lòmpere, lòmpi , vrb: allòmpiri,
ciòmpere*,
còmprere,
giòmpere,
lòmpiri,
zòmpere Definizione
andhare e arribbare a unu logu, a unu tretu, a unu certu puntu; nau de frutos e cosas chi creschent, arribbare a su puntu de èssere bonos a papare, a incungiare; portare, acostire una cosa; betare is manos a unu po dh'iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pinnigare, po si dha papare
Sinonimi e contrari
acodie,
arribbai,
assuprire,
avrastare,
illompi
/
abberare,
achiare,
crompire,
impertiae,
ingranire
/
aporrire,
batire
/
assachitzare,
atacai,
crazugai
Modi di dire
csn:
tzucau e lómpiu = puntu e mortu; no s'ídere mai lómpidu = tènniri tropu pressi, lassaisí pigai de su pressi, de sa furighedha; lòmpere sos annos = fai is annus; piga sa manu e lompimidhoi!… = a pinnigu est!…, ch'est atesu meda!
Frasi
lompe a domo de mamma tua ca ti cheret cumandhu! ◊ si ch'est lómpidu isse innanti meu e no mi at lassadu nudha ◊ s'abba ch'est lómpida, in su surcu ◊ ajó ca est lompendi su síndhigu! ◊ a ite ora ses lómpidu a bidha? ◊ binchet su pannu chie lompet innantis de sos àteros ◊ geo lompo a Austis e bio chi funt inie, poi che sódigo a bidha
2.
sa cariasa lompet in maju ◊ sa cosa semenada a regadiu no lompet frutu
3.
lompemindhe cussa cosa! ◊ a ue no lompes a manos, a bodhire sa figu lea s'unchinu ◊ bai e lompididhoi e torra luegus! ◊ bae, za ti che la lompo deo, a domo tua, custa cosa! ◊ Deus bos lompat a su disizu bostru!
4.
fis bona cantu su mele, e como dae su fele lompes a mi rafiare! ◊ si li lompo lu lasso fritu che nie!…
5.
addaghi si che ponet una cosa in conca no s'idet mai lómpidu!
Traduzioni
Francese
arriver,
parvenir,
mûrir,
parvenir à maturation
Inglese
to reach,
to ripen
Spagnolo
llegar,
madurar
Italiano
giùngere,
pervenire,
maturare
Tedesco
ankommen,
reifen.
lorodhàre , vrb Definizione
istare a chistionu chentza cabu, naendho male de s'unu e de s'àteru; fintzes imbrutare
Sinonimi e contrari
afoghilare,
allicuterai,
chiscuzare 1,
contularjare,
crastulai,
criticai,
lollughinare,
pidanciulai,
piscinargiai,
zudicare
Frasi
colant s'ora abbaidendhe a chie passat, lorodhendhe e ammentendhe cudhu tempus chi no torrat prus
2.
mi fateit a bombitare s’ischifu pro sas cosas mias lorodhadas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
potiner
Inglese
to gossip
Spagnolo
chismorrear,
cotillear
Italiano
spettegolare
Tedesco
klatschen.
losingài, losingàre , vrb: allosingai,
lusingai,
lusingare Definizione
pigare a losingas, a imbrímbinus, a milindros, po indrúchere s'àteru, po si dhu fàere a sa manu
Sinonimi e contrari
solingai
/
allisai,
frandhigare,
imbrimbinai,
improsae,
insabonai,
lígnere
Frasi
aispeta chi isto linghindhe, losinghendhe: si no si moet l'iscudo puru! ◊ ammancant isceti is fuedhus po dhi losingai su coru e apaxiai s'ànimu sempri in tribbulia po cussu distacu (M.C.Firinu)
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
flatter
Inglese
to cajole
Spagnolo
lisonjear,
halagar
Italiano
lusingare
Tedesco
schmeicheln.
loturizài , vrb Definizione
ispartzire unu terrenu a lotos, in parte
Traduzioni
Francese
lotir
Inglese
to divide into lots (land)
Spagnolo
parcelar,
dividir en lotes
Italiano
lottizzare
Tedesco
parzellieren.
