tramudài , vrb: atramudai,
tramudare,
tramulare,
tramunare,
tramurai Definizione
cambiare, mescamente bestimentu, logu, cunditziones; fintzes traduire o furriare un'iscritura de una limba a s'àtera
Sinonimi e contrari
cambiai,
mudaciare,
mudai,
stramudai,
tramuxulare
Frasi
bi at cosas chi tràmunant in fele sos chervedhos ◊ si passas in logu chi potzas arrui, su mellus chi fatzas tramura caminu! (D.Bernardini)◊ cussos butios de suore si sunt tramulados in prellas ◊ po chi apas su pilu cambiau tramudai no podis sa natura ◊ su sole bellu si tràmunat in chimera ◊ sos pastores tramudant a sartu cajente a iverrare ◊ po Santu Zuanni cadhos e cadheris, tramudaos a festa, current a inghíriu de sa crésia
2.
su pastore setziat s'ebba e faliat a bidha a si tramunare ◊ mi tràmuno ca esso a foraidha
Etimo
ltn.
tra(n)smutare
Traduzioni
Francese
changer,
déménager
Inglese
to change,
to move
Spagnolo
mudar,
cambiar,
mudarse
Italiano
mutare,
cambiare,
traslocare
Tedesco
ändern,
versetzen.
tranchinàre , vrb: trancuinai Definizione
su fàere de cambas de is pipios piticos; su istare sèmpere faendho, girandho, ammungiandho, impreaos in calecuna faina, fintzes atèndhere a ccn.
Sinonimi e contrari
afateriai,
arcobai,
cuntronai,
fainare
/
peleare
Frasi
a su chertu de sa vida sa boghe tua annanghes: ries, apunzas, tranchinas, pianghes (G.Fiori)◊ est sempri trancuinendi, no asséliat mai ◊ su pische est friscu, est movendhe ancora s'irgutolu, tranchinendhe morimori
2.
no ndi podit prus, scerada: totu cussas féminas bècias boint trancuinadas! ◊ no fait prus a dhu trancuinai, cussu pipiu: ariseu no dhu podemu apaxiai, prangendi circhendi sa mama!
Traduzioni
Francese
agiter
Inglese
to wave,
to shake
Spagnolo
patalear,
bregar
Italiano
dimenare,
agitare
Tedesco
schlenkern,
hin- und herbewegen.
trancíre, trancíri , vrb: transie,
transire 1,
transiri,
trantzire,
trantziri,
trasiri,
trensiri,
trentzí,
trentziri Definizione
cambiare camminu, istesiare unu pagu, passare de un'oru o tretu a un'àteru, de unu camminu a un'àteru, pigare o ispostare, mòvere de unu logu (o determinu) a un'àteru; fàere a mancu, pònnere a una parte po no istrobbare o èssere istrobbaos, lassare istare a un'àtera borta, a un'àteru tempus / pps. transiu, trànsiu
Sinonimi e contrari
apaltare,
arrociare,
cansai 1,
frànghere,
ischerciai,
istransire,
issuzire,
istregire,
passai,
pesai,
stressiai,
tasire,
tòlchere,
trantziai
/
crastinare,
faltare
Modi di dire
csn:
trantzirisí de pari = lassàresi, irbortàresi (nadu mescamente de ómine e fémina cojendhe o cojados); trantziri su puntu de… = colàreche su límite, isazerare; transire su pretzipitu = muntènneresi o istaresindhe de fàghere carchi cosa de malu, fràngheresi de s'ocasione de fàghere male; s'annu trasiu = s'annu coladu; transire su pecadu, sas cunzunturas malas = itl. fuggire il peccato, le occasioni; transire de + inf. = fàere a mancu de…
Frasi
si no trancis t'investo! ◊ transidí unu pagu! ◊ transis istrada po no t'incontrare deo? ◊ no transo sos tzumbos de codina in sos buturinos ◊ trantzidí de innòi a ingudheni! ◊ comenti fatzu a trentzí sa màchina po passai tui?! ◊ transit caminu candu bit a mei ◊ fiat màrtura e no si transiat de su letu ◊ su landiredhu no at trantziu sa téula in crabetura ◊ dhi at torrau sa lei sena de transiri una vírgula de su chi dhoi fiat iscritu ◊ ti giuru ca de custu votu no potzu trantziri! ◊ trasiu su soli, bivis in rénniu de bellesa ◊ sas arbeghes de inoghe che dhas trantzo a Sa Serra ◊ che ant trantziu sa làcana de su cugnau ◊ trantzidi de dienanti!◊ de s'opinioni sua no dha pòciu trancí
2.
fipo vénniu peri a pede, ma cras apo imperjos chi non poto trantzire ◊ de àteru podis transiri, ma no de mòrriri ◊ no aiat pótiu transire de si cojubare ◊ su pagu chi bivis, no trantzas minutu de acanta mia! (Pillai G.)◊ de su chi mi timemu no mi trancemu!
