tracàre , vrb: atracare 1 Definizione
su chi faet sa linna candho s'isperrat, s'iscratzat, si aperit a isperradura (mescamente in is frochidhaduras): faet una genia de sonu de cosa àrrida isperradho, faet unu tzàcurru (tracada)/ t. focu = tzacare, apuntai fogu
Sinonimi e contrari
sacai
Frasi
faladindhe impresse de cussa nae ca l'intendho trachendhe!
2.
dae meda chena piòere, sa terra est intostada e tracada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crépiter,
fendre
Inglese
to crack (apart)
Spagnolo
chascar
Italiano
crepitare,
fèndere
Tedesco
knistern,
spalten.
trachedhàre , vrb: atrachedhare,
traghedhare,
trochedhare Definizione
matzigare cosa àrrida, a tzàcurru; fàere sa moida de su nie candho si càtzigat passandho in pitzu o si movet, su fogu abbruxandho sida frisca, o chi si faet isparandho, tronandho, coment'e segandho cosa àrrida (chi tracat)/ traghedhare fogu = isparai, apuntai fogu
Sinonimi e contrari
atracare 1,
istochidare,
sacai,
trachidare,
strechedhai,
tzacarrai,
tzacazare,
tzocai
/
abbruxai,
isparai
Frasi
fit totu addolimadu in sa carena, trachedhendhe che carruledhu de canna ◊ su porcu s'intendhet traghedhendhe fae sica ◊ papandhe si trachedhat su pane carasau àrridu ◊ isse vienne vinu e geo trochedhanne caramellas
2.
traghèdhali fogu a su ruo! ◊ li ant traghedhadu una fusilada, a su grodhe ◊ nechidau che berre, picat su fusile e trachedhat focu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crépiter
Inglese
to crack
Spagnolo
crepitar,
chascar,
crujir
Italiano
crepitare,
scricchiolare,
crocchiare
Tedesco
knistern,
knarren.
trachidàre , vrb: trachitare,
traghidare,
traxidare Definizione
fàere sa moida chi faet su nie candho si càtzigat o si movet, su fogu abbruxandho sida frisca, su tzàcurru chi si faet isparandho, tronandho, coment'e segandho cosa àrrida / traxidare sas dentes = trachedhare
Sinonimi e contrari
crachitare,
trachedhare
Frasi
su fogarone est traghidendhe e istinchidhendhe ◊ cuss'animale est traxidendhe sas dentes e apo timore meda ◊ chin su fusile puntatu fit prontu a trachitare focu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crépiter
Inglese
to rattle
Spagnolo
crepitar
Italiano
crepitare
Tedesco
knistern.
traculàre , vrb Definizione
èssere pagu seguru, pagu firmu
Sinonimi e contrari
tzillicare,
tzucurare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tituber,
branler
Inglese
to stagger
Spagnolo
tambalearse
Italiano
traballare,
tentennare
Tedesco
wackeln.
traduíre , vrb Definizione
bortare, furriare o passare su chi si narat o chi s'iscriet de una limba, unu limbàgiu, a un'àtera, o fintzes a unu sistema de sinnos diferentes
Sinonimi e contrari
tradúsiri
Etimo
ctl.
tradu(h)ir
Traduzioni
Francese
traduire
Inglese
to translate
Spagnolo
traducir
Italiano
tradurre
Tedesco
übersetzen.
traessài , vrb: atraessare,
traessare,
traversai,
traversare,
travessai,
travessare,
tressai,
tressare Definizione
passare a istúturu, passare in d-unu logu o in d-una cosa andhandho de una bandha a s'àtera, passare in mesu, istare in giru, pònnere in mesu fintzes a istrobbu, a intzegu; acapiare, passare lobos de cosa po acapiare
Sinonimi e contrari
aggrucare,
atravigare,
atreminare,
atruessai,
ruciare,
tressiri
/
atrociai,
liai,
prèndhere
Frasi
un'istella che coa de fogu traessat s'aera ◊ traessendhe unu frúmene ch'est rutu su ponte ◊ fustei no si tressit in mesu! ◊ de candu ses tressendudí in mesu de peis!…◊ candu si dhui tressat su diàulu isciúsciat totu ◊ acanta de s'arriu si est tressau unu e si ndi est atzicada
2.
portat truncus tressaus cun funis e filu de ferru ◊ po guvernai nci bolit fortza e coru firmu ca est genti mala a tressai ◊ ti bollu tressai in su tzugu una cannaca
Etimo
ltn.