lúchere , vrb: lúgere,
lúghede,
lúghere,
lúgiri,
lúxere,
luxi 1,
lúxiri Definizione
mandhare lughe, lampare o fàere lughe; fàere una figura bella, bogare fama bona, su pàrrere, su si bíere de una cosa, de un'abbilesa / pps. lúghiu; lúcheresi de calicuna cosa = gosai, tènniri profetu de ccn. cosa
Sinonimi e contrari
allampizare,
illucherare,
lughizare
Frasi
cantu oras dhi luxit su Soli a sa Terra dipendit de s'istagioni ◊ làntia luminosa, as a lúghere in sos ammentos! ◊ preco sas istellas chi ti lucant sa bida ◊ fírmati, o luna, e lúcheli s'aposentu! ◊ su soli luxit in mesu de is nuis ◊ lughet sa domo tua che isprigu ◊ prima lughias a totu su mundhu ◊ immoi no luxis prus, ses abarrada in d-un'arrenconi ◊ sa cara sua luxiat prus de su soli ◊ cantu at lúghiu custa lughe?
2.
cun totu su chi papas no ti ndi luxit! ◊ su fitzu de Nichele za bi at lúchitu foras de vidha! ◊ de totu cussa richesa issu no si ndh'est mai lúchiu ◊ at a èssi dinai chi tenis cuau, ma notesta innòi ti ndi luxit pagu! (Crisioni)◊ si tribagliaiat cun s'isperàntzia de si ndhe lúghere s'annu ifatu
Etimo
ltn.
lucere
Traduzioni
Francese
reluire,
resplendir
Inglese
to shine
Spagnolo
lucir,
lucirse
Italiano
rilùcere,
splèndere
Tedesco
scheinen,
strahlen,
leuchten,
glänzen.
ludài , vrb: alludai Definizione
imbrutare de ludu, pònnere ludu, imbuscinare in su ludu
Sinonimi e contrari
allotriare,
illudrare
Etimo
ltn.
lutare
Traduzioni
Francese
luter
Inglese
to lute
Spagnolo
enlodar,
embarrar
Italiano
lutare
Tedesco
mit Lehm bestreichen.
lughizàre , vrb Definizione
giare lughe, lúghere
Sinonimi e contrari
lúchere
Frasi
dogni làgrima tua fata a gema det lughizare in su brillante istema (P.Casu)
Traduzioni
Francese
resplendir
Inglese
to shine
Spagnolo
resplandecer
Italiano
splèndere
Tedesco
scheinen,
strahlen,
leuchten,
glänzen.
luguníre , vrb Definizione
ammontare is oos cicindhosi in pitzu e cun is alas po dhos mantènnere in caente po dhos frochire e fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas (in binti una die) e is pigiones; guastare, nau de oos criaos de tropu tempus o frochios chi no ant ingendrau; in cobertantza, contivigiare, giúghere in conca calecuna idea de cosa chi si pentzat de fàere
Sinonimi e contrari
acloai,
chiochire,
clocire,
forcire,
tzotzare,
tzotzire
Frasi
no prus obos in nidu lugunit su puzone ◊ sa mérula fit luguninne
3.
mi tratenia in mesu de sos surcos a lugunire isperas de bunnàntzia (P.Delogu)◊ pro unu nudha sunt semper sufúrios e mindhita lugunint!
Traduzioni
Francese
couver,
féconder
Inglese
to fertilize
Spagnolo
empollar
Italiano
covare,
gallare
Tedesco
ausbrüten,
befruchten,
hegen,
nähren.
luíre, luíri , vrb: alloire Definizione
torrare in posse, mere, po dinare, de su chi unu iat pérdiu o giau; iscabbúllere de un'afrinca, iscabbúllere de ccn. cosa, de su male
Sinonimi e contrari
illoire
2.
mammai Nina fit prus bella de sa Madalena e sa bellesa est un'ostàculu pro si luire ◊ torra sa fama e s'anzenu, luidindhe como chi ses in tempus!
