lendhàre , vrb Definitzione
nàrrere a s'unu e a s'àteru totu su chi s'ischit chentza abbisóngiu, fintzes cosas chi iant a dèpere istare méngius chentza bandhias comente podent èssere is chistiones de domo o personales
Sinònimos e contràrios
irmendhare,
iscassetare,
iscobiare,
linire,
sbrufulai,
scolovetai,
scordulai
Frases
neune andhaiat a lendhare sa cosa a sos carabbineris e si calicunu si proaiat a iscobiare est ca fit un'arga de muntonarzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
répandre,
divulguer
Ingresu
to spread
Ispagnolu
contar,
airear,
largar
Italianu
spifferare,
svesciare,
propalare
Tedescu
ausplaudern.
lentinàe, lentinài, lentinàre , vrb Definitzione
cumenciare a pròere, pròere a istídhigos pitichedhos, abbighedha fine (3ˆ p. sing. lentinat/léntinat)
Sinònimos e contràrios
arrevinae,
arrosinai,
cibinare,
lentizae,
mirmisiare,
modhinare,
papuschiare,
proighinai
Frases
v'aviat unu pacu de ventu e fit comintzandhe a lentinare
2.
sa gula mi ant astrintu sos ingannos e sos gútzios de túcaru e belenu chi lentinandhe mi est su loru anzenu ◊ cussa melodia lentinat ternura
Tradutziones
Frantzesu
pleuviner,
pleuvasser
Ingresu
to mist
Ispagnolu
lloviznar
Italianu
piovigginare
Tedescu
nieseln.
lentoràre , vrb: lentoriare Definitzione
betare o calare lentore, fintzes fàere abbighedha fine che lentore
Sinònimos e contràrios
lentorire,
orrosiai,
saghinare,
serenai 1
Frases
lentorat in sas notes de istiu ◊ chelos, lentoriade!◊ su sede lentoriadu est lentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
deposer de la rosée
Ingresu
to fall dew
Ispagnolu
rociar
Italianu
cadér rugiada
Tedescu
tauen.
lescensciàre , vrb: licensiai,
lissentziai,
lissentziare Definitzione
pònnere o giare fine a un'incàrrigu, a un'impreu; giare o pigare sa licentza o diproma a s'acabbada de is istúdios; andharesindhe, dispedire
Sinònimos e contràrios
dipaciare
/
dispedire
Tradutziones
Frantzesu
renvoyer,
débaucher,
licencier,
décerner un certificat d'études
Ingresu
to dismiss,
to confer a diploma on
Ispagnolu
despedir,
licenciar,
irse
Italianu
licenziare
Tedescu
kündigen,
entlassen (aus der Schule),
verabschieden.
lesiài , vrb Definitzione
fàere dannu a unu in s'onore, in sa fama, in is diritos
Ètimu
ctl., spn.
lesiar, lisiar
Tradutziones
Frantzesu
porter atteinte (à),
léser
Ingresu
to harm
Ispagnolu
menoscabar
Italianu
lédere
Tedescu
schädigen,
verletzen.
levàre , vrb Definitzione
pesare, fàere mòvere o essire, giagarare, prus che àteru fàere essire sa fera de sa tana, cassandho; fintzes fàere asseliare o istare a una parte un'animale; essire, andhare, tzucare
Sinònimos e contràrios
istanai
/
caciare,
chelcire
Frases
mi so sonniadu levendhe unu sirbone (P.Pisurzi)◊ pariat a sa lestresa crabolu a canes levadu ◊ cudha fémina che la levaiant cun paràulas malas ◊ mi gighent a su leva leva currèndhemi che fera
2.
sos istranzos chi beniant a domo abboigaiant dae tesu pro che lis levare sos canes (P.Fogarizzu)
3.
- Ello… a uve ses levandhe? - A locu!
Tradutziones
Frantzesu
débusquer,
débucher
Ingresu
to drive out
Ispagnolu
desencovar
Italianu
stanare
Tedescu
aufjagen.
lezistràre , vrb Definitzione
iscríere una cosa in registru o a dónnia modu a manera de dha tènnere prus segura (fintzes in nastru, in discu) e de dha pòdere averguare; regulare calecuna cosa a manera
Sinònimos e contràrios
allistai,
registrai*
Tradutziones
Frantzesu
enregistrer
Ingresu
to record,
to adjust
Ispagnolu
registrar
Italianu
registrare
Tedescu
eintragen,
aufnehmen,
einstellen.
lía , prn: lilla 1 Definitzione
li + la, bi + la: si dha (lia dao, lia pedo)
Sinònimos e contràrios
Frases
aiat provau deretu a bíere si che lia fachiat a brinchiare ◊ apustis de s'interru aiat tentau de lia picare sa pitzinna ◊ fit coment'e chi che l'essèrepo furandhe sa tanca, non comporandhelia! ◊ in ciaru lilla canto e no a fura, no lasso sa cantone chene posta!◊ aconcalia, toca!
