Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

murinài, murinàre , vrb Definitzione nau de sa die, essire múrina, iscuriosa, cumenciare a iscurigare, a fàere note Sinònimos e contràrios ammurratzare, ilmurinare, incrinare, interighinare, interinare, murrinai | ctr. abbrèschere, illuchèschere, ispanigai Frases innantis de murinare abbamus s'ortu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tombée du jour Ingresu to grow dark Ispagnolu anochecer Italianu imbrunire Tedescu verdunkeln (sich).

murtzinàre , vrb: mutzinare Definitzione immuciurrare, segare a mutzu, a paris, fàere prus curtza una cosa longa segandhochendhe una parte solu Sinònimos e contràrios ilmutzare, mutzare, remuzare 1, secare, spiciai, truncai Frases sa urvajola manichicurtza nche li aiat mutzinatu sa conca ◊ sa Sardigna at bisonzu de libbertade: sas tropeas a mossu mutzinade! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couper, raccourcir, découper Ingresu to cut off (again) Ispagnolu cortar, recortar Italianu mozzare, accorciare, ritagliare Tedescu abschneiden, kürzen, ausschneiden.

musarolàre , vrb: ammusarolai Definitzione pònnere sa musarola (prus che àteru a is canes) po no mossigare: nau de gente, mescamente giornalistas, assamudare a unu, fàere chellare o a manera de no dhi lassare nàrrere (o iscríere) su chi pentzat o bolet Sinònimos e contràrios ammurralai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu museler Ingresu to gag Ispagnolu amordazar Italianu imbavagliare Tedescu knebeln.

muschiàre , vrb: ammusciare, musciai, musciare (mu-sci-a-i, mu-sci-a-re) muscinai Definitzione istare a múscius, a murrúngios; si narat fintzes po torrare àlidu a pelea, fàere una genia de sonu in su nasu mesu tupau coment'e chie arrespirat male Sinònimos e contràrios imprabastulare, muciai, musci, smusciai, traganzare, tzuniare Frases no bollu a musciai, ca no feus a cropu a cropu! ◊ muda, mintapare: no deves mancu muschiare! ◊ fiat unu chi passàt sentza de muscinai ◊ no si fiat atreviu de musciai ◊ cuaisí e no muscineis, chinonca seis in perígulu Ètimu ltn. *mussiare, mussare Tradutziones Frantzesu grogner, grommeler, respirer Ingresu to grumble, to breath Ispagnolu gruñir, resollar Italianu brontolare, fiatare Tedescu brummen.

músci , vrb: muscire, mussire Definitzione istare a murrúngiu, nàrrere cosa coment'e chesciandhosi: a logos dhu narant fintzes po assamudare, fàere chellare, citire / pps. múscidu Sinònimos e contràrios muschiare*, pisinzare, smusciai, tzinchidhire Frases tremint is mariposas musciendi me is làntias ◊ oe no muscis mancu apenas: che ses, ma est che candho no che sias! (P.Terrosu)◊ candu seu crocau dèu, guai chi ndi muscit unu! ◊ immoi tocat a dhus portai in pranta de manu, is fillus, e guai chi muscieus! ◊ faghiant sos tribàglios, a tempus bonu e a tempus malu, chena muscire ◊ est osservanno ma sentza mussire foedhu 2. nudha podet muscire sa càdara de sa zente! Tradutziones Frantzesu chuchoter, murmurer, grogner, grommeler, rouspéter Ingresu to grumble, to whisper Ispagnolu bisbisear, mascullar Italianu bisbigliare, brontolare Tedescu flüstern, brummen.

musicài , vrb: musicare Definitzione cumpònnere o iscríere sa música; andhare a cantare sa serenada a is bagadias, sonare a tzarachia po festas, cójuas e àteru 2. is giòvunus funt essius a musicai is piciocas Tradutziones Frantzesu mettre en musique Ingresu to set to music Ispagnolu poner en música Italianu musicare Tedescu in Musik setzen (um), vertonen.

