malatratài , vrb: maletratare,
matratare Definitzione
pigare s'àteru o una cosa de mala manera, a tales de dhi fàere male o dannu, de dh'ofèndhere
Sinònimos e contràrios
addongare,
ammaticorgiare,
atrasetare,
bistrasciare
Frases
de sa pessone mea so sa mere: nissune si maltratet gai tantu po chi fago su meu piaghere (M.Z.Funedda)◊ bi at pòveros puru chi maltratant s'àteru, póveru etotu! ◊ s'identidade sena limba est niente, faedhu chi tantu si maltratat a ispropósitu (Z.Cappai)
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
maltraiter
Ingresu
to maltreat
Ispagnolu
maltratar
Italianu
maltrattare
Tedescu
mißhandeln
malcadúra , nf: marcadura Definitzione
su marcare in sa pedhe (pruschetotu is animales mannos: cuadhos, boes e bacas); sa marca chi si faet
Sinònimos e contràrios
aferritadura,
marconzu,
sinnadolzu
/
cdh. fucatógiu,
malcatura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
marquage,
action de marquer,
ferrade
Ingresu
to brand
Ispagnolu
marca
Italianu
marchiatura
Tedescu
Markieren,
Markierung.
malcàre , vrb: marcai,
marcare Definitzione
betare sa marca, pònnere o fàere marcu, singiale chi abbarrat in sa pedhe po distínghere calecuna cosa (es. is pegos de unu mere, mescamente si est bestiàmene de petza manna); fàere una genia de marcos in su cadhàrgiu cun su puntu, a corpadura, po bellesa (e in àtera manera fintzes in su pane); fàere a cumprèndhere cosa cun calecunu singiale; iscríere in calecuna lista o registru, pònnere o pigare annotu
Sinònimos e contràrios
aferritare,
punciai
/
signalai,
signare
/
allistai
Frases
su logu de sa nadia li at marcadu totu sa vida ◊ su bestiàmine si marcat a s'origra cun d-una segada o a su lumbu cun sa marca a fogu ◊ at marcau is serviglietas a líteras fatas cun s'agu ◊ dèu oi trigu a benni poita depeus marcai vitellus
2.
si bi at pérdida de currente, cust'aparitzu ti lu marcat
3.
oi gei est chitzanu: calincuna cosa marcat! ◊ mi dolit su genugu, depit proi: tanti gei no dhu marcat su tempus mau!…◊ is cucus apari si arrespundint e parit chi marchint a proi ◊ sas àgheras petzàglias sont marcanne temporata de ventu
4.
nois mamas e fizos nos semus marcaos pro cullire sa zorronada ◊ mi che so marcadu a iscola ◊ tocat a si che marcare in sa comuna pro lis dare sa linna de su cumonale ◊ custas cosas chi soi comporandu marcadhas a nòmini suu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
marquer,
signaler,
indiquer,
montrer,
inscrire
Ingresu
to mark,
to countermark,
to point out,
to record
Ispagnolu
marcar
Italianu
marchiare,
contrassegnare,
segnalare,
indicare,
iscrívere
Tedescu
markieren,
zeigen (auf+Akk.),
einschreiben,
eintragen.
malichinzàre , vrb Definitzione
èssere a iscrafíngiu, a papíngiu
Frases
candho a s'ómine li malichinzat su culu… annu de burdos!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
démanger
Ingresu
to itch
Ispagnolu
picar
Italianu
prùdere
Tedescu
jucken.
malissàre , vrb: malitziai,
malitziare Definitzione
pentzare male, suspetare de calecunu o de calecuna cosa, pentzare in su malu
Sinònimos e contràrios
busudhare,
sudhare
Frases
mi at mortu tres anzones in pagas dies e addaghi apo malitziadu apo tzirriadu su veterinàriu (Z.Porcu)
Tradutziones
Frantzesu
soupçonner
Ingresu
to suspect
Ispagnolu
maliciarse,
sospechar
Italianu
sospettare
Tedescu
verdächtigen.