Tradutziones
Frantzesu
la-lui
Ingresu
it to him (her)
Ispagnolu
se la
Italianu
gliéla
Tedescu
ihn (sie,
es),
ihm (ihr,
ihnen).
liài , vrb: liare,
ligai,
ligare Definitzione
acapiare cun calecunu lióngiu, ma mescamente acapiare bestimentu cun is corros de su bestimentu etotu (es. sa tiazola, su muncadore), o fintzes ammontare sa conca, aderetzare is pilos; rfl. chínghere; fàere una genia de meighina, fatúgiu, acapiare cun is brebos
Sinònimos e contràrios
acapiae,
alliongiae,
prèndhere
| ctr.
isòlbere,
isprèndhere
Maneras de nàrrere
csn:
liai ogu = pònnere ogru; liai bèni fuedhendu = fàghere unu chistionu ladinu, bene fatu, chi benit a concruos; ligai perda in anedhu = incrastare ranu de prendha in anedhu
Frases
candho si nch'est ischidadu, si est sapunadu, si at liadu sa berrita a tortu e at carrigadu s'archibbusu ◊ liadí sa bulla de sa camisa aintru de is cratzonis!
2.
lis at nau sos berbos, a sos canes, pro los ligare ◊ cussu daori depit èssi ogu chi dhi ant liau!
Tradutziones
Frantzesu
lier
Ingresu
to tie
Ispagnolu
atar
Italianu
legare
Tedescu
binden.
lías , prn Definitzione
bi + las / che lias = bi che las, si nci dhas
Frases
pro li fàchere corazu, ant cumintzau a che lias bestire a sa mandra, sas anzones mesulanas chi l'ant dau ◊ sas iscarpas lias fachet pònnere in s'oru de sa zanna
Tradutziones
Frantzesu
les-lui
Ingresu
it to them
Ispagnolu
se las
Italianu
gliéle
Tedescu
sie,
ihm (ihr,
ihnen).
lígnere , vrb: línghere,
lingi,
língiri Definitzione
passare sa limba apitzu de ccn. cosa; nau in cobertantza, pregare a tropu, abbarrare aifatu de is àteros pregandhodhos po ccn. cosa, o fintzes po dhos cumbínchere, po dhos portare a inue no bolent; fintzes tocare pagu pagu / pps. lintu; lingheresindhe sos pódhighes (nau po calecuna cosa chi si papat)= manigare cun piaghere, própiu cun gustu (itl. leccarsi i baffi)
Sinònimos e contràrios
lincuai
/
allisai,
allosingai,
frandhigare,
improsae,
insabonai
Frases
corpus de chi ti at lintu!…◊ s'animale candho anzat linghet su fedu pro l'assutare ◊ si assazas custa cosa ti ndhe linghes fintzas sos pódhighes!
2.
su chi est de Deu l'apo a dare a Deu e a Cèsare su sou: ma mai lintu apo s'ispada tinta de sàmbene meu (P.Mereu)◊ bae chi deo no bi andho a línghere a neune: si lu cherent fàghere lu fetant e sinono mai in sa vida!
Ètimu
ltn.
lingere
Tradutziones
Frantzesu
lécher
Ingresu
to lick
Ispagnolu
lamer,
adular
Italianu
leccare
Tedescu
lecken,
schmeicheln.
limài, limàre , vrb Definitzione
ifinigare, pulire, arrasigare, acutzare a lima; trebballare calecuna cosa (fintzes iscritura) in fine, cun incuru, fàere méngius unu trebballu / l. ferru = fàghere arrennegare, primmàresi
Tradutziones
Frantzesu
limer
Ingresu
to file
Ispagnolu
limar
Italianu
limare
Tedescu
feilen,
ausfeilen.
limpiài , vrb: allimpiare,
limpiare Definitzione
fàere netu, límpiu, siat bogandhoche sa malesa, s'àliga, siat fintzes cosa chi no si bolet, chi no serbit o no si papat (es. corgiolu, cambos)
Sinònimos e contràrios
innetare,
pulire,
samunae
| ctr.
allodrigai,
imbrutai
Frases
s'at limpiau is dentis isfustigonendu cun s'agulla ◊ is massajus límpiant is loris de s'erba ◊ s'at limpiau una mela po si dha papai ◊ ite mi siat cura de dutore si si límpiant bene limba e manos e faghent a su pratu inue papant!
