Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

moricàre , vrb: ammuricare, morigai, morigare, morigari, muricare, murigai, murigare Definitzione portare o pigare sa cosa a fúrriu a fúrriu, a su move move, ammesturandhodha cun ccn. cosa (fintzes a forte, cun lestresa); abbarrare a su move move, o fintzes cricandho, forrogandho; foedhandho de animales príngios, cumenciare a ufrare is titas (prenendhosi de late), mòvere po angiare Sinònimos e contràrios abbatare, morighinare 1, trancuinai Maneras de nàrrere csn: murigai is cosas passadas = chircare contos betzos; morigare su bestiàmine = fàgherelu mòere pro pàschere ma fintzas a salarzadura Frases istat morighendhe sas brajas de su fogu ◊ múrica su lapiolu e acontza su focu! ◊ est murighendi sa pingiada cun sa cugliera ◊ su pastore mórigat s'ama pro pàschere ◊ su mardiedu benit murigau prima de obresci ◊ piga sa cullera de linna po morigari sa bàngia! 2. stau a cudha manera, sempri morighendi! ◊ abarrat muriga muriga in su letu sentza de si drommiri 3. sa sughe est cumintzandhe a muricare, zuchet unu bellu úberu Tradutziones Frantzesu remuer Ingresu to stir Ispagnolu revolver Italianu rimestare, sbàttere Tedescu umrühren, wühlen, (in den Wehen liegen).

mormuzàre , vrb Definitzione istare cantandho o foedhandho a murmutu Sinònimos e contràrios mulmutare*, mummucare Tradutziones Frantzesu murmurer Ingresu to murmur Ispagnolu murmurar Italianu mormorare Tedescu murmeln.

mòrre, mòrrede, mòrrere, mòrri, mòrriri , vrb Definitzione ispaciare o acabbare de bívere, bènnere mancu, ma fintzes leare sa vida o bochíere: in poesia, fintzes morre; dhu narant fintzes de cosas allutas, abbruxandho (lampadinas, fogu) in su sensu de dhas firmare de fàere lughe, de abbruxare / ind. pres. 1ˆp. sing. mòrgiu, morjo, morzo; cong. 3ˆp. sing. morjat, 2ˆp. pl. morgiais, morzedas; ger. morindhe, morindho, morinno, morzendhe Sinònimos e contràrios abbusinare, bochí, bochíere / studai / acragare Maneras de nàrrere csn: morririsí = morreresiche (si funti mortus, s'est mortu = si che sunt mortos, si ch'est mortu: nadu de su late, chi no at rézidu a lu còghere, chi s'est acasadu); s'est mortu = s'est bociu (= leàresi sa vida de manu sua etotu); mòrrere de… = mòrriri po nexi de…, dispraxirisí meda; mòrrere a peuncu, a cadéliu = m. de maladia longa, a pagu a pagu; mòrrere de isténiu = a irbalesiadura, de fàmine; mòrrere de morte mala = mòrriri bociu; mòrrere dae Deus = desesi, de maladia, de betzesa; mòrrere de musca maghedha = m. de apesta, de maladia apitzigadita; mòrrere sacramentadu = cun sos sacramentos (cufessadu, cominigadu, oliadu); mòrrere de su risu, de su fritu, de sa gana = arriri, tènniri frius, tènniri gana meda; andhare mori mori = fai andendi e morendi, acabbendi, menguendi (dif. de andai mòri mòri = caminu caminu); èssere a bibos mori = morindhe e chentza mòrrere, a tilipéndhiu; mòrrere su late = pònniri su callu a su lati pro dhu fai callai Frases candho fit in su mundhu sanu e forte de morre no creiat de seguru! (S.Mongili)◊ morta si ch'est e solu mi at lassadu ◊ biadu a bois chi bos sezis morta pianta e disizada! ◊ est morrendisidha, est morinnosi ◊ si no mi fais is tzípulas mi mòrgiu! ◊ curre, no si morjat! ◊ pensa chi pro mòrrere ses naschidu! ◊ vi at mortu zente pitzinna ◊ intendho tocu de ispiru: chie b'at mortu? ◊ est sonandhe sa campana: chissae chie s'at mortu! 2. chi emu iscípiu una cosa aici dh'emu mortu! ◊ si m'iast arrispustu su contràriu t'emu mortu! ◊ it'at mortu, a ómini biu?! ◊ no apo coro de mòrrere un'anzone! ◊ partit sa fusilada e morint su pitzinnu ◊ no morgiais fígiu agenu! ◊ su caboni no nc’est prus, s’est mortu… antzis, dh’ant mortu!◊ siscura sa mama, li ant mortu unu fizu! 3. si no tenes cussu, fata: no ndh'as a mòrrere, no?! ◊ sos de sa famíllia ndhe su morindhe pro su dannu chi at tentu sa fiza ◊ de sos dépidos suos ndh'ant linidu sa bidha: su babbu e sa mama sunt a ndhe mòrrere! ◊ in montes bi at fritu a mòrrere! 4. móriche sa lughe, móriche sa televisione! ◊ sas lughes allutas che cherent mortas si no bi at bisonzu ◊ a su fogu fuidu bi at acudidu zente e che l'ant mortu ◊ acontza su fogu, no che lu lessas mòrrere! Sambenados e Provèrbios prb: mortu oi iscarésciu cras ◊ traballa pro chent'annos e pensa chi moris oe! ◊ morit chie at giú e chie no at giú! Ètimu ltn. *morere Tradutziones Frantzesu mourir, tuer Ingresu to die, to kill Ispagnolu morir, matar Italianu morire, perire, uccìdere Tedescu sterben, töten, umbringen, erlöschen.