3.
no dhu permitit Deus chi si trantzaus de pari ◊ si m'istimas tui, de pari no trantzeus! ◊ at trantziu su puntu de sa seriedadi e megat de èssiri disonestu ◊ pro transire su pretzipitu donzi die mi castigo ◊ no si podit trentziri su destinu
4.
su tempus trasiu est meda ◊ mi timu ca at a tocai a transiri sa coja!
Etimo
itl.
transire
Traduzioni
Francese
éloigner,
écarter,
se déplacer
Inglese
to remove,
to step aside,
to shift
Spagnolo
apartarse
Italiano
discostare,
distògliere,
spostarsi,
scansarsi,
rinviare
Tedesco
entfernen,
ausweichen.
transàre , vrb: trassai,
trassare,
tressai 2 Definizione
odrire o cuncordare trassas, ingannos, males, o fintzes calecuna cosa chi no si depet cumprèndhere bene o no si depet giare a bíere po no s'iscoviare
Sinonimi e contrari
abbovai,
arrebbusai,
colovrinare,
imbusterai,
imbuvonare,
ingannai,
mariolare,
scafai,
trampai
/
cuncodrai
Frasi
comente mi as trassau custa mi podias trassare sa morte ◊ funt tressendi de ndi portai sa rivolutzioni ◊ arrennegaus, funt tressendi su de fai po dhu bociri ◊ is aremigus funt sempri prontus a tressai ◊ cussus sunt trassendi isciacus e furas
2.
cussa fiat sa primu coja chi no iat pótziu tressai, cosa chi no dhi fiat acuntéssia mai ◊ no podiat abbaliai de ai pérdiu sa fémina ch'istimàt e si ponit a tressai fainas lègias
Etimo
ctl., spn.
trassar, trazar
Traduzioni
Francese
tromper,
intriguer,
machiner
Inglese
to deceive,
to plot
Spagnolo
engañar,
intrigar,
maquinar
Italiano
ingannare,
intrigare,
macchinare
Tedesco
betrügen,
anstiften.
transíre , vrb: transiri 1,
trantziri 1,
trassire Definizione
abbarrare o fintzes lassare ispantasiaos, meravigliaos meda e fintzes cun dispraxere / pps. transidu
Sinonimi e contrari
ispantai,
trassicare
Frasi
mi trasso de no mi àere avelenadu sos fiagos chi deo che apo ingullidu (G.Ruju)◊ custu fatu ancora oe trassit sa zente!
Etimo
ctl.
transirse
Traduzioni
Francese
stupéfier
Inglese
to astonish
Spagnolo
asombrar
Italiano
stupefare,
trasecolare
Tedesco
erstaunen,
verblüfft sein.
trapài , vrb: trapari Definizione
istampare, fàere totu a istampos de una parte a s'àtera, passare de parte in parte
Sinonimi e contrari
istampai,
trabbanare
Etimo
ctl.
trapar
Traduzioni
Francese
percer,
forer,
cribler
Inglese
to drill
Spagnolo
taladrar,
acribillar
Italiano
trapanare,
straforare,
crivellare
Tedesco
durchbohren.
trapàre , vrb Definizione
fàere segadas o trincos a lepedha, a gurtedhu, o fintzes segare a sola si est cosa tostada o frida
Sinonimi e contrari
intacugliare,
ispitighedhare,
sacai
/
trapai*
Frasi
si trapat s'olia pro la cufetare, sa castanza pro l'arrustire ◊ su fritu mi at trapadu totu sas manos ◊ s'impastu tropu rassu si trapat, comente assutat, si no est abbadu meda
2.
