orientài , vrb: orientare Definitzione
cumprèndhere e agatare is bàtoro puntos cardinales a manera de ischire a cale bandha si depet andhare o si agatat unu logu o unu puntu; pònnere calecuna cosa puntada a una parte, pigare o giare un'indítziu giustu, unu cossígiu bonu a unu, cumprèndhere su de fàere
Sinònimos e contràrios
orizontai
Frases
su caboni de murdegu est unu pilloni chi si orientat cun is istedhus coment'e chi portit un'osservatóriu astronómicu e una computera in su ciorbedhu (M.Licheri)
Tradutziones
Frantzesu
orienter
Ingresu
to orientate
Ispagnolu
orientar
Italianu
orientare
Tedescu
orientieren.
oriolàre , vrb Definitzione
pònnere o istare in oriolu, pònnere oriolu, pidinu, istare in pentzamentu po calecuna cosa chi si timet o chi si bolet
Sinònimos e contràrios
abiolae,
acormulare,
apidinare,
arreolae,
contifizare
| ctr.
trascurai
Frases
longu est s'oriolare sa die chi mi mancas! ◊ cumintzaiat a cumprènnere su mistériu antigu chi dae meda lu fit oriolenne
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
préoccuper
Ingresu
to make anxious
Ispagnolu
preocupar,
inquietar
Italianu
méttere in ànsia,
impensierire
Tedescu
Sorge machen.
oríre , vrb Definitzione
fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere
Sinònimos e contràrios
orivetai,
orizare,
orulare 1
/
abbessiare
| ctr.
isorulare
3.
sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ébaucher du pain
Ingresu
to sketch the bread
Ispagnolu
orillar,
cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italianu
abbozzare il pane
Tedescu
mit der Brotvorbereitung beginnen.
orizàre , vrb Definitzione
fàere is oros, is órulos, s'oruladura, pònnere ororu: foedhandho de segadas, serrare sanandho
Sinònimos e contràrios
alamarare,
apojai 1,
avoretai,
impovai,
indrollai,
orulare 1
| ctr.
isorizare
Frases
mi ponzo a orizare sos mucaloros
2.
sa ferida za paret orizèndhesi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ourler,
garnir
Ingresu
to hem,
to trim
Ispagnolu
orillar
Italianu
orlare,
guarnire
Tedescu
umranden.
orminàre , vrb: urminare Definitzione
andhare aifatu de is peadas, cricare s'arrastu de bestiàmene, de gente, o fintzes cricare àteru; istare a su passa passa lassandho s'arrastu, catzigandho o imbrutandho su logu, andhare a giru fintzes chentza un'iscopu precisu, tanti po girare
Sinònimos e contràrios
addromare,
arrestallai,
atratare,
ormizare,
trassigiai,
trateare
/
chilcare,
girai
Frases
e ite bi sunt orminendhe, cussos, in su cunzadu nostru?
2.
no istes orminendhe ca apo samunadu in terra comogomo! ◊ apo àpidu totu s'ortu orminadu de bestiàmine ◊ finas in sa Luna che ant orminadu ◊ proite no ti assélias, cantu chi istas orminendhe chentza cabu?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
traquer,
laisser la trace
Ingresu
to leave marks
Ispagnolu
rastrear,
dejar huellas
Italianu
ormare,
lasciare le órme
Tedescu
der Fährte folgen,
verfolgen,
Spuren hinterlassen.
òros , nm pl: òrus Definitzione
unu de is sinnos de is cartas de giogare, orrúbiu, a bàtoro puntas / aguantadí a òrus! = zoga bene sos oros!; mataoros = su re de oros
Frases
apo fatu lillu e primera e ses puntos de oros
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
carreau dans les cartes à jouer
Ingresu
denari (the italian suit card corresponding to diamonds)
Ispagnolu
oros (palo de la baraja)
Italianu
danari
Tedescu
Schelle,
Karo.
orriàre , vrb Definitzione
pesare a corrighinos, fàere sa boghe de s'àinu: nau a disprétziu, foedhare (e po cussu pigare o lassare a unu che burricu)
Sinònimos e contràrios
abborriare,
barroinae,
borrare,
borrighinare,
corrinai,
irronchiare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
braire
Ingresu
to bray
Ispagnolu
rebuznar
Italianu
ragliare
Tedescu
iahen.