Etimo
ctl.
lluir
Traduzioni
Francese
racheter
Inglese
to ransom,
to redeem
Spagnolo
redimir,
luir
Italiano
riscattare un cènso,
redìmere
Tedesco
loskaufen,
erlösen,
befreien.
lúngi , vrb: lúngiri Definizione
frigare mescamente ógiu o àteru a calecuna cosa in pitzu / pps. lúngiu, luntu; lungi s'arroda = fàere arregalos po ammodhiare a ccn.
Sinonimi e contrari
friai,
ludai,
úngere
Frasi
aporrimidha una fita de lardu ca mi dhu lúngiu asuba de su pani arridau! ◊ mi at lúngiu is ogus cun d-unu pagu de ludu, mi seu isciacuau e non seu prus itzurpu! ◊ Scuetu ispronat a Cuadhedhu, dhu fait sudai bèni e si lungit de sudori ◊ is sebadas si lungint cun su meli ◊ seu lungendu is botas po dhas alluxentai ◊ tui ses bella isceti a ti lungi is murrus e is ungas! (T.Putzu)
Traduzioni
Francese
étendre,
étartiner,
enduire
Inglese
to spread
Spagnolo
untar
Italiano
spalmare
Tedesco
streichen,
schmieren.
lutzigàre , vrb Definizione
èssere lughente
Sinonimi e contrari
lúchere
2.
giughet sas iscarpas totu lutzigadas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
scintiller,
briller,
luire,
miroiter
Inglese
to sparkle
Spagnolo
brillar,
resplandecer
Italiano
luccicare
Tedesco
glitzern.
macedhài , vrb: ammacedhai,
macedhare,
machedhare,
maghedhare Definizione
bochíere bestiàmene, fàere a petza prus che àteru bestiàmene agatau faendho dannu (e fintzes solu fàere pagare a su mere su dannu chi at fatu su bestiàmene); malatratare, pigare a cropos, nau pruschetotu de bestiàmene
Sinonimi e contrari
machissiare
/
masellare,
matzucare
2.
maghedhadu, za ses che a mie, bestidu de trastes betzos!…
Etimo
ltn.
macellare
Traduzioni
Francese
abattre
Inglese
to butcher
Spagnolo
matar
Italiano
macellare
Tedesco
schlachten,
metzgen.
maciài , vrb: (ma-ci-a-i)
massiai,
matziai,
matziare 1,
matzigare Definizione
pistare, istrecare sa cosa de papare a dentes de dha pòdere digirire méngius
Sinonimi e contrari
maciulare,
mastiai,
mastuciare
Frasi
tui no nci dha fais a dhu maciai, custu, ca est tropu tostau! ◊ issu, candu tenemus macarronis, inveci de matziai a pagu a pagu, in d-una fruchitara su pratu fiat límpiu!
2.
mancai barrosu màtzias su frenu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mâcher
Inglese
to chew
Spagnolo
masticar
Italiano
masticare
Tedesco
kauen.
maciàre , vrb: ammaciae,
manciai,
manciare,
mantzare Definizione
fàere marcos de diferente colore, magas de brutore, mescamente de cosa chi no ndhe andhat; pònnere intzimia de maladia, de guastu; nàrrere fàulas chi noghent a s'onore de s'àteru
Sinonimi e contrari
macrare,
tacare
/
aciacai,
anneciare,
colpire,
inciacai,
tunconire,
ticai
/
innoriare,
ofèndhere
Frasi
sas berveches marciavant de biancu e de sonos sas umbras de sas notes e de sas dies
2.
in is intragnas de sa mama sua at pigau una carri manciada de su pecau
3.
càgliadi, limba isfrenada, su bastante mi as manciadu! ◊ si in conca tua no ti seras, ti sighis a mantzare s'onore!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
tacher,
gâter,
corrompre
Inglese
to stain
Spagnolo
manchar,
malear
Italiano
macchiare,
bacare
Tedesco
beflecken,
schädigen,
verderben.
maciulàre , vrb: massulai,
matulare,
matzulae,
matzulai,
matzulare,
matzulari Definizione
matzigare comente faet chie no portat dentes; fàere ccn. cosa a trebballu
Sinonimi e contrari
mastuciare,
mastulare,
mastuzare,
mustugliare,
scascialai
Frasi
medas màciulant sa cica
2.
