Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

tramudài , vrb: atramudai, tramudare, tramulare, tramunare, tramurai Definitzione cambiare, mescamente bestimentu, logu, cunditziones; fintzes traduire o furriare un'iscritura de una limba a s'àtera Sinònimos e contràrios cambiai, mudaciare, mudai, stramudai, tramuxulare Frases bi at cosas chi tràmunant in fele sos chervedhos ◊ si passas in logu chi potzas arrui, su mellus chi fatzas tramura caminu! (D.Bernardini)◊ cussos butios de suore si sunt tramulados in prellas ◊ po chi apas su pilu cambiau tramudai no podis sa natura ◊ su sole bellu si tràmunat in chimera ◊ sos pastores tramudant a sartu cajente a iverrare ◊ po Santu Zuanni cadhos e cadheris, tramudaos a festa, current a inghíriu de sa crésia 2. su pastore setziat s'ebba e faliat a bidha a si tramunare ◊ mi tràmuno ca esso a foraidha Ètimu ltn. tra(n)smutare Tradutziones Frantzesu changer, déménager Ingresu to change, to move Ispagnolu mudar, cambiar, mudarse Italianu mutare, cambiare, traslocare Tedescu ändern, versetzen.

tranchinàre , vrb: trancuinai Definitzione su fàere de cambas de is pipios piticos; su istare sèmpere faendho, girandho, ammungiandho, impreaos in calecuna faina, fintzes atèndhere a ccn. Sinònimos e contràrios afateriai, arcobai, cuntronai, fainare / peleare Frases a su chertu de sa vida sa boghe tua annanghes: ries, apunzas, tranchinas, pianghes (G.Fiori)◊ est sempri trancuinendi, no asséliat mai ◊ su pische est friscu, est movendhe ancora s'irgutolu, tranchinendhe morimori 2. no ndi podit prus, scerada: totu cussas féminas bècias boint trancuinadas! ◊ no fait prus a dhu trancuinai, cussu pipiu: ariseu no dhu podemu apaxiai, prangendi circhendi sa mama! Tradutziones Frantzesu agiter Ingresu to wave, to shake Ispagnolu patalear, bregar Italianu dimenare, agitare Tedescu schlenkern, hin- und herbewegen.

trancíre, trancíri , vrb: transie, transire 1, transiri, trantzire, trantziri, trasiri, trensiri, trentzí, trentziri Definitzione cambiare camminu, istesiare unu pagu, passare de un'oru o tretu a un'àteru, de unu camminu a un'àteru, pigare o ispostare, mòvere de unu logu (o determinu) a un'àteru; fàere a mancu, pònnere a una parte po no istrobbare o èssere istrobbaos, lassare istare a un'àtera borta, a un'àteru tempus / pps. transiu, trànsiu Sinònimos e contràrios apaltare, arrociare, cansai 1, frànghere, ischerciai, istransire, issuzire, istregire, passai, pesai, stressiai, tasire, tòlchere, trantziai / crastinare, faltare Maneras de nàrrere csn: trantzirisí de pari = lassàresi, irbortàresi (nadu mescamente de ómine e fémina cojendhe o cojados); trantziri su puntu de… = colàreche su límite, isazerare; transire su pretzipitu = muntènneresi o istaresindhe de fàghere carchi cosa de malu, fràngheresi de s'ocasione de fàghere male; s'annu trasiu = s'annu coladu; transire su pecadu, sas cunzunturas malas = itl. fuggire il peccato, le occasioni; transire de + inf. = fàere a mancu de… Frases si no trancis t'investo! ◊ transidí unu pagu! ◊ transis istrada po no t'incontrare deo? ◊ no transo sos tzumbos de codina in sos buturinos ◊ trantzidí de innòi a ingudheni! ◊ comenti fatzu a trentzí sa màchina po passai tui?! ◊ transit caminu candu bit a mei ◊ fiat màrtura e no si transiat de su letu ◊ su landiredhu no at trantziu sa téula in crabetura ◊ dhi at torrau sa lei sena de transiri una vírgula de su chi dhoi fiat iscritu ◊ ti giuru ca de custu votu no potzu trantziri! ◊ trasiu su soli, bivis in rénniu de bellesa ◊ sas arbeghes de inoghe che dhas trantzo a Sa Serra ◊ che ant trantziu sa làcana de su cugnau ◊ trantzidi de dienanti!◊ de s'opinioni sua no dha pòciu trancí 2. fipo vénniu peri a pede, ma cras apo imperjos chi non poto trantzire ◊ de àteru podis transiri, ma no de mòrriri ◊ no aiat pótiu transire de si cojubare ◊ su pagu chi bivis, no trantzas minutu de acanta mia! (Pillai G.)◊ de su chi mi timemu no mi trancemu! 3. no dhu permitit Deus chi si trantzaus de pari ◊ si m'istimas tui, de pari no trantzeus! ◊ at trantziu su puntu de sa seriedadi e megat de èssiri disonestu ◊ pro transire su pretzipitu donzi die mi castigo ◊ no si podit trentziri su destinu 4. su tempus trasiu est meda ◊ mi timu ca at a tocai a transiri sa coja! Ètimu itl. transire Tradutziones Frantzesu éloigner, écarter, se déplacer Ingresu to remove, to step aside, to shift Ispagnolu apartarse Italianu discostare, distògliere, spostarsi, scansarsi, rinviare Tedescu entfernen, ausweichen.