morrugnàre , vrb: morrungiai, murrungiai, murrungiare, murrunzare, murruzare Definitzione istare a murrúngiu, nàrrere cosa in contràriu mancari chentza insístere, foedhare a sa sola a boghe bàscia, nàrrere cosa coment'e chesciandhosi o fintzes unu pagu a briga, discuntentos, giaendho unu cuntentu o calecuna cosa a malugoro; nau de canes, ammostare is dentes e fàere sa boghe arrennegandhosi in crica de mossigare; nau de su porcu, istare a boghes pedindho a papare / murrunzàresi apare = certai, tènniri iscórriu unu cun s'àteru Sinònimos e contràrios abbrabugliai / refaciai / arranzare 1, arraunzare, arringare, arrinzare, grujai, raganzare, ranzidare Frases si ndhe depiant brigonzare a murruzare a nois unu pedassedhu de terra pro narbone! ◊ li at dadu sa limúsina ma murrunzendhebbila ◊ aici ti murrungint sa saludi comenti murrúngias su buconi a mei! ◊ apo fatu comente apo chérfidu deo, ma mamma mi at murrunzadu ◊ su binu mi est aéschidu ca mi l'azis murrunzadu! ◊ maridu e muzere si sunt murrunzados pro su fizu 2. cudhu cane sighiat a murrunzare prus airadu de prima, mintendhe s'atropógliu fentra in sa bama 3. làssalu murrunzare, su porcu, bastus chi no forroghet! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grogner, grommeler, rouspéter, gronder Ingresu to grumble, to growl Ispagnolu gruñir, mascullar, gruñir Italianu brontolare, ringhiare Tedescu brummen, knurren.

mòsse, mòssere , vrb: mússere Definitzione pigare a móssigos / pps. mossidu, móssiu Sinònimos e contràrios addentai, addenticare, iscafitai, monsiare Frases in cust'istadu no isco si poto istare firmu o si chirco de bos mòssere e de bos fughire pro andhare ifatu de sa tentassione ◊ s'est mossendhe sas úngias cancaradas ◊ zughiant sogas, fusiles e canes chi mossent sa zente Ètimu ltn. morsus Tradutziones Frantzesu mordre Ingresu to bite Ispagnolu morder Italianu mòrdere Tedescu beißen.

mostrài , vrb: ammostai, multrare, mustrare Definitzione fàere a bíere, pònnere po bíere; inditare, fàere abbaidare a calecunu logu o a calecuna cosa chi s'àteru dha potzat bíere; nau de mata, cumenciare a bogare frutu Sinònimos e contràrios inditai, voliare | ctr. cuai Frases mustras su pecu tou finas s'istas cua cua ◊ at mustrau su chi balet una massaja nugoresa in cuss'apretu ◊ no bos mustredas contularzos! 3. ocannu custu fundhu ndhe at mustradu, de frutu Ètimu ltn. mo(n)strare Tradutziones Frantzesu montrer, indiquer Ingresu to show Ispagnolu mostrar, enseñar Italianu mostrare, esibire Tedescu weisen, zeigen, vorzeigen.