musunzàre , vrb Definitzione giare sa cosa coment'e unu musúngiu, a pagu a pagu Sinònimos e contràrios ammerchinzare, susuncai Tradutziones Frantzesu lésiner Ingresu to skimp (on) Ispagnolu escatimar Italianu lesinare Tedescu filzen, geizen, knausern, knickern.

nabronàri , vrb: annarbonai, narbonai, narbonare Definitzione abbruxare, illimpiare e arare is terrenos de prènnere a laore, fàere s'allionóngiu po dhos aprontare Sinònimos e contràrios abuai, innabronari, larbonare Frases sos massajos sunt narbonandhe ◊ s'ómine narbonendhe, arendhe e semenando at cumintzadu cust'eterna gherra (A.Casula)◊ in cabidanni ammaniaiant un'andhàina de deghe metres de terra neta pro narvonare chene perígulu Terminologia iscientìfica msg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu écobuer Ingresu to burnbeat Ispagnolu artigar Italianu debbiare Tedescu abbrennen.

nadài , vrb: anatare, nadare, nadrare, narai 1, natare, nedai Definitzione andhare in s'abba a nàdidu, movendho is bratzos, is peis a manera de no che calare a fundhu e de fàere tretu Frases seo nadanno, apo imparau! ◊ dèu pentzau ca fiast tui nedendi in mesu mari ◊ babbai t'imparat a nedai asuta de s'àcua ◊ su ribu est artu chi azicu colat su cabadhu nadrandhe ◊ si bit su pisci nadendu in s’àcua 2. so nadrendhe in d-unu mare de pistichinzos! Ètimu ltn. natare Tradutziones Frantzesu nager Ingresu to swim Ispagnolu nadar Italianu nuotare Tedescu schwimmen.

naigàre , vrb: navigai, navigare Definitzione andhare o cúrrere in mare apertu, in nave, ma fintzes andhare bastat chi siat in logu largu o mannu che a su mare Frases nàigant in abbas pagu giaras ◊ sa barca m'est bortulada in su mezus navigare! 2. est naighendhe in su mare de sa bundhànscia Tradutziones Frantzesu naviguer Ingresu to sail Ispagnolu navegar Italianu navigare Tedescu zu Wasser fahren, segeln.

