Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

tunchiàre , vrb: atunchiare, ciunchiare, (túncia túncia, pro túnciare = nr. tunciatúncia, protunciàre) tunciare, tzunchiai Definition istare o èssere a tzúnchios mescamente po dolore, maladia, ma fintzes po gosu; su si chesciare, istare a lamentu po calecuna cosa chi no andhat comente si iat a bòllere; su abboghinare de su cane candho dhu cracant Synonyms e antonyms agemenai, bemire, chesciai, grèmmere, intzunchiai, nitzulare / muschiare, musci Sentences bidèndhemi atristadu, finas sas pedras túnciant pro su dolu ◊ ruet sentza alas in terra, brujendhe, túncia túncia, cansada e chimerendhe 2. ant terrinu meda, ma túnciant pibièndhesi de no ndhe àere cantu bastat ◊ sos pòveros túnciant ca in sa partimenta de sos pagamentos sos printzipales pagant piús pagu ◊ mudu: marranu chi túncies! ◊ mancu tunciadu at Etymon srd. Translations French gémir, glapir, japper English to whine Spanish gemir, aullar Italian gèmere, mugolare, uggiolare German stöhnen, winseln.

túndhere , vrb: túndiri, túnnere Definition segare sa lana a paris de sa pedhe a is brebès (e, nau a brulla, segare is pilos)/ ger. tundhendhe, tundhindhe, pps. túndiu, tusu Sentences bi aiat ferros de túnnere a bènnere ◊ cust'iscola no est fata pro pesare bestiàmine, túndhere lana, barminare, filare e tèssere, sestare e cosire, istirare e bestire ◊ finas a rughe in conca los ant tusos! ◊ sa brebei bollit túndia paris, no a iscalitas! Scientific Terminology pstr Etymon ltn. tondere Translations French tondre English to shear Spanish esquilar Italian tosare German scheren.

turrài , vrb: aturrai 1, turrare, turrari Definition pònnere in su fogu sa cosa fintzes chi essit assada, àrrida de si segare e fàere a farinos cun facilidade atrotigandhodha o pistandhodha e in colore de castàngia, passada a fogu Synonyms e antonyms ansare, arridae Sentences si turrat su gafè, fitas de pane, méndhula, nuxedha ◊ in àteros tempos sa raighina de sa tzicória si turraiat po fàere su cafè Etymon ctl., spn. torrar, turrar Translations French torréfier English to roast Spanish tostar Italian torrefare German rösten.

turulàre , vrb Definition istare a tórulos, a boghes, a lamentos Synonyms e antonyms abeliai, agruguai, agrumiai, arrulliai, borulare, corojare, gurruliai, intzunchiai, torrunzare Translations French gémir, glapir English to whimper Spanish gemir Italian mugolare German winseln.

tuscíre , vrb: tussire, tussiri Definition torrare s'àlidu a cropu e a boghe po neghe chi giaet ifadu in su gúturu o in bruncos Synonyms e antonyms tusciare Sentences túscio, sono sas manos e no fuit ma in feos iscríulos s'istruit ◊ dèu tostorrudu, prepotenti, e agoa… agoa mi dha tussu! ◊ tuscis forte tantu chi sos pimones s'intendhent a sonizos ◊ tussindhe ses… leadu fritu as? Etymon ltn. tussire Translations French tousser English to cough Spanish toser Italian tossire German husten.

tuturàre , vrb Definition nàrrere cosa a crítiga Synonyms e antonyms ataciai, criticai Translations French censurer English to censure Spanish censurar Italian censurare German zensieren.

tuvucàre , vrb Definition fàere tuvudu, fundhudu Synonyms e antonyms afungurai, aprofundai, aprofundhire, devucare, indevucare, istuvucare, stuvulai Etymon srd. Translations French creuser English to hollow out Spanish ahuecar Italian incavare, approfondire German aushöhlen.