muciàre , vrb: mucrare, mugiare, mugrare, mujare, muxare Definitzione coment'e orrugare o fàere a mugros, a orrugos, ma nau in su sensu de incrubare, indrúchere, fintzes mòvere a furriadura Sinònimos e contràrios allacanae, aúlghere, dòrchere, incruai, nugrare Frases múcia s'ischina e càrrami predichedha! ◊ mi dolet su costazu ma za bi la fato a mi mugrare pro mi leare cosa ◊ si mujat s'àlvure a su bentu ◊ su bentu isfidiadu muxat sos briones chi in s'ànima mi tudhint (A.Porcheddu)◊ zughet sas palas mujadas de sos annos ◊ s'umanidade l'ant mugrada bentos berminosos ◊ si faghet isfortzu si múgiat che giuncu ◊ at mujadu sa conca a sas leadas in giru ◊ s'ària mugrat sa lughe e pro cussu su Sole si podet bídere naschindhe unu pagu innantis ◊ fint sétzidos in terra cun sas ancas mujadas fintzas a tocare sas petorras Ètimu ltn. mut(i)lare Tradutziones Frantzesu fléchir, courber, incurver Ingresu to bend Ispagnolu flexionar, doblar Italianu flèttere, curvare Tedescu biegen.

mucoràre , vrb: ammucorai, mugherare, mugorare, murgherare Definitzione pònnere sa lanedha a sa cosa istandho in logu de umidore o essendho úmida in logu serrau Sinònimos e contràrios afungorai, allanire, ammufai, annabrai, atufai, morighinare, mufire Frases che los isserraiant in locos chi non b'intraiat mancu luche de sole, die die a mucorare ◊ sa castagna bene chistia no si mucorat e no si pugnet 2. e ite si aiat tentu unu pacu de pulenta mucorada!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu moisir Ingresu to get mouldy Ispagnolu enmohecer, florecerse Italianu ammuffire Tedescu verschimmel.

mudài , vrb: ammudai, mudare, mutare Definitzione cambiare, fintzes cambiare de logu, de istrégiu, ma mescamente in su sensu de fàere o de si fàere bellu, galanu, postu bene de bestimentu, alligru / mudàresi chei sa Luna = abarrai sempri a su càmbia càmbia, èssiri chentza firmesa; mudare su binu = itl. travasare, betare límpiu a un'àteru istrégiu lassandho sa feghe Sinònimos e contràrios addegiare, atramudai, cambiai, cuncodrai / iscolomare Frases at mudadu de prontu opinione ◊ dogni annu in beranu ti mudas, rica d'ervas e fiores ◊ tia mudare sa tristura in allegria ◊ issa fit s'abba connota chi curriat in sas venas meas mutanne su disconnotu in connotu ◊ sa famíglia gei fiat arrica, ma su destinu at mudau totu! 2. ma càstia custus froris acomenti mudant su logu! ◊ su bonu fàghere mudat sa pessone ◊ su pudhedru fit mudadu cun fiocos e collanas ◊ su beranu mudat a festa s'universu intreu (R.Bechere)◊ ricamus indoraus totu a filus de òru mudant a nou s'altari…◊ mudas sa cambarara candu arriis e fuedhas! 3. cheret mudadu su binu, gai abbarrat prus netu e no si guastat Ètimu ltn. mutare Tradutziones Frantzesu changer, parer, orner Ingresu to change, to adorn Ispagnolu mudar, acicalar, adornar Italianu mutare, addobbare, adornare Tedescu verändern, wechseln, verschönern, verzieren.

múgghere , vrb: mugi, múgiri, mújere, múlgere, múlghere, múlgiri, múrgere, múrghere, múrguri Definitzione istrínghere sa tita a manos (o is tzimingiones, si est baca) o fintzes passare is tzimingiones in mesu de is pódhighes coment'e a tiradura a manera de ndhe fàere essire su late; nau de àteru, istrínghere cosa fintzes a atrotigadura a manera de ndhe dhi fàere essire abba o súciu; nau in cobertantza, isfrutare / pps. múlghidu, multu, muntu, murtu Sinònimos e contràrios múgliri / atipriare, isciuciai / irfrutuare Maneras de nàrrere csn: m. a sa cadhigada = a s'imperriotu, ponindhe su fiadu suta de ancas e murghindhe a conca imbassiada a cara a betu contràriu; m. a cúcuru in culu = apispirinados in daisegus de su fiadu; múrghere a unu che chera de abbatu = isfrutaidhu, pigaindedhi totu sa cosa, acomenti faint is allurpius Frases immoi mugeus is bacas ◊ murtas las azis sas berbeghes? ◊ ndh'at murtu duas, de berbeghes, in tantos annos chi fit pastore!…◊ como murghent fintzas a màchina ◊ murgiant a un'ipiolu ◊ is mannalissas si mulgiant in domu ◊ su babbu est mujenno ◊ cussa craba, candu dha mugint, imbrutat s'istrégiu!◊ custa manu mi dolet e no si dha fatzo a múrgere! 2. sa samunadora murghet sa robba samunada ◊ ti murgo a sa tatza su sutzu de un'arantzu ◊ sa lavatrice est murghindhe: candho faghet, istèrreche sa robba 3. ant postu sa giustíscia in movimentu pro la múrghere issos sa bidha! Terminologia iscientìfica pstr Ètimu ltn. mulgere Tradutziones Frantzesu traire, tordre Ingresu to squeeze, to milk Ispagnolu ordeñar, exprimir Italianu múngere, strizzare Tedescu melken, auswringen.