transàre , vrb: trassai, trassare, tressai 2 Definitzione odrire o cuncordare trassas, ingannos, males, o fintzes calecuna cosa chi no si depet cumprèndhere bene o no si depet giare a bíere po no s'iscoviare Sinònimos e contràrios abbovai, arrebbusai, colovrinare, imbusterai, imbuvonare, ingannai, mariolare, scafai, trampai / cuncodrai Frases comente mi as trassau custa mi podias trassare sa morte ◊ funt tressendi de ndi portai sa rivolutzioni ◊ arrennegaus, funt tressendi su de fai po dhu bociri ◊ is aremigus funt sempri prontus a tressai ◊ cussus sunt trassendi isciacus e furas 2. cussa fiat sa primu coja chi no iat pótziu tressai, cosa chi no dhi fiat acuntéssia mai ◊ no podiat abbaliai de ai pérdiu sa fémina ch'istimàt e si ponit a tressai fainas lègias Ètimu ctl., spn. trassar, trazar Tradutziones Frantzesu tromper, intriguer, machiner Ingresu to deceive, to plot Ispagnolu engañar, intrigar, maquinar Italianu ingannare, intrigare, macchinare Tedescu betrügen, anstiften.

transíre , vrb: transiri 1, trantziri 1, trassire Definitzione abbarrare o fintzes lassare ispantasiaos, meravigliaos meda e fintzes cun dispraxere / pps. transidu Sinònimos e contràrios ispantai, trassicare Frases mi trasso de no mi àere avelenadu sos fiagos chi deo che apo ingullidu (G.Ruju)◊ custu fatu ancora oe trassit sa zente! Ètimu ctl. transirse Tradutziones Frantzesu stupéfier Ingresu to astonish Ispagnolu asombrar Italianu stupefare, trasecolare Tedescu erstaunen, verblüfft sein.

trapài , vrb: trapari Definitzione istampare, fàere totu a istampos de una parte a s'àtera, passare de parte in parte Sinònimos e contràrios istampai, trabbanare Ètimu ctl. trapar Tradutziones Frantzesu percer, forer, cribler Ingresu to drill Ispagnolu taladrar, acribillar Italianu trapanare, straforare, crivellare Tedescu durchbohren.

trapàre , vrb Definitzione fàere segadas o trincos a lepedha, a gurtedhu, o fintzes segare a sola si est cosa tostada o frida Sinònimos e contràrios intacugliare, ispitighedhare, sacai / trapai* Frases si trapat s'olia pro la cufetare, sa castanza pro l'arrustire ◊ su fritu mi at trapadu totu sas manos ◊ s'impastu tropu rassu si trapat, comente assutat, si no est abbadu meda 2. adhae si bidet una lughe atzesa tremulendhe che oju lagrimosu in tundhu in tundhu trapendhe sa note (G.Fiori)◊ su dolore punghet e trapat carres e sentidu Tradutziones Frantzesu graver, entailler, fendre Ingresu to engrave, to notch, to cleave Ispagnolu incidir, hendir Italianu intagliare, incìdere, fèndere Tedescu schnitzen, einschneiden.