tzacài , vrb: ciacai, sacai, tzacare 1, tzacari Definition fàere tzàcurru coment'e de cosa chi iscópiat, isperrare, afilare, apèrrere a cropu, segare a crepadura, crepare de su fritu o de àteru: in cobertantza, su si pigare arrennegu, foedhare male po fele, po tzacu; fintzes iscúdere (po su sonu a cropu chi faet), fàere camminu, andhare, intrare Synonyms e antonyms abbèrrere, afilai, calpire, cannire, cherpai, filiri, fresai, ischisciai, iscopiare, iscrafangiai, issacai, scanniri, sinniai, tzacarrai, tzocare / incrivire, iscúdere Idioms csn: tzacai a perda = iscúdere a pedra; tzacai is peis a terra = istribitare (pro arrennegu); pratu tzacau = afiladu, cannidu; fai su crepatzaca a unu = fai su crepa crepa, fàchere su derre, fàghere carchi cosa a crebu, mancari crebet, s'àteru Sentences nemus ghetat binu nou in istrexus bècius, poita su binu dhus tzacat ◊ sa canna si tzacat si pagu pagu dha fortzant ◊ portat is manus tzacadas de su frius ◊ e innui si depit tzacai s'ou, in punta o in mesu? ◊ papendi cussa cosa gei no si ant a tzacai sa brenti, no! ◊ mi depit pagai su chi mi depit, mancai tzachit… o crepit! ◊ po s'isfortzu de ai arrísiu tropu, dhi fiat tzacada una vena ◊ tzaca, manedha, ca benit babbai! ◊ tzacant is guetus arendi su celu ◊ est tzachendi de s'arrennegu ◊ in su fogu tzacat sa linna frisca, pruscatotu sa folla 2. a su fillu dhi at tzacau una bussinara ◊ lah ca ti tzacu, chi no abarras chietu! ◊ at tzacau su pratu a terra candu at ghetau sa gràtzia a is isposus ◊ mi benit ganas de dha tzacari a su muru ◊ si ti ponit chinta ti tzacat a frastimu, lah! ◊ castiadí e circa de nci tzacai su nuncu! ◊ ci fio a su postu tuo, dhi aio tzacau unu lampu e dhos io abbruscaos cummente a is tiauledhos de s'inferru! 3. toca, tzaca stradoni! Etymon srd. Translations French fendre, éclater, crépiter English to crack Spanish hender, reventar, crepitar Italian fèndere, fessurare, scoppiare, crepitare German spalten, bersten.

tzacàre , vrb Definition istichire, intrare in mesu, aintru, a fortza, ue dhue at pagu logu o no andhat tanti bene; su si pònnere aintru, in mesu de ccn. chistione Synonyms e antonyms fichire, imberzire, infruncuai, insertai, intupire, istichire, pònnere | ctr. bocare, leai / essire Idioms csn: tz. in ragas = manigare, bufare, betare a corpus, fai su mangiufoni; tz. fogu = apuntai o pònnere fogu; tzacaresiche una cosa in s'ogru (nadu cun fele) = fagheresindhe própiu nudha, èssere cosa chi no serbit a nudha (comenti a nàrriri ca no est bella mancus a si nci dha istichiri in is ogus); tzacàresi fora = fai su bandidu, abbandidai Sentences che mere, si che tzacheit in domo de cudhu a prepoténtzia ◊ una corròncia si che tzacat braghendhe in mesu de sos paones ◊ inue ti che ses tzachendhe: no bides chi no bi at logu?! ◊ no che tzaches sas berbeghes a s'ortu ca podent fàghere dannu! ◊ leat impresse e si che tzacat in petorras su tzoculate chi aiat furadu! 2. su pane si che l'at tzacadu in ragas totu isse! ◊ custa cosa guasta in s'ogru ti la tzacas? frundhichela, aite ti la muntenes?! 3. - Ehi si mi tzaco fora!… - nachi naraiat unu afelonadu, e a bandhidare etotu est essidu! Etymon srd. Translations French introduire, se faufiler, se fourrer, s'entremettre English to drive in, to slip in, to meddle Spanish meter, entremeterse Italian introdurre, inserire, ficcare, intrufolarsi, introméttersi German stecken, sich einmischen.