malmuràre , vrb: ammarmurai,
marmurai,
marmurare Definitzione
intostare che màrmuri de su fritu, de su dispraxere
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
abbidhiritzai,
ateterigare,
ingortigai,
intostai
/
achirdinae,
inteterighedhare,
astragare,
cancarai,
marmurizai
/
apedrare
| ctr.
ammodhiae,
iscagiae
Frases
sas irfoetadas de s'abba, mulinada dae sa tramuntana, lis marmurabat sa carena
2.
no pianghia ma mi malmuresi ◊ mamma est in campusantu marmurada suta de sa losa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
glacer,
pétrifier
Ingresu
to petrify
Ispagnolu
petrificar
Italianu
agghiacciare,
impietrire
Tedescu
versteinern.
malocràre , vrb: malograi,
malograre,
malorgai Definitzione
fàere andhare male in su sensu de guastare, de pèrdere, o fintzes de perdimentare sa cosa; pònnere ogu, pitziare de ogu / m. sos annos, sas dies, su mamentu, su dinare, su sàmbene
Sinònimos e contràrios
fragiare,
guastai,
malobrare,
pèrdere,
stramancai
Frases
tristu deo chi apo malogradu una prendha chi tenia! ◊ malogresi s'ocasione chi tenia in manos ◊ cussa linna iscurincedha apícius de s’atra e pigandi su tirí po no dhu malorgai!
2.
t'incumandho no apes de malograre s'orrobba candho passas!
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
abîmer,
gaspiller
Ingresu
to damage
Ispagnolu
malograr
Italianu
sciupare
Tedescu
verderben,
vergeuden.
maltedhàre , vrb: ammartedhai,
martedhae,
martedhai,
martedhare,
martedhari Definitzione
trebballare a martedhu; istare a cropos giaendho ifadu, acropandho, iscudendho; èssere a tochedhos, portare su coro a atzàpidos / martedhai s'arràmini = triballare cun su puntu s'isterzu de ràmine pro li fàghere sas mustras; martedhae is matas = sinnalare sas àrbures de ndhe segare
Sinònimos e contràrios
martzedhare,
pichedhai
Frases
su ferreri est martedhendi preparendi is ainas ◊ apu biu fadendu unu cardaxu e aintru ci fiant trinta arramanajus martedhendu e s'unu no s'intendiat cun s'àteru…
2.
apo seradu su coro maltedhèndhemi in su petus ◊ s'anzone zughet su coro martedhendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
marteler
Ingresu
to hammer
Ispagnolu
martillear,
martillar
Italianu
martellare
Tedescu
hämmern.
maltzíre , vrb: marcire,
marciri,
martzire Definitzione
fàere a sàngia, a matéria, nau de liagas, trincos e partes malàdias
Sinònimos e contràrios
acucuai,
impostemai,
insangiai,
marcitai,
materiare,
sanzire
Frases
s'ispina no so reséssidu e ndhe la fàghere essire fintzas chi no si est martzida
2.
martzidu totu e totu apiagadu, in d-unu muntonarzu si est frundhidu (M.Dore)◊ sa matéria est cudha cosa groga chi essit de una ferida daghi est totu martzida
Ètimu
itl.
marcire
Tradutziones
Frantzesu
suppurer
Ingresu
to fester
Ispagnolu
supurar
Italianu
suppurare
Tedescu
vereitern.
mancài 1 , vrb: ammancai,
mancare Definitzione
bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere)
Sinònimos e contràrios
afaltai,
miminare,
scimai
/
istramancai
| ctr.
bundhare,
crèschere,
èssere,
subercai
Frases
s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus
2.
ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau
3.
mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena!