nara chi s'indovinzu as matuladu e làssalu inue est su cuestore!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mâchouiller,
mâchonner,
baragouiner
Inglese
to drool
Spagnolo
mascullar
Italiano
biascicare
Tedesco
muffeln.
macràre , vrb: magare,
magrare Definizione
fàere a magas, a tretos de diferente colore; fintzes imbrutare cun calecuna curpa
Sinonimi e contrari
ammaciae,
maculai 1,
tacare
Frasi
su chelu si est ammurinadu leandhe colores de fruscu e magràndhesi de biancu (Q.Falchi)
2.
l'isco de cantu male mi soe macrau!
Traduzioni
Francese
tacher
Inglese
to stain
Spagnolo
manchar
Italiano
macchiare
Tedesco
beflecken.
maculài 1, maculàre , vrb: magulare,
margulare Definizione
pònnere màcula, neghe, pecu, fàere dannu a s'onore, a sa salude
Sinonimi e contrari
macrare,
nesicare,
tacare,
tunconire
Frasi
su sèmene de sa figu, bellu e tundhu, ti màculat sa vida e s'onore e ti atirat sas befas de su mundhu (B.Mureddu)◊ no sias contr'a mie risentida, no timas chi ti màcule sas alas po custa nova falsa chi est essida ◊ mi at maguladu sa pessone cun nésigas e dólimas, corchendhe fora
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abîmer,
détériorer,
tacher
Inglese
to spot
Spagnolo
malear,
echar a perder
Italiano
magagnare,
macchiare
Tedesco
beflecken.
magiàre , vrb: mazare Definizione
giare una surra, iscúdere a meda, atripare; foedhandho de matas, iscúdere is cambos cun sa pértiga po ndhe fàere orrúere su frutu / mazare a unu a terudha = fai a bregúngia, acomenti faint is féminas chi iscudint is óminis a turra
Sinonimi e contrari
abbanzare,
aciocai,
addobbai,
arropai,
assurrare,
atripai,
isciúdere,
ammaciocai,
sussare
/
fèrrere
Frasi
ndhe l'apo ghiradu maza maza dae ziru, cussu rundhellu!
2.
ses urrutu e as magiau ◊ sas undhas de su mare mazant in sas rocas ◊ oe ndhe mazamus sa nughe ◊ sa mariposa est magiandhe sas alas in sos vridos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
malmener,
gauler,
chabler
Inglese
to beat up (down)
Spagnolo
pegar,
varear
Italiano
malmenare,
bacchiare
Tedesco
schlagen,
prügeln,
mit einer Stange abschlagen (Kastanien u. ä.).
maistài , vrb: masticare,
mastigare,
mastricare Definizione
pistare o istrecare sa cosa de papare a dentes de dha pòdere digirire méngius; nau de is serros, segare male, a matzigadura; istare naendho e chentza nàrrere / mastigare a un'ala = matziai cun is dentis de una parti
Sinonimi e contrari
addenticare,
maciai
/
mastighinzare
Frasi
su mànigu si depet mastigare bene pro lu tizirire menzus
2.
e no istes màstiga màstiga: nàralu a una bia su chi tenes de nàrrere!
Etimo
ltn.
masticare
Traduzioni
Francese
mâcher,
mastiquer
Inglese
to masticate
Spagnolo
masticar
Italiano
masticare
Tedesco
kauen.
malaígere, malaíghere , vrb: malarixi,
maledixi,
maledíxiri,
maleíchere,
maleígere,
maleíghere,
maleixi,
maleíxiri,
malerixi Definizione
betare maleditziones, disigiare males a unu o a una cosa
Sinonimi e contrari
frastimai
| ctr.
benedixi
Frasi
pianghet e suspirat su terrinu maleighendhe s'atrivida manu, cudha chi at iscricadu su lominu (G.Monzitta)◊ sorga e nura torrant a malerixi e a si frastimai
Etimo
ltn.
maledicere
Traduzioni
Francese
maudire
Inglese
to curse
Spagnolo
maldecir
Italiano
maledire
Tedesco
verfluchen.