoladu, su porcu cheret ulciadu ◊ paris a su zigarru si uscrabat fintzas su nasu, cussu!
Etimo
ltn.
usc(u)lare po ustulare
Traduzioni
Francese
brûler légèrement
Inglese
to scorch
Spagnolo
chamuscar,
socarrar
Italiano
abbruciacchiare
Tedesco
leicht anbrennen.
umbrài , vrb: umbrare Definizione
betare o fàere umbra, pònnere in s'umbra, pigare umbra: si narat a sa matessi manera de assoliare; ingòllere umbra, assicare coment'e biendho umbra mala, pantumas
Sinonimi e contrari
abbabbarrotai,
addojare,
adumbrai,
arreselai,
assumbrai
| ctr.
assoliare
Frasi
un'àrbure de nughe umbraiat sa parada ◊ mi ponzo a umbrare ◊ teniat su meriagu po umbrai is brebeis
2.
in s'assolada ísula nostra antiga carestias de abba umbrant su logu ◊ a is gianas unu fundu de tamatas dhis est bastanti po umbrai ◊ s'ebba mea si est umbrada
Etimo
ltn.
umbrare
Traduzioni
Francese
faire de l'ombre,
prendre ombrage
Inglese
to overshadow
Spagnolo
sombrear
Italiano
ombrare
Tedesco
beschatten.
umedài , vrb: umidai,
umidare Definizione
pigare umidore, fàere o essire umatu (de serenu, lentore, suore o àteru)
Sinonimi e contrari
umedèssiri
Frasi
cussas modhinas ant torradu a umidare sa robba istérrida
Etimo
spn.
humedar
Traduzioni
Francese
humecter
Inglese
to dampen
Spagnolo
humedecer,
mojar
Italiano
inumidire
Tedesco
befeuchten.
umpíre, umpíri , vrb: umprire,
umpriri Definizione
pigare cosa intrandho s’istrégiu de prènnere a mesu de sa cosa de pigare
Sinonimi e contrari
imbèlghere,
orire 1,
pienare,
úmprere*
Frasi
Tziscu umpit su mustu de sa pica ◊ lea su tatzone, umpri abba dae sa bartza e beta a sos fiores! ◊ fia pigadu a montes cun babbu a umprire a pala ledàmine a sos sacos ◊ àter'e che gai ndhe amus bufadu in tempus de arzola, abba caente umprida a s'isterzu e a su cola cola! ◊ fit umpendhe abba cun sa càtula dai sa cora
2.
posta in motu est sa màchina moderna po umpire s'iscàrgiu a su pasteri (L.Zedde)◊ sodhu minore umpit sa búscia
Traduzioni
Francese
puiser
Inglese
to fill,
to draw
Spagnolo
sacar
Italiano
attìngere,
empire
Tedesco
schöpfen,
füllen.
unchinàre , vrb: aunchinare Definizione
atrotigare, fàere a gànciu, a cancarrone, nau de gente puru
Sinonimi e contrari
acancarronae,
ancujare,
unchinedhare
/
atzumborai,
ingobbedhare
Frasi
cun sos annos s'est unchinadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
recourber en croc
Inglese
to bend like a hook
Spagnolo
encorvar
Italiano
piegare ad uncino
Tedesco
hakenförmig krümmen.
úngere , vrb: únghere,
úngiri Definizione
frigare ógiu, ogiuseu, pumada o àteru deasi po fàere sa cosa prus lisa o po meighina; in cobertantza, giare arregalos po indrúchere a unu a fàere praxeres, acotzos / pps. untu
Sinonimi e contrari
aoxae,
linire,
untai,
untinare,
utzare
Frasi
fatesint únghere sa nave po èssere prus lestra ◊ is arrodas tzichírriant in is butus sentza de úngiri ◊ li unghiat in su dossu s'unghentu de sas brusiaduras ◊ si unghet sa sartània cun ozu e si ponet s'impastu ◊ sanànt medas malàidus ungendidhus cun s'ollu
2.
is impiegaus si non funt untus a prexeri intzoru no ti ndi faint de pràticas!
Etimo
ltn.
ungere
Traduzioni
Francese
graisser,
huiler
Inglese
to grease
Spagnolo
engrasar,
untar
Italiano
ùngere,
lubrificare
Tedesco
salben,
einfetten.