nàrrede, nàrrere, nàrri , vrb Definitzione s'impreat in su sensu de bogare foedhu, foedhare bastat chi siat, ma mescamente precisandho is foedhos o chistionu chi si faet (nau o iscritu) e fintzes in su sensu de torrare foedhu a una pregonta, de dimandhare o ordinare su chi bolet un'àteru: s'impreat fintzes in su sensu de inditare a numenatis gente, logu o cosa, po pregontare a unu su númene suo / a/c. custu vrb. si manígiat che unu vrb. in -are e presentat tantas formas diferentes: forma prus che àteru poética de s'inf. narre; ind. pres. 1ˆ p. sing. narzo, natzo, 2ˆ p. sing. nas, 2ˆ p. pl. naeis, nages, natzis, nazis, 2ˆ p. pl. nan, nant; nanca, nachi = nant, si narat, ant nau, funt naendho /nendhe /nendi ca/chi…; ind. imp. 1ˆ p. sing. nabo, navo, 3ˆ p. sing. nabat, 1ˆ p. pl. naraemus; 2u passau: 1ˆ p. sing. nesi, naresi, narzesi, nelzei; cong. pres. 1ˆ p. sing. nerza, nerze, netza, nia, nesa, níepo, 2ˆ p. sing. nias, netzas, 3ˆ p. sing. niat, 1ˆ p. pl. niemus, netzeus, 2ˆ p. pl. nerzedas, niedas, niezas, natzais, natzeis, 3ˆ p. sing. niant, nerent; impr. 2ˆ p. sing. nà! (fintzes po avertimentu), nadhi (naradhi), 3ˆ p. sing. netzessí!, netzedesi!, netzet!, 1ˆ p. pl. nemus, 2ˆ p. pl. nage, nàgemi!; pps. narau, nadu, natu, nau (ma, ind. pres. puru, nau = naro); ger. naendhe, naendho, naèndhoro, nandu, nanne, nanno, narenne, nendhe, nenne, nelzendhe/nerzendhe (cun valore causale, ipotéticu), nandhe, narindhe Sinònimos e contràrios afirmai, faedhare, nai / giamare Maneras de nàrrere csn: narri una cosa a firmu = cun seguresa, chentza dúbbios, coment'e cosa própriu segura; pònnere a nàrrere = fàghere a faedhare sa zente; nàrreresi una cosa (unu a isse etotu) = nàrriri una cosa chi iat a èssiri mellus a cuai, cosa de ndi tènniri bregúngia; nàrrere a un'andhira, a un'alenu = totu a una borta chen'e torrai àlidu; nandhe nandhe, nendhe nendhe = intantu, sughestantu chi fit (o chi est) nendhe, in su própiu tempus chi fiat (o est) fuedhendi; si nendhe chi…(+indic.vrb), …no (+vrb. ind.), …= si a su postu de…, est a su contràriu un'àtera cosa, …; nau ca… = mi paret chi…, abbisumeu…, istimmei…; "chi naras" = est un'espressioni chi, contendi unu contu o chistioni, si ponit in mesu agiummai bolendi presentai is cosas coment'e chi dhas nerit chini est ascurtendi; nara, nara chi!…, nade, nade chi!…, sinono… = mancu mali ca…, assinuncas!; dh'ap'ai nau!… = ih, ello nono?!…, no dhu cretas! (risposta de nega a carchi dimandha maca); istare nendhe, nendhe = no tupai mai, fuedhai sentza de citiri nudha; segare su ’e nàrrere a ccn. = ponnirisí a fuedhai candu est fuedhendi un'àteru; su nara nara = su abarrai sempri fuedhendi; cherrer nàrrere = àere in gana de nàrrere carchi cosa, fintzas àere sinnificadu ("cheret nàrrere"); èssere una cosa chi no ti naro = meda, cosas mannas chi azummai no faghet a lu nàrrere, cosa ispantosa, de meraviza; inoghe ite bi nana?, in cue ite si bi narat? = ita nòmini tenit su logu?; ita ti narant?, ite ti naras?, ite si narat sa fémina de Fulanu?, comente si narat babbu tou? = cali est su nòmini?; custu sighi si niat, si narat, cheret nadu (+ nm.) = arratza de… (sempri a ispantu po nàrriri ca est tropu, ca est bellu meda, ca no si podit baliai, e aici); si fit a nàrrere!… = si faghiat a faedhare gai chentza fàghere contu de comente sunt sas cosas; nàrrere totu = (nadu de criadura), àere imparadu a faedhare, a nàrrere totu sas peràulas, su númene de totu su chi connoschet (nadu de unu mannu: èssere unu culivala, chentza cabu, iscoviai totu su ch'iscít, no s'isciri abarrai citiu); pro modu ’e nàrrere = pro ndhe nàrrere una, tantu pro fàghere un'esémpiu; a su nàrrere… = a cantu paret, a intèndhere su chi si narat…; a su nàrrere meu, tou, sou… = segundhu s'idea mia, tua, sua, pro comente naro deo, naras tue, narat isse… Frases custa est mudulea de zente chi ischit e no narat ◊ no mi ammento cantu ti nelzei ◊ so nanno una bella poesia ◊ nàgemi ite bos depo! ◊ su nàrrere no est chei su fàghere ◊ prima, candho navo "sa zente mea" cherio nàrrere solu a sos Sardos ◊ nadhi unu foedhu bonu! ◊ "O fémina - narzeit su Signore - eco chi tenes unu fizu nou"◊ si est a su tou nàrrere, cussos no podent su die cumpàrrere! ◊ intrant a cumbidare sos soldados a pranzu, nendhe chi faghent balanzu! (G.Ruzzone)◊ in cussu pabilu ite bi narat? ◊ nara, piciochedhu, no as a bòlliri a t'incarrerai?! ◊ nara, tue, ite bi faghes in cue?! ◊ nàzendhe una de sas vostras! ◊ candho sas paràulas o sas espressiones non sunt craras dhu natzo in sas notas (G.Sanna)◊ at nau tzieta Gina si seis prontus, ca funt passendi! ◊ at nadu babbu a bènnere como, deretu!◊ mi ant pregontatu a bos narrerepo chi so (M.Boe) 2. faghes su male e ti lu naras puru: càlladi, nessi! ◊ furat e si lu narat puru, a fatza manna! ◊ ite fàcia de brunzu sa chi tenes: faedhas male e ti lu naras puru! ◊ nendhe nendhe at fatu abberu 3. as a bídere chi custu libbru ponet a nàrrere! ◊ si nendhe chi bi ndh'at, de su chi semus chirchendhe, no bi ndh'at nos agatamus furcados!◊ nendhe chi lu sanas lu guastas! 4. nau ca est sannori chi s'iscadrogat!…◊ nau ca proit!…◊ nau ca mi ant improsau!…◊ cussos, chi naras, sunt malos, mih! ◊ chi naras, tandho, a mie mi che ant leadu a campu e no so prus torrada a iscola ◊ e tandho, chi naras, totugantos ant chircadu a manigare! 5. e ite cheret nàrrere cussos bidros segados in domo?! Cue bi at intradu zente! ◊ pro zúghere sa frebba no cheret nàrrere: podet èssere cosa grave ma fintzas de pagu contu ◊ deo cussu no lu cheria nàrrere e mi l'azis fatu nàrrere a malaoza! 6. fit unu cane giutu a bantu e a ispantu chi no ti naro! 7. custu già si cheret nadu trusada de carrasegare!…◊ custu sighi si niat zogu!…◊ custu sighi si niat triballu!…◊ custu sí chi si nat litu divinu!…(P.Mura) 8. nara, nara chi l'ant leadu sa forramenta dae manos, sinono aiat istropiadu a calicunu! 9. a babbu li narant Frantziscu ◊ cue si bi narat Iscuvudè ◊ nara, piciochedhu, a tui ita ti nant? ◊ a s'isposa dhi nant Sara ◊ frade meu si narat Micheli Sambenados e Provèrbios prb: chini narat su chi bolit intendit su chi no bolit Ètimu ltn. *narare Tradutziones Frantzesu dire Ingresu to tell, to say Ispagnolu decir Italianu dire, affermare Tedescu sagen, reden, sprechen.