mughilàre , vrb: ammuilare, muilare, muliare Definitzione su abboghinare de animales mannos, pruschetotu boes e bacas; si podet nàrrere fintzes de su bentu forte o àteru sonu naturale Sinònimos e contràrios borrighinare, corraxinai, corrinai, irruilare / abbubbiai, corrighinare, corrinai Frases sas bacas paschendhe in sa tanca antziabant sa conca e muliabant pompiandhe a nois ◊ unu boe nighedhu a utos mughilandhe in trocos de canes arrajolados 2. múilat sa traschia cun su bentu, punghet chi paret limadura de ferru Terminologia iscientìfica bga Ètimu ltn. mugilare Tradutziones Frantzesu mugir Ingresu to bellow Ispagnolu mugir Italianu mugghiare Tedescu muhen, brausen, heulen.

múgliri , vrb: mulli, múlliri, múxere, múxiri Definitzione istrínghere sa tita (o is tzimingiones) a manos o fintzes passare is tzimingiones in mesu de is pódhighes coment'e a tiradura a manera de ndhe fàere essire su late; nau de àtera cosa, istrínghere o trochigiare sa cosa a manera de ndhe fàere essire abba o àteru (fintzes iscúdere, pistare)/ pps. múgliu, múlliru, múlliu, múxiu / m. su giuncu = profizare e colare in carchi ata su zuncu (mascru) friscu pro lu triballare a lu fàghere a presorzos; múlliri is cambas = dòrchere, profizare de sa debbilesa (o pro irfortzu) Sinònimos e contràrios iscrapicare, múgghere* Frases su pastori dónnia dí depit acorrai e mulli is brebeis ◊ acorru is brebeis e dhas mullu: ma portant pagu lati… a candu mi acatu ca funta is duas de chitzi! ◊ fui muxendu sa baca de siu Danieli 2. dhi mullint is cambas ca su chi portat apitzus est tropu grai ◊ ti timu pagu e chi ti movis ti mullu cument'e unu giuncu! Sambenados e Provèrbios smb: Múlliri Tradutziones Frantzesu traire Ingresu to milk Ispagnolu ordeñar Italianu mùngere Tedescu melken.

muinài , vrb: ammuinai 1, muinare Definitzione fàere un genia de moidedha fine fine, prus che àteru sa chi faent s'abe e bobboitedhos deasi Sinònimos e contràrios afruschiare, fruscidare, frusiai, frusitai, moidare, mojire, múere, muizare, suai, sulietai, sulvare, surbiai, zumiai Frases muinendi e zummiendi funt acudendi a tronis muschitus e musconis ◊ no movet ratu ne foza in su frutale e no muinat su riu ◊ unu musconi fiat muinendi in s'oru de sa fentana Ètimu ltn. muginare Tradutziones Frantzesu bourdonner Ingresu to buzz Ispagnolu zumbar Italianu ronzare Tedescu summen.

muizàre , vrb Definitzione fàere a sonu sighiu coment'e a zúmiu, a moida chi sighit Sinònimos e contràrios afruschiare, ammuinai 1, fruscidare, frusiai, inzumiae, moidare, múere, zumiai Frases su sonu de su mortu atesu atesu si perdet fritu sentza èssere intesu chei su muizare de su bentu (S.Secchi)◊ s'abe dae su moju essit muizendhe a chircare in sos fiores ◊ s'abe muizat in sas casidheras Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu siffler Ingresu to hiss Ispagnolu silbar Italianu sibilare Tedescu zischen.