trapassài, trapassàre , vrb: traspassai, traspassare Definitzione púnghere o segare passandho de parte a parte Sinònimos e contràrios ifertzire, taladrare Frases sete ispadas de dolore su coro mi ant trapassadu ◊ Ulisse solu resessiat cun fritza a trapassare dóighi anedhos totu in fila apare ◊ sa ghidhighia trapassat peri sa pedhe de su boe ◊ issu teniat totu su necessariedhu po agiudai su pobiritu a nci trapassai a s'atra vida ◊ ajaja si contàt custu contu candu fiaus sétzius in pratza e is istedhus froriant in su celu coment'e ogus luxentis chi si trapassànt s'ànima Ètimu itl. trapassare Tradutziones Frantzesu transpercer Ingresu to transfix Ispagnolu traspasar, atravesar Italianu trafìggere Tedescu durchbohren.

trasladài , vrb Definitzione cambiare de logu, de unu logu a un'àteru; nau de iscritura, copiare, iscríere in aterue, furriare s'iscritu de una limba a un'àtera Sinònimos e contràrios istrallatare Frases su preidi portàt un'iscolanu sempri a tira in dónnia logu anca si trasladàt ◊ Minnia si fiat trasladada in su palàtziu de Araxixi ◊ santu Perdu iat trasladau sa sede sua de Antióchia a Roma Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu déplacer, transférer, traduire Ingresu to transfer, to translate Ispagnolu trasladar Italianu trasferire, tradurre Tedescu verlegen, übersetzen.

trassài 1 , vrb: trassare 1 Definitzione fàere disegnos, figuras, síngias iscriendho cun calecuna cosa (a pinna, a lapis, a pinzellu, o àteru) Sinònimos e contràrios disegnai, figurae Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu dessiner, tracer Ingresu to draw Ispagnolu dibujar, trazar Italianu disegnare, tracciare Tedescu zeichnen.

trassicàre , vrb Definitzione lassare o fàere coment'e sicaos, retesos, trassicos, ispantasiaos (po su malu) Sinònimos e contràrios atonostare, ispantai, transire Frases cussa vista mi at trassicadu ◊ su no ti bídere mi trassicat sas venas ◊ at trassicadu su coro a totus ca si ch'est andhadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pétrifier, étonner Ingresu to petrify, to amaze Ispagnolu petrificar, pasmar Italianu impietrire, stupire Tedescu erstarren.

trassigiài , vrb: atrassigiai, trastigiai, trastigiare, trastuzare Definitzione camminare, pònnere passos, fàere abbitu a calecunu logu, girare, fintzes istare faendho; lassare arrastos, sinnale de postas de pei, trassígios Sinònimos e contràrios abbitai, afitianae, atravigare, girollae, trastillai / tranchinare / orminare Frases is piciochedhus ant cumentzau a trastigiai is duas domus isciusciadas de s'arruga ◊ trastígiant in sa note murigandho àliga che canes de arrastu ◊ dhi funt passaus is daboris, si ndi est pesau e at cumentzau a trassigiai 2. seu totu su mengianu trastigendu e su frius nci dh'apu bogau ◊ is manus ant trastigiau in su corpus circhendu is istrioris de cudha única noti de amori ◊ cumènciat a trastigiare calecunu sodhighedhu ◊ est trastigendi po allúiri su fogu ◊ a picioconedha mi creia massaja trastigiandho in is fainas de domo 3. su logu est totu trassigiau, dhoi at povintzas sinnas de arrodas de màchina Ètimu ctl. trastejar Tradutziones Frantzesu fréquenter (un lieu) Ingresu to haunt Ispagnolu frecuentar Italianu bazzicare Tedescu verkehren.