nàscere, nàschere , vrb: naschi, nasci, nàsciri, nàssere, nassi Definitzione bènnere (e fintzes batire) a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes po fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. nàschidu, nàsciu (nà-sci-u: nàsciu = nà-sciu, 1ˆ p. sing. ind. pres.), nàssiu, ger. naschendhe, nascendho; aus. èssere, ma cun 3ˆ pers., e cun sugetu indeterminau, fintzes àere (e, si cumprendhet, candho tenet valore transitivu) Sinònimos e contràrios inceurrare, naschie, tudhire / comentzari, depèndhere | ctr. mòrrere / acabbae Maneras de nàrrere csn: nàsciri bistiu = èssere afortunadu; nàsciri a una brenti = nàschere a croba, duos paris (nadu de cristianu o de animale) Frases niune naschet imparadu ◊ ocannu bi at nàschidu criaduras meda ◊ de cussu chi apu seminau at nàsciu unu fundu innòi e unu in cudhei ◊ sa chibudha est totu naschindhe ◊ dèu fua che a sa dí chi fua nàscia ◊ si sunt cojados e lis at nàschidu fizu puru ◊ sa mamma chi dh'at nàsciu! ◊ sa mamma unu tempus a sos fizos dhos naschiat in s'istoja ◊ us crabitus furint totu nascendho ◊ cun custu sicore no bi naschet su sèmene ◊ apenas torraia a domo guasi a prepoténtzia torraiat a mente sa limba chi aia imparadu naschendhe ◊ petzi bi at nàschidu erba in cussu terrinu ◊ medas nascint istrupiaus ◊ fio pentzanno ca benit a nàscere innoje!◊ sa die dèu potzu nai ca seu torrada a naschi ◊ bos apo biu nassenno 2. in cussa roca bi naschet una camba de abba ◊ a sa fata de sa die naschet su sole ◊ ndi at a nasci una tribbulia manna Ètimu ltn. nascere Tradutziones Frantzesu naître, faire naître Ingresu to be born, to spring up Ispagnolu nacer, surgir Italianu nàscere, sórgere, originare Tedescu geboren werden, zur Welt kommen.