órriu 1 , nm: úrriu Definitzione
cadinu de preta o tiras de canna, mannu meda, po pònnere laore chistiu / mannu cantu un'ó. = mannu meda
Sinònimos e contràrios
cadinu,
granale,
lóscia
Frases
su trigu est siguru in s'órriu ◊ annos de fadigas acolumant sos órrios de sos matimannos ◊ in nedhue bi at órriu seguru, sas incunzas sunt totu devastadas
Terminologia iscientìfica
stz
Tradutziones
Frantzesu
gros panier cylindrique à provisions
Ingresu
cylindrical basket of interlaced canes to keep grain
Ispagnolu
hórreo
Italianu
granàio cilìndrico di canna intrecciata
Tedescu
Strohkorb für den Weizen
orrúe 1, orrúede , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrúere,
orrúghere,
orrúiri,
rúchere*,
urrúere Definitzione
calare o fintzes betare a terra a istrumpadura, a cropu, andhare male; tocare, apartènnere / pps. orrutu; ind. imp. 3ˆ p. sing. orrudiat; ger. orrudindhe; orrúere is dentes = essire, pèrdere is dentes
Sinònimos e contràrios
botare,
cairi,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare
| ctr.
arritzare,
pesai
Frases
unu muru male frabbicau ndhe podet orrúere ◊ che ses orruta, bene meu! ◊ tue no faes orrue sa poesia ◊ comente orruet custa cosa dae manos gasi orruat su breme dae custa béstia! ◊ ógnia tantu trambucaiat e orrudiat ◊ mi as fatu orrúede me in mesu caminu ◊ at lassau orrúere sa carcida a putzu
2.
a béciu che dhi furint orrutas is dentes de nanti ◊ s'ómine fut orrutu malàiu e iat fatu un'agonia de dies e dies
Sambenados e Provèrbios
prb:
a cane malu orruet ossu bonu ◊ nandhe chi orrughet sa pira cota orrughet sa cruda! ◊ àlbori orrutu, totus dhi bogant àstula
Tradutziones
Frantzesu
tomber
Ingresu
to fall
Ispagnolu
caer
Italianu
cadére
Tedescu
fallen.
orruscài, orruscàre , vrb: arroscai* Definitzione
bogare o arrasigare s'orrusca a is truncos
Sinònimos e contràrios
ilruscare,
iscorgiolare
Tradutziones
Frantzesu
écorcer
Ingresu
to bark
Ispagnolu
descortezar
Italianu
scortecciare
Tedescu
entrinden.
orulàre 1 , vrb Definitzione
fàere o cosire s'oru de unu trastu, orrolare, fàere s'oru de css. cosa
Sinònimos e contràrios
apojai 1,
avoretai,
impovai,
orire,
orivetai,
orizare,
orrollare
| ctr.
isorulare
Frases
est orulendhe sa munnedha in coas ◊ totu sas bestimentas cherent oruladas pro no s'irburzare ◊ sunt orulandhe sas casadina
Ètimu
ltn.
*orulare
Tradutziones
Frantzesu
ourler
Ingresu
to border
Ispagnolu
orillar,
dobladillar
Italianu
orlare
Tedescu
säumen.
oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definitzione
fàere o essire iscuru, note, iscurigare
Sinònimos e contràrios
iscurèssere,
oscuressire,
iscorigai
| ctr.
abbrèschere
Frases
altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
faire nuit,
quand la nuit commence à tomber
Ingresu
to darken
Ispagnolu
obscurecer,
anochecer
Italianu
oscurare,
farsi bùio
Tedescu
dunkeln,
dunkel werden.
ospedài , vrb: ospedare Sinònimos e contràrios
acasagiai,
acolligire,
allogiai,
aposentae
Frases
l'imbenit chi ti cheres picare s'ampramau de mi pònnere su tzitu, ma timo chi sias ospedandhe in locu malu!…◊ in domo sua fit rara sa die chi no bi ospedabant duas o tres pessones de foras
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
héberger,
loger
Ingresu
to lodge
Ispagnolu
hospedar
Italianu
albergare,
alloggiare
Tedescu
beherbergen.
osselvàre , vrb: osserbare,
osservai,
osservare Definitzione
castiare bene, cun atentzione, a manera de bíere totu de una cosa e pruschetotu su chi si cricat; arrespetare unu cumandhamentu, una lei
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
abberguare,
castiai,
selvare
/
arraspetai
2.
e tui, chi ses bonu, osserva su cuntratu chi tenis cun Deus e fai che a su samaritanu!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
observer
Ingresu
to observe
Ispagnolu
observar
Italianu
osservare
Tedescu
beobachten.
ossidài, ossidàre , vrb Definitzione
cumpònnere cun s'ossígenu, nau pruschetotu de is metallos, portare a s'istadu de óssidu
Tradutziones
Frantzesu
oxyder
Ingresu
to oxidize
Ispagnolu
oxidar
Italianu
ossidare
Tedescu
oxydieren.
ostènnere , vrb: astèniri Definitzione
fàere a mancu de una cosa, de nàrrere o de fàere ccn. cosa / pps. ostesu
Sinònimos e contràrios
abompiai,
aostare,
refrenai,
retènnere
Frases
de su giogu no si ndhe podet ostènnere ◊ no si ndhe ostenet nudha nudha de su chi li faghet male: e aite a si curare, tandho?!