trassinnài, trassinnàre , vrb: trisinnai Definitzione cambiare is sinnos a manera chi no si connoscat prus is chi furint innanti, po cunfúndhere e cuare sa fura Sinònimos e contràrios disfalsai, trastocae Frases mi at mancadu una sacaja e poi de tres annos, trassinnada in totu, l'apo bida in mesu de un'àtera bama (Piras)◊ s'ebba chi ti che ant furadu si l'ant trassinnada puru, a como! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu falsifier, contrefaire des signatures Ingresu to counterfeit Ispagnolu contrahacer, falsificar Italianu falsificare, contraffare (i ségni) Tedescu fälschen.

trastamàre , vrb: trastumare Definitzione mòvere comente male si podet, andhare peribellogu chentza un'iscopu precisu, chentza ischire bene a ue, a trevessu; fintzes andhare coment'e orruendho, imbruconare Sinònimos e contràrios bagamundai, bandhulare, bannulerare, perdulare, tzincavesare Frases semus trastamendhe peri peri in sas prenetas disconnotas de s'Eo buju (G.Orgolesu)◊ su fadu mi ghiat in mesu a sas nues inchimeridas de custu meu dudosu trastamare (F.De Cortis)◊ so trastamendhe in camineras agriadas de una vida ispinosa… 2. in custa terra cota de sole e de focu, chin d-unu pore de pinnicas e garghiles, tràstumo ma andho (N.Demurtas) Tradutziones Frantzesu errer Ingresu to roam Ispagnolu vagar Italianu vagare Tedescu umherwandern.

trastocàe, trastocài, trastocàre , vrb Definitzione fàere s'iscritura che a un'àteru po fàere a crèdere chi est sa sua; rfl., ammachiare, irbariare, pretocare Sinònimos e contràrios disfalsai / ammachiae, dessessire, ilgirare 2. is sorris funt trastochendi de imbidiosia Ètimu ctl. trastocar-se Tradutziones Frantzesu altérer, contrefaire Ingresu to counterfeit Ispagnolu falsificar Italianu alterare, falsificare, contraffare Tedescu fälschen.

tratài , vrb Definitzione fàere a farinos calecuna cosa cun su tratagasu; passare cosa (is ungas) arrasigandho a lébiu sa pedhe po iscrafíngiu Sinònimos e contràrios fratare, tratagasare / arratare, iscàlfere, iscarpire, iscrafire Ètimu itl. grattare Tradutziones Frantzesu râper Ingresu to grate Ispagnolu rallar Italianu grattugiare Tedescu reiben.

tratài 1 , vrb: tratare Definitzione pigare de calecuna manera sa cosa o sa gente; àere tratamentu, èssere in bonas, su si abbitare s'unu cun s'àteru (e nau de ómine cun fémina, fintzes amigare); pònnere o impreare un'aina o àteru a fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios impreare, manigiai Frases un'arei de autoridadis chi fiant isceti su còmudu insoru e tratànt a totus che àliga ◊ tràtami bene candho so biu e daghi so mortu fuliamiche! ◊ lèalu prommore de Deu si ti ant tratadu male! 2. tratendhe comente tratamus za tiat èssere bella a no ti dare una manu de azudu!…◊ cussas famíllias sunt parentes, ma dae candho ant brigadu no tratant ◊ za los connoschimus, cussos, ma a lis dimandhare piaghere ndhe amus duritu ca tratamus pagu ◊ est ómine de bonu tratare ◊ in su bene fitianu ses onestu e signillu mantenenno su frenu de su bonu tratare (A.Zedde)◊ l'est feu a unu fizu su no tratare cun sa mama ◊ Fulana nachi si tiat èssere tratada cun Fulanu, nachi los ant bidos unu sero a traddu paris 3. trato sa lepa a segare ◊ sa graíglia l'aiat tratada pagas boltas pro arrustire calchi bículu de peta ◊ linna e carvone no si ndhe tratat piús: como est totu a currente ◊ chie leget resessit a agatare cun fatzilidade peràulas pagu tratadas Ètimu ltn. tractare Tradutziones Frantzesu traiter Ingresu to deal with Ispagnolu tratar Italianu trattare Tedescu verhandeln über, umgehen mit.