mulmutàre , vrb: mummutai, murmutai, murmutare, murmutzare Definitzione istare cantandho o foedhandho a murmutu, bogare su píulu, fintzes fàere moida a sa sighia; nàrrere male de s'àteru Sinònimos e contràrios cantazare, mormuzare, muidonare, mummucare, murmurjare / afusare, fusigare, murmutire, tragagiai Frases aiat comintzadu a si mòvere mulmutendhe pariat tzantzigadu de su bentu ◊ s'abba murmutat falendhe in sos rios ◊ su pitzinnu fit biu ca li est essita un’isalenata murmutzanne cosa a boche bassa 2. is limbas tzerpedheras murmutant Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu murmurer Ingresu to mumble Ispagnolu murmurar Italianu mormorare Tedescu murmeln

mummucàre , vrb: mummuchiare, mumughiare Definitzione cantare a mummucu, chentza artzare sa boghe e chene fàere intèndhere bene is foedhos, fàere una genia de sonu sighiu, fintzes nàrrere cosa a murrúngiu Sinònimos e contràrios mulmutare, pispisai / morrugnare Frases cantant sas feras, apedhant sos canes, mummúchiat cada casta de errebios (L.Loi)◊ no est tirandhe prus aeredha, mancu bentu de susu chi néchidat sas chessas mummuchiandhe in frunzas ◊ intendhimus rios e montes mummuchiendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu murmurer, chuchoter Ingresu to whisper Ispagnolu susurrar Italianu sussurrare Tedescu summen.

mumusài , vrb Definitzione foedhare a boghighedha bàscia Sinònimos e contràrios mumusulai Frases su pòbiru afrigiu s'incamminat mumusendu una pregadoria a Deus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bougonner, grommeler Ingresu to grumble Ispagnolu musitar, mascullar Italianu bofonchiare Tedescu murmeln.

mundài , vrb: mundhare, mundhari, munnare Definitzione ammuntonare a unu tretu s'àliga po che dh'arregòllere, mescamente passandho s'iscova po illimpiare su logu; pinnigare totugantu, no lassare nudha, pigare fintzes su chi no si depet, pigare coment'e a mundhadura (nau fintzes de su chi faet una fortza manna)/ mundhare a lébiu (chentza fagher bolare s'arga), a cadhos a cadhos (impresse meda, faghindhe bolare s'arga atesu, e pesendhe brúere) Sinònimos e contràrios afachiare, disargare, isaligare, iscobare, munnuzare, scovai / leai, pinnicai Frases nosu innòi nci seus po sfrigociai, mundai, allichidiri su logu!…◊ cudha pratza pariat un'isprigu de comenti dh'iu mundada! ◊ amus totu mundhadu sa carrela ca colat sa portessione 2. sa giustítzia in pagos annos si che aiat mundhadu totu ◊ odheu, za amus coitadu a che mundhare cussos pagos sodhos: chentza nudha semus! ◊ nci dh'at mundau su bentu, s'arriu ◊ su dillúviu fut acanta de nci mundai totu sa bidha Ètimu ltn. mundare Tradutziones Frantzesu balayer, nettoyer Ingresu to sweep Ispagnolu barrer Italianu spazzare Tedescu kehren, fegen.

muntíre , vrb: mutire 1, mutiri Definitzione cramare, tzerriare a unu, foedhare naendho su númene de unu po dhu fàere bènnere, po chi ascurtet o fatzat atentzione; nàrrere, bogare foedhu; a logos, fintzes torrare àlidu Sinònimos e contràrios atzerriai, ciamare, lamai / faedhare, nàrrere / muscire / alenare | ctr. cagliare, citire Frases bae e mútila! ◊ est dae tandho chi ti so mutindhe e no mi rispondhes! ◊ cantos ndh'as bistu chen'isperu mutindhe a disisperu unu suncurru! ◊ muteimidhu su dotori! ◊ sa campanedha mutit po sa minsa de mangianu o sa funsione de merie 2. istabat chentza mutire peràula cun sos de domo ◊ candho liu apo nau, issos che sunt falaos che dae s'àghera, no mutiant, ma apustis si ndhe sunt cuntentaos ◊ unu tempus su mortu lu tutabant in terra e nemos mutiat nudha ◊ no at mutiu mancu isperu Ètimu ltn. muttire Tradutziones Frantzesu appeler Ingresu to call Ispagnolu llamar Italianu chiamare Tedescu rufen.

munziàre , vrb: ammunzare* Definitzione pigare o giare múngia, cadha, pelea manna Sinònimos e contràrios ismunziare Tradutziones Frantzesu rudoyer, maltraiter, gronder, réprimander Ingresu to scold Ispagnolu agotar, matar Italianu strapazzare Tedescu überanstrengen, strapazieren.

«« Torra a chircare