tzacarrài , vrb: tzacarrare, tzacarriai, tzacurrare, tzancurrare Definition fàere tzocu, tzàcurru coment'e de cosa àrrida o chídrina segandho, isperrandho, matzigandho (nau fintzes própriu po matzigare, istrecare a dentes cosa tostada) Synonyms e antonyms acorriatare, isbombiare, iscochidai, itzacarrai, sacai, tochedhare, trochedhare, tzachedhare, tzachidai, tzocai Idioms csn: tz. is dentis = arrodare de dentes; tz. sa nuxedha cun is dentis = traghedhare, segare sa nantzola a mossu; àxina chi tzacarrat = aghedhosa; tz. is manus = tzocare sas manos Sentences s'intendit sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ gei at tzacarrau cussu tronu!…◊ mi pongat àxina bella, chi tzacarrit ◊ prima de nci andai at fatu custu tzacarru… ancu dhi tzacarrint is barras! ◊ est tzacurrandhe che procu in àurra! ◊ sas pitzinnas sunt tzacarrandhe chivarzu frissu ◊ femu tzacarrendi cíxiri e nuxedha 2. tzacarru perda de fogu de cantu seu barra forti ◊ su pani dh'apu tzacarrau in tres mússius Etymon srd. Translations French crépiter, éclater English to crackle, to burst, to roar Spanish crepitar, estallar Italian crepitare, scoppiettare, scoppiare, rombare German bersten, knistern.

tzachidài, tzachidàre , vrb: tzachitare Definition fàere tzàchidu, sonu o tzocu coment'e de cosa tostada àrrida o chídrina segandho, abbruxandho, iscopiandho / tz. sas dentes = traghedhare, tzacurrare Synonyms e antonyms tzacarrai, tzocai / isciopai Sentences bolos de pigas tzàchidant che foete in sas castanzas (G.Fiori)◊ su tzachitare de sa fiama no lassaiat intèndhere sas boghes ◊ chentza mancu avrèschere faghiant tzachidare su telarzu Etymon srd. Translations French détoner English to detonate Spanish detonar Italian detonare German explodieren.

tzacoràre , vrb: atzacorare Definition pigare o tènnere tzacoradura, èssere malaidóngiu, ingòllere calecuna maladia Synonyms e antonyms ammagangiai, magunire, tacare, tunconire Sentences su fritu s'intendhet intro de carre punghicosu che fritza, tzacorandhe intas su sàmbene 2. est tzacorau a prummones ◊ fintzas in crésia pessabat a cussu budhone tzacorau (S.Spiggia) Translations French abattre English to crush Spanish abollar, magullarse, debilitarse Italian acciaccare German schwächen.

tzaculàre , vrb Definition istare e mòvere a modhe in mesu de s'abba / tzaculare sas manos = tzacurrare is manos, fàere su tzacarramanu Synonyms e antonyms abbanzulicare Sentences como tzàculo tra pischinas e ludraos in mesu de ischifosos erribios ◊ a bívere in mare s'istat che sennore: àera, sole, locos de incantare, tzaculandhe e godindhe su calore ◊ mentres mamma tua est lavandhe, tue tzàculas in pitus de s'abba Etymon srd. Translations French barboter English to wallow Spanish chapotear Italian sguazzare German planschen.

tzampitàre , vrb: tzapitare Definition trebballare sa terra, is laores, a tzapita, a marronedhu Synonyms e antonyms marritai, marruntzedhare Sentences istracu ses a mesa manzanada, apenas duas oras tzapitendhe Etymon itl. Translations French biner, sarcler English to weed Spanish escardar Italian zappettare, sarchiare German leicht behacken.