adhae si bidet una lughe atzesa tremulendhe che oju lagrimosu in tundhu in tundhu trapendhe sa note (G.Fiori)◊ su dolore punghet e trapat carres e sentidu
Traduzioni
Francese
graver,
entailler,
fendre
Inglese
to engrave,
to notch,
to cleave
Spagnolo
incidir,
hendir
Italiano
intagliare,
incìdere,
fèndere
Tedesco
schnitzen,
einschneiden.
trapassài, trapassàre , vrb: traspassai,
traspassare Definizione
púnghere o segare passandho de parte a parte
Sinonimi e contrari
ifertzire,
taladrare
Frasi
sete ispadas de dolore su coro mi ant trapassadu ◊ Ulisse solu resessiat cun fritza a trapassare dóighi anedhos totu in fila apare ◊ sa ghidhighia trapassat peri sa pedhe de su boe ◊ issu teniat totu su necessariedhu po agiudai su pobiritu a nci trapassai a s'atra vida ◊ ajaja si contàt custu contu candu fiaus sétzius in pratza e is istedhus froriant in su celu coment'e ogus luxentis chi si trapassànt s'ànima
Etimo
itl.
trapassare
Traduzioni
Francese
transpercer
Inglese
to transfix
Spagnolo
traspasar,
atravesar
Italiano
trafìggere
Tedesco
durchbohren.
trasladài , vrb Definizione
cambiare de logu, de unu logu a un'àteru; nau de iscritura, copiare, iscríere in aterue, furriare s'iscritu de una limba a un'àtera
Sinonimi e contrari
istrallatare
Frasi
su preidi portàt un'iscolanu sempri a tira in dónnia logu anca si trasladàt ◊ Minnia si fiat trasladada in su palàtziu de Araxixi ◊ santu Perdu iat trasladau sa sede sua de Antióchia a Roma
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
déplacer,
transférer,
traduire
Inglese
to transfer,
to translate
Spagnolo
trasladar
Italiano
trasferire,
tradurre
Tedesco
verlegen,
übersetzen.
trassài 1 , vrb: trassare 1 Definizione
fàere disegnos, figuras, síngias iscriendho cun calecuna cosa (a pinna, a lapis, a pinzellu, o àteru)
Sinonimi e contrari
disegnai,
figurae
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
dessiner,
tracer
Inglese
to draw
Spagnolo
dibujar,
trazar
Italiano
disegnare,
tracciare
Tedesco
zeichnen.
trassicàre , vrb Definizione
lassare o fàere coment'e sicaos, retesos, trassicos, ispantasiaos (po su malu)
Sinonimi e contrari
atonostare,
ispantai,
transire
Frasi
cussa vista mi at trassicadu ◊ su no ti bídere mi trassicat sas venas ◊ at trassicadu su coro a totus ca si ch'est andhadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pétrifier,
étonner
Inglese
to petrify,
to amaze
Spagnolo
petrificar,
pasmar
Italiano
impietrire,
stupire
Tedesco
erstarren.
trassigiài , vrb: atrassigiai,
trastigiai,
trastigiare,
trastuzare Definizione
camminare, pònnere passos, fàere abbitu a calecunu logu, girare, fintzes istare faendho; lassare arrastos, sinnale de postas de pei, trassígios
Sinonimi e contrari
abbitai,
afitianae,
atravigare,
girollae,
trastillai
/
tranchinare
/
orminare
Frasi
is piciochedhus ant cumentzau a trastigiai is duas domus isciusciadas de s'arruga ◊ trastígiant in sa note murigandho àliga che canes de arrastu ◊ dhi funt passaus is daboris, si ndi est pesau e at cumentzau a trassigiai
2.
seu totu su mengianu trastigendu e su frius nci dh'apu bogau ◊ is manus ant trastigiau in su corpus circhendu is istrioris de cudha única noti de amori ◊ cumènciat a trastigiare calecunu sodhighedhu ◊ est trastigendi po allúiri su fogu ◊ a picioconedha mi creia massaja trastigiandho in is fainas de domo
3.
su logu est totu trassigiau, dhoi at povintzas sinnas de arrodas de màchina
Etimo
ctl.
trastejar
Traduzioni
Francese
fréquenter (un lieu)
Inglese
to haunt
Spagnolo
frecuentar
Italiano
bazzicare
Tedesco
verkehren.