2.
mi siant perdonaus is pecaus e limpiada s'ànima mia!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nettoyer
Ingresu
to clean
Ispagnolu
limpiar
Italianu
pulire
Tedescu
säubern,
reinigen.
líos , prn Definitzione
li, bi + los, si + dhos/dhus
Frases
sos onores mannos a issu lios aiat fatos s'amicu ◊ sos inimicos suos lios apo postos in manos
Tradutziones
Frantzesu
les-lui
Ingresu
them to him (her)
Ispagnolu
se los
Italianu
gliéli
Tedescu
sie,
ihm (ihr,
ihnen).
lis , prn: dhis Definitzione
pron. de 3ˆ persona pl. impreau po gente e po cosa (= a issos, a issas, a cussos, a cussas, po cumplementu dativu o de interessu): si ponet siat abbandha e innanti de su vrb., siat totu a unu ma apustis (cun impr. e ger.) e si podet acumpangiare cun su prn. bi (a logos, bi chis = che lis)
Sinònimos e contràrios
bi,
si 3
Frases
si est a féminas lis rispondho goi, si mi dimandhant ómines lis rispondho gai ◊ a sos Sardos lis ant leadu s'istadu ◊ torrabbilis cussa cosa, a sos meres! ◊ a sa fine benzeint a su chi lis importaiat de piús ◊ dàelis sa cosa issoro, no lis dias sa nostra! ◊ bi lis naro deo su de fàghere, a sos pitzinnos ◊ candho ant afidadu, a issos lis ant regaladu una cafetera
Tradutziones
Frantzesu
leur
Ingresu
to them
Ispagnolu
les
Italianu
gli,
a lóro
Tedescu
ihnen.
liscinài , vrb: allescinai,
lissinai Definitzione
nau de css. cosa, su si mòvere o andhare in logu lisu (o de cosa lisa), ma mescamente orruendho, chentza pòdere firmare su pei
Sinònimos e contràrios
cadriare,
fugire,
illascinare,
illiscigare,
iscadriare,
istrissinare,
lascinare*,
lissiniri
Frases
cumenti ghetat su pei po ci cabai, líssinat e ci arrúmbuat a bàsciu ◊ su pisci liscinat de manus
Tradutziones
Frantzesu
glisser
Ingresu
to slip
Ispagnolu
deslizarse,
resbalar
Italianu
scivolare
Tedescu
gleiten,
rutschen.
litzíri , vrb Definitzione
leàrendhe totu, limpiare, bogare, andharesindhe impresse / l. su logu = (puru) sartiare su logu, andharesindhe a fuidura
Sinònimos e contràrios
illertire,
illitire,
iscabbúllere
Frases
làstima chi no si mòrgiat… chi no atru si ndi fiaus litzius! ◊ gomai Melànnia, litzamí su logu e debressi! ◊ litzeimí su logu a castiai chi si bit benendi genti! ◊ bah, un'atru cropu de manu e nci dha litzu custa braba! ◊ litzeimí su logu!
Tradutziones
Frantzesu
déblayer
Ingresu
to clear up
Ispagnolu
despejar
Italianu
sbarazzare
Tedescu
abräumen.
líu , prn Definitzione
bi + lu = si + dhu: liu dao = bi lu dao, liu namus = si dhu naraus; dazeliu! = donaisidhu!, dadebbilu!
Frases
si liu namus nois si nche irménticat ◊ timiat chi liu esseret iscopiau, a su mere ◊ depiat isetare a liu nàrrere ◊ su rellozu liu daes vetzu e rughinau e ti lu torrat novu!
Tradutziones
Frantzesu
le-lui
Ingresu
it to him
Ispagnolu
se lo
Italianu
gliélo
Tedescu
ihn (sie,
es) ihm (ihr,
ihnen).
lodhuràre , vrb: ludhurare Definitzione
andhare girandho de parte in parte, orrumbulandho coment'e orroda o àtera cosa tundha
Sinònimos e contràrios
arrembulai,
arrodulare,
cadhinare,
codulare,
loturare,
rodhulare,
torrulare,
trodhulare,
tromedhare,
trumbulare
Frases
sos pitzinnos poniant sos chírchinos a lodhurare pro los cúrrere ◊ at fatu lodhurare una pedra manna addainanti de sa zanna
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dégringoler (dans),
rouler
Ingresu
to tumble down
Ispagnolu
rodar
Italianu
ruzzolare
Tedescu
hinunterrollen.
logrài, logràre , vrb Definitzione
arrennèscere in calecuna idea o iscopu, revèntere a tènnere una cosa o s'arresurtau chi si boliat / lograre una dícia, su perdonu, una gràssia
Sinònimos e contràrios
acanciare,
arrecabai,
balanzare,
illograi,
lobrare,
otènnere
Frases
no as pótidu lograre cuss'intentu ◊ no podia lograre menzus sorte de fàghere fronte a s'eternu degógliu (F.Mura)◊ onestade, tribàgliu e fratellàntzia pro lograre cunfortu sunt sas dodas ◊ a s'ora de mi lograre unu cuntentu mi ant segadu manos e pedes ◊ gasie de ti lograre ape sa solte comente ti amo! ◊ su divinu eternu gosu de su celu a totus lograi!
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
atteindre,
obtenir
Ingresu
to attain
Ispagnolu
lograr
Italianu
conseguire
Tedescu
erlangen,
erreichen,
erzielen.