naschíe , vrb: naschire, nassire Definitzione bènnere a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes in su sensu de batire a su mundhu, fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. naschiu; ger. naschindho Sinònimos e contràrios inceurrare, nàschere*, tudhire / comentzari, depèndhere, essire | ctr. mòrrere / acabbae Frases custos pitzinnos de como los naschis, los pesas, los vestis, e issos mancu vae innoromala! ◊ bochint sos fizos prima de naschire pro sa fadiga de los pesare! ◊ in cuile fiant naschindho is angiones ◊ sos fizos dhos naschiant in terra in s'istoza Tradutziones Frantzesu naître Ingresu to be born, to come up Ispagnolu nacer Italianu nàscere Tedescu geboren werden, zur Welt kommen.

nastalàre , vrb Definitzione pònnere sa nàstala, pàschere s'orrobba sa nàstala; fàere dannu, distrúere Sinònimos e contràrios abbrumai, arnai, imbremigai, infarraciai, pipionire, pubujonare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se miter Ingresu to moth-eaten Ispagnolu apolillar Italianu tarmare Tedescu von Motten zerfressen werden.

necàre , vrb: negai, negare Definitzione nàrrere chi nono o una cosa diferente o contrària de sa chi si est nada innanti o benit pregontada, su si betare a sa nega arrespondhendho sèmpere No! (deosi est vrb. prnl.); arrefudare una cosa a chie dha pedit o dhi tocat; foedhandho de armas po isparare, o de matas de frutu o ifertas, fàere farta, no isparare, no bogare frutu, no bogare linna noa; giogandho a cartas a lobas contràrias, betare carta de sinnu diferente de cussa chi at giai betau su cumpàngiu isperandho agiudu / mina negara = chi no bi at isparadu; negare su cumandhu a ccn. = nai ca no a chini pregontat su prexeri de dhi fai una cummissioni Sinònimos e contràrios arrafudai, denegare | ctr. ammítere, atorgare, cufessare / acanciare, donai Frases Perdu si ndi fut negau ananti de totus narendu ca no connosciat a Gesús ◊ proite ti ndhe negas candho ischis totu?! ◊ dèu no mi ndi negu de su chi ti depu ◊ leas cafè a fide in sas butegas: ti lu dant, ti lu bufas e ti negas! ◊ de cantas cosas tet àere sutzessu ti as a negare e mai ti at a crere! ◊ prima chi su pudhu cantet mi des negare, istanote! 2. una giunta de orzu no ti la nego, ca ses fadigadu! ◊ prite mi negas su saludu? ◊ mi at negadu su faedhu: la depet tènnere cun megus ◊ como ti negat s'abba e su mossu, ca no produis nudha ◊ a Deus e a su rei no podeus negai ◊ a Deus no podeus negai, ma a s'urrei gei fait!◊ si est imbrenugada, ma sa mama li at negadu su perdonu ◊ assiat francas de moro, chi mi negas unu ranu! ◊ abba e fogu no si negant a nisciunu ◊ su pitzinnu educadu no negat su cumandhu a sos mannos! 3. póveru meu archibbusu, no mi ndhe servit piús: totinduna mi at negadu! ◊ negant finas is frutus de sa terra de comenti est annada mala! ◊ si ponit a isparai ma su fusili at negau ◊ si est bonu s'innestadore est raru a ndhe li negare calicunu, de innestu ◊ una mina negara est perigulosa! Tradutziones Frantzesu nier, démentir Ingresu to deny Ispagnolu negar, desmentir Italianu negare, smentire, sconfessare Tedescu verneinen, verweigern, leugnen.