trassinnài, trassinnàre , vrb: trisinnai Definizione
cambiare is sinnos a manera chi no si connoscat prus is chi furint innanti, po cunfúndhere e cuare sa fura
Sinonimi e contrari
disfalsai,
trastocae
Frasi
mi at mancadu una sacaja e poi de tres annos, trassinnada in totu, l'apo bida in mesu de un'àtera bama (Piras)◊ s'ebba chi ti che ant furadu si l'ant trassinnada puru, a como!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
falsifier,
contrefaire des signatures
Inglese
to counterfeit
Spagnolo
contrahacer,
falsificar
Italiano
falsificare,
contraffare (i ségni)
Tedesco
fälschen.
trastamàre , vrb: trastumare Definizione
mòvere comente male si podet, andhare peribellogu chentza un'iscopu precisu, chentza ischire bene a ue, a trevessu; fintzes andhare coment'e orruendho, imbruconare
Sinonimi e contrari
bagamundai,
bandhulare,
bannulerare,
perdulare,
tzincavesare
Frasi
semus trastamendhe peri peri in sas prenetas disconnotas de s'Eo buju (G.Orgolesu)◊ su fadu mi ghiat in mesu a sas nues inchimeridas de custu meu dudosu trastamare (F.De Cortis)◊ so trastamendhe in camineras agriadas de una vida ispinosa…
2.
in custa terra cota de sole e de focu, chin d-unu pore de pinnicas e garghiles, tràstumo ma andho (N.Demurtas)
Traduzioni
Francese
errer
Inglese
to roam
Spagnolo
vagar
Italiano
vagare
Tedesco
umherwandern.
trastocàe, trastocài, trastocàre , vrb Definizione
fàere s'iscritura che a un'àteru po fàere a crèdere chi est sa sua; rfl., ammachiare, irbariare, pretocare
Sinonimi e contrari
disfalsai
/
ammachiae,
dessessire,
ilgirare
2.
is sorris funt trastochendi de imbidiosia
Etimo
ctl.
trastocar-se
Traduzioni
Francese
altérer,
contrefaire
Inglese
to counterfeit
Spagnolo
falsificar
Italiano
alterare,
falsificare,
contraffare
Tedesco
fälschen.
tratài , vrb Definizione
fàere a farinos calecuna cosa cun su tratagasu; passare cosa (is ungas) arrasigandho a lébiu sa pedhe po iscrafíngiu
Sinonimi e contrari
fratare,
tratagasare
/
arratare,
iscàlfere,
iscarpire,
iscrafire
Etimo
itl.
grattare
Traduzioni
Francese
râper
Inglese
to grate
Spagnolo
rallar
Italiano
grattugiare
Tedesco
reiben.
tratài 1 , vrb: tratare Definizione
pigare de calecuna manera sa cosa o sa gente; àere tratamentu, èssere in bonas, su si abbitare s'unu cun s'àteru (e nau de ómine cun fémina, fintzes amigare); pònnere o impreare un'aina o àteru a fàere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
impreare,
manigiai
Frasi
un'arei de autoridadis chi fiant isceti su còmudu insoru e tratànt a totus che àliga ◊ tràtami bene candho so biu e daghi so mortu fuliamiche! ◊ lèalu prommore de Deu si ti ant tratadu male!
2.
tratendhe comente tratamus za tiat èssere bella a no ti dare una manu de azudu!…◊ cussas famíllias sunt parentes, ma dae candho ant brigadu no tratant ◊ za los connoschimus, cussos, ma a lis dimandhare piaghere ndhe amus duritu ca tratamus pagu ◊ est ómine de bonu tratare ◊ in su bene fitianu ses onestu e signillu mantenenno su frenu de su bonu tratare (A.Zedde)◊ l'est feu a unu fizu su no tratare cun sa mama ◊ Fulana nachi si tiat èssere tratada cun Fulanu, nachi los ant bidos unu sero a traddu paris
3.
trato sa lepa a segare ◊ sa graíglia l'aiat tratada pagas boltas pro arrustire calchi bículu de peta ◊ linna e carvone no si ndhe tratat piús: como est totu a currente ◊ chie leget resessit a agatare cun fatzilidade peràulas pagu tratadas
Etimo
ltn.
tractare
Traduzioni
Francese
traiter
Inglese
to deal with
Spagnolo
tratar
Italiano
trattare
Tedesco
verhandeln über,
umgehen mit.