Tradutziones
Frantzesu
s'abstenir
Ingresu
to refrain
Ispagnolu
abstenerse
Italianu
astenérsi
Tedescu
sich enthalten.
otènnere, otènni , vrb Definitzione
arrennèscere a tènnere o àere de àtere, cosa chi teniat àtere / pps: otentu, oténnidu
Sinònimos e contràrios
acanciare,
arrecabai,
balanzare,
bocare,
iscrúfere,
lobrare,
lograi
Tradutziones
Frantzesu
obtenir
Ingresu
to obtain
Ispagnolu
obtener
Italianu
ottenére
Tedescu
erhalten,
erzielen.
ozusantàre , vrb Definitzione
pònnere, giare is ogiossantos a unu malàdiu
Sinònimos e contràrios
oliai,
pernuliai
Frases
deviat mòrrere dai como a posca, l'aiant fintzamentras ozusantadu e cuminigadu… epuru torresit sanu che pische!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
donner l'extrême- onction
Ingresu
to give the extreme unction
Ispagnolu
olear
Italianu
dare l'estrèma unzióne
Tedescu
die letzte Ölung geben,
die Krankensalbung geben.
pacàre , vrb: pagae,
pagai,
pagare Definitzione
giare dinare o àteru po arrecumpentzare a unu, pruschetotu segundu unu cuntratu, po su trebballu chi at fatu o in càmbiu de sa cosa chi at giau; rfl. pigare de ditu suo etotu su chi dhi depet un'àteru po dannu o male chi dhi at fatu
Maneras de nàrrere
csn:
betare a pagare una cosa = mandai su follu po is pagamentas; pagare in cosa (itl. in natura), in dinari, in triballu; pagai a faina = cufromma a su triballu fatu (ctr. pagai a ora); èssere bonu o malu a pagare = èssiri de cudhus chi pagant luegus o chi tirant acoa po pagai
Frases
bi ndh'at de zente triballendhe e chentza los pagare!…◊ Deus bos lu pachet chin salude! ◊ nos ant betadu a pagare s'abba, sa lughe, s'afoghizu, su dannu, sa rata ◊ pàgadi su chi ti depo e tòrrami su restu! ◊ chini depit pagai is pagamentas? ◊ za semus in bidha, Fulanu nos at a pagare in linna ◊ su triballu si pagat a dinari e fintzas a robba ◊ s’apititu no at a mancai, datu ca notesta pagas totu tui! (Urru)
2.
ti ndhe ses aprofitadu ma custa mi la pagas! ◊ za mi at fatu dannu, ma za mi ndhe so pagadu! ◊ Mariúcia, candu iat bistu a mamma fendumí a arrogus s'istrociarranas, si fut posta a sartai e a pistai is manus: "Bèni fatu, bèni fatu!", ma mi dh'iat pagada (B.Lobina)
Sambenados e Provèrbios
prb:
chini pagat oi no depit cras ◊ a pagare e a mòrrere bi at sempre tempus
Ètimu
ltn.
pacare
Tradutziones
Frantzesu
payer
Ingresu
to pay
Ispagnolu
pagar,
retribuir
Italianu
pagare,
retribuire
Tedescu
zahlen,
bezahlen,
entlohnen.
palangài , vrb: parangai Definitzione
pònnere a un'imboe, tròchere e incrubare a una parte; fintzes tròchere o incrubare sa conca a s'idea de unu prus forte
Sinònimos e contràrios
fritire,
inconchinare,
incruai
Frases
su bentu at parangau sa mata a una parti ◊ su bentu de soli parangat cambus e ischinas ◊ a parangai s'ischina a trabballai siat! ◊ su sedili de sa màchina parangadhu totu! ◊ no potzu istai e mi parangu totu a una parti
2.
cussu at poderau presoni medas bortas po mori de no si èssiri parangau a is ideas de chini boliat sa guerra
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
déséquilibrer,
pencher
Ingresu
to unbalance
Ispagnolu
desequilibrar,
balancear
Italianu
sbilanciare,
pencolare
Tedescu
nach einer Seite hängen.