nechidàre , vrb: nichidare, neghidare Definitzione giare o pigare arrennegu, tzacu, unu pagu prus forte de annicare Sinònimos e contràrios abbrodhiare, abbuscinare, alterai, annicare, annozare, inchietae, pirmare | ctr. allegrare, prexai Frases su babbu at comintzau a si nechidare ca su fizu no cheriat andhare a cullire uliba ◊ mi rispondhet chin pacas perralias, càrchidat e si néchidat che berre (M.Zichi)◊ l’avio istrampau a culu a terra, ma isse intamas de si neghidare si fut postu a ríghere (M.Ladu) 2. no est tirandhe prus aeredha, mancu bentu de susu chi néchidat sas chessas mummuchiandhe in frunzas sos arrastos (L.Loi) Tradutziones Frantzesu se fâcher Ingresu to disturb Ispagnolu irritar Italianu inquietare Tedescu ärgern, aufregen, sich ärgern.

negossàre , vrb: negossiare, negotziai Definitzione abbarrare a chistionu, foedhandho de ccn. cosa, de importu o no Sinònimos e contràrios allecare, arragionare, arralatai, chistionai, cuntrastare Frases sedíebbos e negossiae chin socra e socru meu, ca nois semus antziandhe a monte! ◊ a isse l'at biu e negossiau paritzas bortas ◊ de cussas cosas mancu si ndhe negossiabat ◊ s'est postu a negossare chin sos bichinos 2. e ita nci negótziat a custas partis: cichendi po si fai sa braba? Ètimu itl. negoziare Tradutziones Frantzesu causer, converser Ingresu to talk Ispagnolu conversar Italianu conversare Tedescu sich unterhalten, reden, sprechen.

negusciàre , vrb: negussiai, negussiare Definitzione comporare e bèndhere cosa po fàere afàrios, po badangiare; tènnere o fàere badàngiu, bogare profetu de unu trebballu Sinònimos e contràrios bèndhere, cumertziare Frases sàmbene ànima carre e raighina si ant negusciadu ómines de farre (G.Fiori)◊ a sas deghe inoghe si che negúsciat bene ◊ no si podet piús campare: chie solet negusciare est zente sena cuscénscia! ◊ un'avassu ’e galera s'at negussiadu s'ísula de Sa Madalena a base militare 2. de tantu lussu ite si negúsciat? Tradutziones Frantzesu commercer Ingresu to trade Ispagnolu comerciar, negociar Italianu commerciare, mercanteggiare Tedescu handeln, verkaufen.

nemonài , vrb: nomenai, nomenare, nominai, nominare, nomonai, numenare Definitzione nàrrere su númene de ccn. in su chistionu, nàrrere coment'e cosa o persona connota; giare un'incàrrigu a numenatis Sinònimos e contràrios arranomonai, arremonae, fentomare, mantovare Frases no mi dha nomenis, cussa cosa!◊ su pejus est istau de no chèrrere prus intèndhere de numenare a Deus ◊ si bivu mi disígias, si mòrgiu mi nomenas! ◊ no fait mancu a dhus nomonai ca parit narendu fuedhus maus! ◊ fiat nomenendu una bidha mai inténdia ◊ is mandronis fuant connotus e nemonaus a befa (A.Boi)◊ custu codhu dh'eus a nemonai de imou a innantis "Candelaris" Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu nommer Ingresu to name, to appoint Ispagnolu nombrar Italianu nominare Tedescu nennen, erwähnen, ernennen.

nesicàre , vrb: nesigare Definitzione fàere nésigas, lassare nésiga, calecuna neghe, guastu (mescamente a gente, animales, frutuàriu) Sinònimos e contràrios guastai, maculai 1, neciare Frases sos sinnos nostros nésigant totue (P.Fogarizzu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu abîmer Ingresu to turn bad Ispagnolu echar a perder, estropear Italianu magagnare Tedescu verderben, faulen.

«« Torra a chircare