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no mancat no est nàschidu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
manquer,
faire défaut,
commencer à manquer
Ingresu
to be lacking
Ispagnolu
carecer,
faltar
Italianu
difettare,
mancare,
scarseggiare
Tedescu
mangeln,
knapp sein.
mandài , vrb: mandari,
mandhare,
mannare,
immandai Definitzione
fàere andhare a ccn. logu, pedire o cumandhare de andhare; fàere pigare o portare una cosa a unu po dha giare a un'àteru
Sinònimos e contràrios
imbiare
Frases
in sa terra su Signore a tie ti at mannau po isfrégiu! (A.Zedde)◊ a li chircare fémina at mandhadu sa mama ◊ at mandhadu sa lítera manu manu cun s'amigu ◊ Sennore, no mi mandheis a nessunu a domo! ◊ mandhàdelos a iscola, sos pisedhos!
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie cheret andhet, chie no cheret mandhet!
Ètimu
ltn.
mandare
Tradutziones
Frantzesu
envoyer,
expédier,
envoyer
Ingresu
to send
Ispagnolu
enviar,
remitir
Italianu
mandare,
rinviare,
spedire
Tedescu
senden,
schicken.
mandhicàre , vrb: mandhigare,
mandiai,
mandigai,
mandigare,
mannicare,
mannigare Definitzione
pigare e pònnere in buca, matzigare e ingurtire totu su chi si podet cunsiderare alimentu de fàere a matzigadura; si narat fintzes in su sensu de ispaciare calecuna cosa a fortza de dh'impreare, distrúere, fintzes bochíere; nau in cobertantza, pinnigare dinare púbblicu aprofitandhosindhe de un'incàrrigu o funtzione
Sinònimos e contràrios
manicare,
papae
Frases
ma si mi aiant dadu a tribagliare, onestu fio istadu e soddisfatu, mandhighendhe deo e dendhe a mandhigare! (B.Caredda)◊ su cane de s'ortulanu no màndhigat e no lassat mandhigare ◊ tocat a dare a mandhicare a su famidu!
2.
làssalu corpare, za no si lu màndhigat! ◊ su portale fit mannicatu dae su lentore, rosicatu che casu assénnitu dae sos sóriches
Sambenados e Provèrbios
prb:
a chie màndhigat tropu ndhe sàltiant sos ojos
Ètimu
ltn.
mandicare
Tradutziones
Frantzesu
manger
Ingresu
to eat
Ispagnolu
comer
Italianu
mangiare
Tedescu
essen (Mensch),
fressen (Tier),
abnutzen,
durchbringen.
manèsci , vrb: amminèsciri,
menesci,
menèsciri,
minesci,
minèsciri Definitzione
fàere cosa a manera de ndh'àere o de ndhe pòdere àere calecunu prémiu, bàntidu, làudes, praxere, o fintzes calecuna cosa de male (po curpa, neghe, farta)/ non crescit e non minescit = si narat po dónnia cosa chi non bandat comenti tocat
Sinònimos e contràrios
medèsciri*,
meressire,
meritai
| ctr.
demerèssere
Frases
dhi apu comporau unu libbru… ma mancu dhu minescit! ◊ no menescit perdonu ◊ su buconi prus nodiu dhu papat chini no minescit
Tradutziones
Frantzesu
mériter
Ingresu
to merit
Ispagnolu
merecer
Italianu
meritare
Tedescu
verdienen,
einbringen.
mangiucài , vrb: ammangiucai Definitzione
su chi faent is tocaredhos, istare tocandho, totu, cricandho, iscorrovedhandho
Sinònimos e contràrios
ammanucai,
fodichinare
Frases
dh'eus postu cosa manna ananti, a sa computera, ca assinuncas is pipius bandhant a mangiucai
Ètimu
itl.
mangiucare
Tradutziones
Frantzesu
fouiller
Ingresu
to search
Ispagnolu
hurgar
Italianu
frugare
Tedescu
stöbern.