tra(n)sversare
Traduzioni
Francese
traverser,
parcourir
Inglese
to run through
Spagnolo
cruzar,
recurrir
Italiano
attraversare,
percórrere
Tedesco
durchlaufen.
tragagiài, tragagiàre , vrb: tragagliai,
tragallai,
traghillai Definizione
nàrrere calliones, cosas chi no funt, bogare fogu a un'àteru, nàrrere male de ccn.; fintzes pigare coment'e a tragu, betare a fuliadura
Sinonimi e contrari
afusare,
arrallai,
fusigare,
mulmutare
/
allimbare,
foghigiai,
imposturai,
innorare,
irfamiare
/
tragai
Frasi
po dónnia mancantziedha de is àterus luegus seus prontus a dhus tragallai ◊ chini tragallat is àturus no ballit nudha in su trabballu! ◊ totus narant e tragallant de s'unu e de s'àteru! ◊ no ti ant a pintai che fémina de contu, ca totu sa bidha ti at a tragagiai ◊ cantas male tragagianno e ofennenno! ◊ gei ti curret in gana tragagianno a dognunu!
2.
sa barchixedha, tragallada de sa frusa de is undhas, immoi s'ispariat, immoi ndi torràt a apillai ◊ s'istrasura iat traghillau sa navi: fut impossíbbili arresisti a sa frusa de su bentu
Etimo
ctl.
atracallar
Traduzioni
Francese
dénigrer,
calomnier,
médire
Inglese
to defame
Spagnolo
denigrar,
desacreditar
Italiano
denigrare,
calunniare,
diffamare,
malignare
Tedesco
verleumden,
klatschen.
tragài , vrb: tragare Definizione
pigare a tragu, a tira / fai su traga traga (giogu) = andhare illascinadho cicios
Sinonimi e contrari
batire,
carrare,
tranguai,
trazare,
trogonai
Modi di dire
csn:
tragare a crastu, a pedra = iscúdere a crastu; tragare fogu = tzacare, pònnere o apuntai fogu; tragai is cambas caminendi = caminare a pelea
Frasi
sa note che tragat su die ◊ no ti fatzas tragai: movidí! ◊ is carrus tragànt linnàmini e craboni de carriai in su trenu ◊ mi lassamu tragai de sa curiosidadi ◊ is piciocas iant tragau giarra a cofas ◊ su tiau nci dh'at tragau a s'inferru ◊ chi dhoi andat su babbu ndi dha tragat peri a tira! ◊ cudhos iscrapones fuint diasi mannos chi no dhos podiat tragare ◊ su binzarzu dh'ant presu cun sagones e tragau a bidha tira tira ◊ si ch'est andhau de domo tragandhosi unu matzucu a ifatu
Etimo
ltn.
*trahicare
Traduzioni
Francese
tirer,
traîner
Inglese
to pull,
to tow,
to drag
Spagnolo
arrastrar
Italiano
tirare,
trainare,
trascinare
Tedesco
ziehen,
schleppen.
tragài 1 , vrb: tragare 1 Definizione
betare a corpus, ingurtire cosa de papare o de bufare; giare dispraxere, tragos, fàere pigare tzacu meda
Sinonimi e contrari
ingollire 1,
ingúllere,
ingurti,
tragutzare
Frasi
est traghendi píndulas isceti ◊ su binu si che l'at tragadu totu isse ◊ est traghèndheche a suspiros su recatu ◊ no si agatat in logu, che candho si che l'apat tragadu su terrinu ◊ est unu sónniu chi su putu de sas illusiones che cheret tragare (L.Brozzu)◊ sa meighina teniat sabore malu e no resessiat a che la tragare ◊ pato e trago fele
2.
e proite mi bochis e mi tragas?
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
avaler
Inglese
to bolt
Spagnolo
tragar
Italiano
trangugiare,
ingerire
Tedesco
verschlucken.
traganzàre , vrb Definizione
tènnere ite de nàrrere, istare a murrúngiu, a crítiga, foedhare agiummai a iscúsiu
Sinonimi e contrari
ammusciare,
arraunzare,
grujai,
imprabastulare,
morrugnare,
musci,
raganzare,
ranzidare,
smusciai
Frasi
traganzesi guvardu una peràula e coidadosu su caminu lesi (G.Ruju)
Traduzioni
Francese
grogner,
bougonner
Inglese
to mumble
Spagnolo
refunfuñar
Italiano
brontolare,
biascicare
Tedesco
murren,
murmeln.