tzantziàre, tzantzicàre , vrb: sansiai, tzantzigare Definition fàere o giare unu movimentu de andhetorra a cosa apicada o fintzes posta in terra ma de pòdere mòvere chentza dificurtade; iscutulare, mòvere a forte, a iscutuladura; busigare, giare incruescu, istrobbu Synonyms e antonyms bantzicare, chigliare, intzainnai, lachedhare, sachedhare / saidare, tzantzichedhare / busigare Sentences custa pitzinna ballendhe si tzàntzigat totu 2. sas frunzas de sas àrbures tzàntzigant comente andhat bentu ◊ bandhelas tzantzigadas dae frinas ◊ su bentu est tzantzighendhe sas àrbures 3. mih su dílicu, chi no si cheret tzantzicau! Etymon srd. Translations French osciller English to oscillate, to dangle Spanish oscilar Italian oscillare, ciondolare German schwanken.

tzapàre 1 , vrb: aciapai* Definition agatare cosa comente podet capitare o fintzes cricandho apostadamente, fintzes cassare Synonyms e antonyms acatare, aciocai, cassai, furai, segudare, tènnere / abbrancai, acafai, afarrancae, aferrai, aggafai, aggarrai, agguantai, collire Sentences nos semus tzapaos chin d-una gama manna ◊ tzapadu mi dh'as su chi no narat fàulas!…◊ as sizidu cussa veridade ma chene la tzapare 2. ebbenemindhe ca ndhe cullies de bellu dinare si ndhe tzapaes meda e la bendhies, sa cosa! 3. s'àbbile falat a tzapare carchi pudha o carchi anzone Translations French surprendre English to find, to catch Spanish encontrar, sorprender Italian trovare, sorprèndere German finden, ertappen.

tzarodhài , vrb: aciarollai*, tzorodhai, tzorodhare Definition nàrrere o fàere is cosas a improdhu, betare is cosas a s'afaiu, chentza órdine, chentza critériu, fàere atzerodhos Synonyms e antonyms aciapuciae, aciorobedhare, acoredhai, afioncai, allarodhai, impiastai, improdhai, inciorodhare Translations French parler à tort et à travers English to talk nonsense Spanish embarullar, badajear Italian fare o dire a vànvera, sènza critèrio German unüberlegt daherreden, aufs Geratewohl handeln.

tzaviài, tzaviàre , vrb: aciaviai Definition betare o fàere tzàvius, orrosinas, betare istídhigos, abbighedha fine Synonyms e antonyms arrosinai, arrusciai, cibinare, istedhiare, modhinare, papuschiare, paspiare, proighinai, spripidhai, tziviai Sentences tzàviat s'abba in su pamentu pro pòdere mundhare bene sa domo Etymon srd. Translations French asperger, pleuviner English to sprinkle, to drizzle Spanish rociar, lloviznar Italian spruzzare, piovigginare German bespritzen, nieseln.

tzèrghere , vrb: atèrghere Definition tzacare in ragas, betare a corpus, papare meda, cun asuria Synonyms e antonyms abbudagare, abbudhescare, atatamacare, atatare, imbrentai, incolvare, istruntzare Sentences fint a dolore de matza pro totu su chi aiant tzérghitu ◊ bonu su porchedhu chi ti as tzérghitu! ◊ totu cudha cosa si l’at tzérghita in d-una ingullita ebbia ◊ tue no as mannicatu: as tzérghitu! Etymon ltn. tergere. Translations French avaler English to gulp down Spanish engullir Italian trangugiare German verschlucken

tzichirriài , vrb: cirrichiai, sirrichiai, tichirriare, tzichirriare, tzinchirriare, tzirrichiai Definition su sonare chi faet su linnàmene candho est isfortzau, is armas o ferramentas frigadas apare, is aperturas chi no girant bene in is grofales; nau de gente, chesciare / tzichirriai is barras = arrodar'e dentes, tzacurrare is dentes Synonyms e antonyms abbochinare, tirriare 1, tzacarrai, tzacazare Sentences is dentis mi tzichírriant in buca cument'e unu istrociarrana ◊ ant a prangi tzichirriendu is dentis ◊ in cussu logu dogna porta tzirríchiat, dognunu fumat, dognunu tzérriat… Surnames and Proverbs prb: sa peus roda de su carru tzichírriat Etymon srd. Translations French grincer English to creak Spanish chirriar Italian cigolare German knarren.