manicàre , vrb: manigare Definitzione
pigare e pònnere in buca, matzigare e ingurtire su papare o css. àteru alimentu de fàere a matzigadura; si narat fintzes in su sensu de ispaciare calecuna cosa a fortza de dh'impreare, distrúere, de bochíere; nau in cobertantza, pinnigare dinare púbblicu aprofitandhosindhe; giogandho a dama, bínchere pedina o dama a su cumpàngiu; fintzes fàere a iscrafíngiu
Sinònimos e contràrios
cossumire,
mandhicare,
papae
| ctr.
geunare
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere a manigare = coxinai; bogare a manigare = pònniri cosa in mesa po papai; - E coment'istades? - Za nos ndhe manigamus! = gei istaus bèni
Frases
bogàdeli a manigare a s'istranzu! ◊ no coizat nudha: sas predas de su caminu chi si mànighet! ◊ zente de bonugoro: comente mi ant bidu, deretu mi ant bogadu a manigare ◊ ponide a manigare ca est mesudie!
2.
su ruinzu si mànigat su ferru ◊ cussos animaledhos fora si los est manighendhe su fritu
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no est bonu manighendhe no est bonu tribagliendhe
Tradutziones
Frantzesu
manger,
ronger,
prendre
Ingresu
to eat,
to consume
Ispagnolu
comer
Italianu
mangiare,
corródere
Tedescu
essen (uomo),
fressen (animale),
abnutzen,
durchbringen.
maniestàre , vrb: manifestare 1 Definitzione
pigare o portare in manu cosa faendhodha, trebballandho: prus che àteru si narat de sa pasta trebballada chi si segat po fàere is panes, sestare su pane
Sinònimos e contràrios
afresare,
manigiai
Frases
bisonzu de cumentzare a maniestare sa pasta, sinono nos arvèschet! ◊ tue de grobbes ndhe gràminas, ndhe incurtzas, ndhe azustas: ma si las maniestas t'iscuso ca sunt ifustas de allegria ◊ leeit a manifestare su púpulu cun manera: li sesteit sos pilos, sa fronte e sos ojos (G.Addis)
Tradutziones
Frantzesu
manipuler
Ingresu
to manipulate
Ispagnolu
manejar,
manipular
Italianu
manipolare
Tedescu
kneten,
zubereiten.
manigiài, manigiàre , vrb: manitzare,
manixai,
manizare Definitzione
pigare o portare in manu cosa po si ndhe serbire, po dh'impreare, po fàere, ma fintzes solu impreare, nàrrere; rfl. moveresindhe, fàere in lestresa
Sinònimos e contràrios
ammaunire,
impleai,
maniestare
Maneras de nàrrere
csn:
manigiai sa terra = arare, triballare sa terra; isciri m. su telefoninu = ischire totu ite e comente si faghet cun su telèfono cellulare; manizàresi a ccn. = chircare de dhu cumbínchere fintzas a fàere su chi no est giustu o no andhat bene, currúmpere puru
Frases
arendi manígiat s'arau bèni meda ◊ manitzaiat sa urvajola a sa tzeca, canno fit arrabbiatu ◊ no manizant sos fusiles, ma pagu tziviles etotu sunt! ◊ su pei chi si manígiat de prus po guidai sa màchina est su deretu ◊ is fuedhus chi prus manixaus funt in sardu
2.
cussa est genti chi viàgiat, bandat a teatru, si bistit bèni: si bit ca manígiat dinai meda! ◊ a chini no est abbituau, a manixai dinai dhi donat a conca
3.
si no mi manizo, sos puzones no mi lassant ua in binza! ◊ manízadi, già los bides continu tuca tuca, sos colvos a su tou!…◊ mi apu a irballiai, ma in mangasinu dhui manígiat topis!