traginàre , vrb: trasinai,
trasinare,
traxinare Definizione
pigare a tràinu, a tragu, a tira in terra / andhare o leare tràsina tràsina = a tràinu, illascinandho in terra
Sinonimi e contrari
atrasinai,
istrascinai,
istrisignare,
trazare
Frasi
girant trasinendi ancora prus in bàsciu cunvintus de tocai su soli…◊ l'ant leadu a segus, parent trasinàndhelu a presone! ◊ su riu ndhe fit essidu trasinendhesiche cantu agataiat ◊ sos bentos ti che tiant trasinare in sos desertos de sa luna! (A.M.Secchi)◊ a su malevadadu che l'ant traxinadu peri sos ruos ◊ sos boes traxinaiant duos cantones pesosos in mesu de su trigu ◊ unu tempus sa mariposa fit ruca e andhabat trasinendhe ◊ su bentu ch'est traginendhe pabiros e foza
Traduzioni
Francese
traîner
Inglese
to drag
Spagnolo
arrastrar
Italiano
trascinare,
strisciare
Tedesco
schleifen.
traíchere , vrb: traíghere,
traigi,
traígiri,
traíxiri Definizione
bènnere mancu a sa fide, a sa promissa o dovere, a su chi s'àteru pentzat o credet de si pòdere ibertare cun seguresa, lassandhodhu deasi ingannau / pps. traitu, traíchiu
Sinonimi e contrari
afalsare,
infaltzare,
traigire
Frasi
nemmancu sa calchina de Siniscola ti bastat a pulire sa brutesa, ca sempre giogulana pro profitu cantos ndh'as connotu ndh'as traitu (M.Sanna)◊ a fuedhus gi mi amas, ma apalas mi traixis! ◊ tocat a cumprendi cumenti ant traíxiu s'abetu de is Sardus ◊ chini traixit est genti de nudha!
Etimo
ltn.
*traire
Traduzioni
Francese
trahir
Inglese
to betray
Spagnolo
traicionar
Italiano
tradire
Tedesco
verraten.
tramassài , vrb Definizione
cuncordare o odrire trampas, ingannos, cosa a dannu de s'àteru
Sinonimi e contrari
acolichiai,
archimingiai,
conziminare,
intramassai,
ordimignare,
trafanare
Frasi
càstia ita totu iat tramassau cuss'ómini po cuai su dinai!… (A.Garau)◊ ita totu seis tramassendu?! ◊ càstia it'at tramassau custu dimóniu!
Traduzioni
Francese
conspirer
Inglese
to conspire
Spagnolo
tramar
Italiano
tramare,
congiurare
Tedesco
stiften.
trambollài , vrb Definizione
pigare a trampa, a ingannu
Sinonimi e contrari
abbuvonare,
coglionai,
colovrinare,
imbaucare,
imbuvonare,
improsae,
ingannai,
mariolare,
piocai,
trampai
Frasi
s'erricu a trassa e a fartzidadi at trambollau su fradi (G.Moi)◊ funt agiudendu a imbovai e trambollai sa genti innioranti
Traduzioni
Francese
duper
Inglese
to cheat
Spagnolo
embaucar
Italiano
turlupinare
Tedesco
täuschen.
trambuliàre , vrb Definizione
pònnere trambúliu, in trambúliu, in pidinu, pentzamentu, fàere a pentzare fintzes cun ispantu, meravíglia, coment'e timendho
Sinonimi e contrari
isculiertare,
trumbugliai
Frasi
limba faltza infernale trambúliat sa rejone! (A.Isoni)◊ resteit cun s'ànimu trambuliadu meda e no ischiat su de nàrrere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déconcerter
Inglese
to disconcert
Spagnolo
trastornar
Italiano
sconcertare
Tedesco
verwirren.
trambuscàre , vrb: trobbuscare,
trubbuscare,
trumbuscare,
trummuscare Definizione
pònnere avolotu, fàere murigu, pesaresindhe cun fortza po aferrare a ccn. o ccn. cosa, iscúdere, atumbare o àteru deasi; nau de su tempus, isconciare, cambiare in malu / oju trambuscadu = malu, malàidu
Sinonimi e contrari
agegherai,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
trumbugliai
/
afarcai,
salargiare,
trubare
Frasi
arribbaos a cara a unu tzilleri cumintzant a si trubbuscare: una tropa de zòvanos s'est iscudendhe e picandhe a predas ◊ su procu de pressorju trumbuscadu chin su tirju s'arràsciat su pojolu ◊ cust'atzorodhu at trambuscadu totu sas datas e no si cumprendhet prus nudha ◊ bentos de gherra si sunt trambuscados
2.