tratèniri, tratènnere, tratènniri , vrb Definitzione istare, ibertare unu tanti de tempus; fàere abbarrare, fàere ibertare; fintzes ostènnere, transire o fàere a mancu de fàere una cosa / pps. tratesu, traténniu; tratenni su respiru = abbarrare unu pagu chentza torrare àlidu Sinònimos e contràrios addurae, arreare, illesinare, istentae | ctr. andai Frases si tratenit su tanti chi serbit po fai sa cosa ◊ no mi tratenzo ca tenzo presse ◊ in sa posta bi aiat zente e apo tratesu ◊ so andhendhe, no poto tratènnere ◊ apo tratesu a ti rispòndhere pro t'iscríere in poesia ◊ si est traténniu fintzas a tardu ma no bidiat s'ora de si ndi andai ◊ e meda che tratenes in bidha?◊ tratenedesi, fostè, tziu Antiogu! 2. mi ant tratesu in domo de Fulanu: pro cussu no so torradu luego ◊ toca, trateni is assuconis! 3. no isciu cumenti mi seu poderau de dh'ai aferrau… Mi seu traténniu ca fiaus in logu beneditu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rester, entretenir Ingresu to hold, to keep oneself, to engage Ispagnolu quedarse, retener Italianu trattenérsi, trattenére, intrattenére Tedescu bleiben, aufhalten, unterhalten.

trauài , vrb: trebai, treguai, tregulare, treulae, treulai, tribulare, trigulare, triulare, trivulare, trovulare Definitzione pistare su laore àrridu a sede in s'argiola a bestiàmene cun pedra a tragu, o a machinàriu, po ndhe bogare e isceberare su granu, cosa chi si faet in istade candho sa canna est àrrida, bona a fàere a farinos, prus che àteru in su mese de argiolas; nau in cobertantza, giare it'e fàere, pelea, múngia, pistare; pònnere asuta coment'e treulandho, passare apitzu a catzigadura, pònnere avolotu, burdellare Sinònimos e contràrios alzolare, basolare / avalotai, chiriolare, iscordulare, isordulare, pistatzare / apatigai, catigare Maneras de nàrrere csn: perda de trebai = pedra de arzola; triulare sa mata = fai a ganas lègia, furriai s'istògumu; èssiri treba treba = a su moe moe, andhendhe e torrendhe ma chentza fàghere nudha etotu Frases àteras bortas sos massajos trigulabant sos labores ◊ su trigu est ammuntonau in s'argiola prontu a trebai ◊ ndi ant a ai biu de genti treguendi custas arxoas!… 2. no lasses chi tristura e afannu ti tríulent su sonnu! ◊ gei no abarrat treba treba, no: pigat e fait! ◊ s'ingannu nos tríulat sa vida ◊ tantas cosas mi tréulant sa mente ◊ no isciat a chini donai nexi, ma cumprendiat de èssiri istétiu treulau de fatus chi no iat bófiu 3. camminu trebendu coras e léuras ◊ portat sa barba tantu longa chi si dha tréulat cun is peis ◊ no nci fiast in is ortus de canciofa a trebai cilixia! ◊ bona sa terra ca si lassat treulai ◊ insandus is piciochedhus dhus podiat trebai isceti cancu cuadhu o bòi chi passàt e po cussu is mammas dhus lassànt bessí a sa bia ◊ su Mascatzu fit triulendhe sas crabas ◊ mi seis trovulandhe su logu! Ètimu ltn. tribulare Tradutziones Frantzesu battre (agric.) Ingresu to thresh Ispagnolu trillar Italianu trebbiare Tedescu dreschen.

travolcàre , vrb Definitzione prus che àteru nau de is foedhos, cambiare, furriare su sensu fintzes a dhis fàere nàrrere unu significau diferente e contràriu puru po ingannare Frases e ite, Frantziscu marineri est, a ch'èssere in Castedhu?! – li neit Nedha travolchendhebichela in búrula Tradutziones Frantzesu déformer Ingresu to distort Ispagnolu alterar Italianu stravòlgere Tedescu verdrehen.

«« Torra a chircare