4.
sa terra no fiat istétia manixada in s'istadi e po cussu no boliat arriscai a ndi seminai meda
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
manier,
manipuler,
manœuvrer,
mettre tout son œuvre
Ingresu
to use,
to manipulate
Ispagnolu
manejar
Italianu
maneggiare,
manipolare,
manovrare,
adoperare
Tedescu
hantieren (herum),
handhaben,
gebrauchen.
mantènnere, mantènniri , vrb: ammantènnere,
muntènnere Definitzione
pigare, aferrare cun is manos (rfl. betare sa manu a calecuna cosa a manera de no orrúere); tènnere, àere in podere, sighire a tènnere o a portare; tènnere o chistire chentza si guastare, chentza si pèrdere / pps. manténnidu, mantésiu, mantesu
Sinònimos e contràrios
afuntènnere,
agguantai,
apompiai,
apoderae,
rèzere
/
badrare,
ostènnere
/
coltoire
| ctr.
iscapare,
lassai
Maneras de nàrrere
csn:
Deus lu mantenzat! = Deus lu bardet, lu muntenzat sanu, chentza male (nadu in suspu: gi est pagu grassu!…); muntenneresindhe, muntènneresi de… = fàghere a mancu de carchi cosa chirchendhe de pònnere frenu a unu gustu, a sos físsios e gai; muntènnere a unu de carchi cosa = chircare de no li lassare fàghere carchi cosa; mantèniri su fuedhu = èssere de peràula, fàghere su chi si narat candho si daet sa peràula
Frases
muntene custa cosa! ◊ cust'animale no bi la fato a lu muntènnere: mi ch'est fuindhe! ◊ s'ambidha andhat male a la muntènnere ◊ in sa pigada de s'iscala muntènedi no ruas! ◊ si pigas a s'àrbure muntènedi bene a sas naes!
2.
si bi at erba, in montes, sa robba sighit a muntènnere su late ◊ candho presu ti ant pro ti bochire nemmancu sos cannaos ant muntesu (Sozu)◊ cussas sunt promissas fatas e mai mantésias
3.
no mi ndhe muntenzo de bi l'argumentare su chi mi at fatu! ◊ no ti ndhe podes muntènnere de fumare? ◊ a fizos mios no los poto muntènnere d'essire
4.
su sale muntenet bona sa cosa a tempus meda
Ètimu
ltn.
manutenere
Tradutziones
Frantzesu
maintenir
Ingresu
to maintain
Ispagnolu
mantener,
sujetar,
guardar
Italianu
mantenére,
conservare
Tedescu
halten,
sich halten (refl.),
erhalten,
bewahren.
mantovàre , vrb: mentoare,
mentovare,
mentuare,
montoare,
montogare,
montovare,
muntoare Definitzione
nàrrere su númene de unu o de una cosa o logu foedhandho o arrexonandho, arregodandhodhu prus che àteru a ispantu, a meravígia, cun ammiru, a murrúngiu
Sinònimos e contràrios
arranomonai,
arremonae,
fentomare,
nemonai
Frases
mi podes dare sa proposta e sos àteros documentos chi mentovas in sa risposta chi mi as imbiadu ◊ una làgrima in cara li est falada montovendhe a chie at in coro ◊ cussu logu est montovadu pro nuraghes, domos de gianas e àteros ammentos ◊ bastat, no chèglio prus a mi ndhe mentovare!
Ètimu
itl.
mentovare
Tradutziones
Frantzesu
mentionner,
nommer
Ingresu
to mention
Ispagnolu
mencionar
Italianu
menzionare
Tedescu
anführen,
erwähnen.
marcitài , vrb: martzidare,
martzitare Definitzione
fàere a sàngia, fàere sàngia, matéria, nau de freaduras, trincos e partes malàidas; nau de su casu, fàere, ammodhigare / pps. marcitau; cdh. malcitatu
Sinònimos e contràrios
ammagagnare,
maltzire,
prudicare
Frases
as a martzidare intro de sa losa ◊ comente poto martzidare in letu, si est die de maju festosa e lúghida?! ◊ sica ti podes restare, o sas fozas des lassare o in breve ti martzitas
2.
su saltaredhu ponit in su casu martzu fintzas a candu est marcitau in totu
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
pourrir
Ingresu
to rot
Ispagnolu
marchitar
Italianu
marcire
Tedescu
vereitern.