cust'ómine giughiat un'oju trambuscadu, ma no fit feu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre en émoi,
se jeter (sur)
Inglese
to cause a turmoil,
to throw oneself
Spagnolo
alborotar,
lanzarse,
arremeter
Italiano
subbugliare,
avventarsi
Tedesco
in Aufruhr versetzen,
sich stürzen.
tramesài , vrb: tramesare 1 Definizione
pònnere o fàere tramesu, muru de mesu, po ispartzire su logu (prus che àteru de sa domo)
Sinonimi e contrari
intramesai,
istramesare,
stabbicai,
trebesai
2.
su cuile fit un’aposentu mannu, tramesadu dae una tendha a tota fatzada
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
cloisonner
Inglese
to partition
Spagnolo
tabicar
Italiano
tramezzare
Tedesco
durch eine Zwischenwand trennen.
tramesàre , vrb: atramesare,
tremesare Definizione
fàere calecuna cosa a un'àteru a face manna, cun atza, chentza arrispetu, a prepoténtzia; fintzes pentzare sa cosa, istare pentzandhosidha / tramesare su tempus = impreare bene su tempus, chentza ndhe pèrdere, ma fintzes manigiare bene totu su chi unu tenet (es. dinare, siendha), pentzare bene a comente dh'ispèndhere méngius
Sinonimi e contrari
atrevire
/
meledai,
penciai,
tressemare
Frasi
no ti trameses, no, a mi fàghere cussa! ◊ marranu chi ti tremeses a bènnere a inoche!
2.
canno unu at de si gastare su dinaredhu suo si lu devet tremesare vene prima de l'ispènnere ◊ su vitirinaju aiat imparatu a tremesare sas paràulas chei sas meichinas ◊ aiat incomintzatu a fàchere cantu s'aiat tremesatu ◊ su chi penso e trameso deo mi lu distrues tue!
3.
cun su de su mese no bi la faghet a campare ca no ischit tramesare su tempus (G.Ruju)
Traduzioni
Francese
oser,
risquer
Inglese
to risk
Spagnolo
arriesgar
Italiano
azzardarsi
Tedesco
sich erkühnen.
trampài , vrb: trampare Definizione
odringiare o fàere trampas, pigare a ingannu
Sinonimi e contrari
abbovai,
coglionai,
colovrinare,
imbusterai,
imbuvonare,
ingannai,
ingheniare,
istusciare,
mariolare,
stafai 1,
trambollai,
trapulare
/
trampistare,
tramputzare
Modi di dire
csn:
trampare su tempus = chircare de che colare su tempus cun ispedientes, male comente si podet, o fintzas pretenindhe de fàghere su chi… no faghet!; genia de annomíngiu: Trampasusole
Frasi
su malu pagadore tenet s'abbitúdine de trampare ◊ in su denuntziare trampant a mesapare servèndhesi de cifras piús minores ◊ no ti fides de cussu, mighi ti trampat!
2.
cun sas provistas chi tenet che trampat su zerru ◊ a s'edade nostra, goi betzos, no s'ischit comente che trampare sa die ◊ oto séculos ritzu, custu castedhu trampat su tempus resistendhe ancora
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
escroquer,
tromper
Inglese
to trick
Spagnolo
estafar
Italiano
truffare
Tedesco
betrügen.
trampistàre , vrb Definizione
arrennèscere in calecuna cosa, mescamente a campare, a fortza de ispedientes, a sant'arràngia, coment'e pigandho a trampa; a logos, fintzes andhare coment'e orruendho / trampistare su tempus, sa vida, sa die, sa sorte
Sinonimi e contrari
trampigiare,
trampulinare,
tramputzare
/
trabbucai 1
Frasi
fintzas chi campo fato su chi poto, m'isto pasadu e fuo dogni cumbata tentendhe de trampistare a sa dereta (Z.Zazzu)◊ calchi malignu narat chi at furadu, chi at trampistadu ◊ trampistendhe in su pagu fis cuntentu e fatu a sa bonatza ◊ cussos trampistant negusciendhe runza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se débrouiller,
vivre d'expédients
Inglese
to get by
Spagnolo
apañárselas,
ir pasando
Italiano
barcamenarsi,
tirare a campare
Tedesco
sich durchschlagen.