tratèniri, tratènnere, tratènniri , vrb Definizione
istare, ibertare unu tanti de tempus; fàere abbarrare, fàere ibertare; fintzes ostènnere, transire o fàere a mancu de fàere una cosa / pps. tratesu, traténniu; tratenni su respiru = abbarrare unu pagu chentza torrare àlidu
Sinonimi e contrari
addurae,
arreare,
illesinare,
istentae
| ctr.
andai
Frasi
si tratenit su tanti chi serbit po fai sa cosa ◊ no mi tratenzo ca tenzo presse ◊ in sa posta bi aiat zente e apo tratesu ◊ so andhendhe, no poto tratènnere ◊ apo tratesu a ti rispòndhere pro t'iscríere in poesia ◊ si est traténniu fintzas a tardu ma no bidiat s'ora de si ndi andai ◊ e meda che tratenes in bidha?◊ tratenedesi, fostè, tziu Antiogu!
2.
mi ant tratesu in domo de Fulanu: pro cussu no so torradu luego ◊ toca, trateni is assuconis!
3.
no isciu cumenti mi seu poderau de dh'ai aferrau… Mi seu traténniu ca fiaus in logu beneditu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rester,
entretenir
Inglese
to hold,
to keep oneself,
to engage
Spagnolo
quedarse,
retener
Italiano
trattenérsi,
trattenére,
intrattenére
Tedesco
bleiben,
aufhalten,
unterhalten.
trauài , vrb: trebai,
treguai,
tregulare,
treulae,
treulai,
tribulare,
trigulare,
triulare,
trivulare,
trovulare Definizione
pistare su laore àrridu a sede in s'argiola a bestiàmene cun pedra a tragu, o a machinàriu, po ndhe bogare e isceberare su granu, cosa chi si faet in istade candho sa canna est àrrida, bona a fàere a farinos, prus che àteru in su mese de argiolas; nau in cobertantza, giare it'e fàere, pelea, múngia, pistare; pònnere asuta coment'e treulandho, passare apitzu a catzigadura, pònnere avolotu, burdellare
Sinonimi e contrari
alzolare,
basolare
/
avalotai,
chiriolare,
iscordulare,
isordulare,
pistatzare
/
apatigai,
catigare
Modi di dire
csn:
perda de trebai = pedra de arzola; triulare sa mata = fai a ganas lègia, furriai s'istògumu; èssiri treba treba = a su moe moe, andhendhe e torrendhe ma chentza fàghere nudha etotu
Frasi
àteras bortas sos massajos trigulabant sos labores ◊ su trigu est ammuntonau in s'argiola prontu a trebai ◊ ndi ant a ai biu de genti treguendi custas arxoas!…
2.
no lasses chi tristura e afannu ti tríulent su sonnu! ◊ gei no abarrat treba treba, no: pigat e fait! ◊ s'ingannu nos tríulat sa vida ◊ tantas cosas mi tréulant sa mente ◊ no isciat a chini donai nexi, ma cumprendiat de èssiri istétiu treulau de fatus chi no iat bófiu
3.
camminu trebendu coras e léuras ◊ portat sa barba tantu longa chi si dha tréulat cun is peis ◊ no nci fiast in is ortus de canciofa a trebai cilixia! ◊ bona sa terra ca si lassat treulai ◊ insandus is piciochedhus dhus podiat trebai isceti cancu cuadhu o bòi chi passàt e po cussu is mammas dhus lassànt bessí a sa bia ◊ su Mascatzu fit triulendhe sas crabas ◊ mi seis trovulandhe su logu!
Etimo
ltn.
tribulare
Traduzioni
Francese
battre (agric.)
Inglese
to thresh
Spagnolo
trillar
Italiano
trebbiare
Tedesco
dreschen.
travolcàre , vrb Definizione
prus che àteru nau de is foedhos, cambiare, furriare su sensu fintzes a dhis fàere nàrrere unu significau diferente e contràriu puru po ingannare
Frasi
e ite, Frantziscu marineri est, a ch'èssere in Castedhu?! – li neit Nedha travolchendhebichela in búrula
Traduzioni
Francese
déformer
Inglese
to distort
Spagnolo
alterar
Italiano
stravòlgere
Tedesco
verdrehen.