Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

moricàre , vrb: ammuricare, morigai, morigare, morigari, muricare, murigai, murigare Definition portare o pigare sa cosa a fúrriu a fúrriu, a su move move, ammesturandhodha cun ccn. cosa (fintzes a forte, cun lestresa); abbarrare a su move move, o fintzes cricandho, forrogandho; foedhandho de animales príngios, cumenciare a ufrare is titas (prenendhosi de late), mòvere po angiare Synonyms e antonyms abbatare, morighinare 1, trancuinai Idioms csn: murigai is cosas passadas = chircare contos betzos; morigare su bestiàmine = fàgherelu mòere pro pàschere ma fintzas a salarzadura Sentences istat morighendhe sas brajas de su fogu ◊ múrica su lapiolu e acontza su focu! ◊ est murighendi sa pingiada cun sa cugliera ◊ su pastore mórigat s'ama pro pàschere ◊ su mardiedu benit murigau prima de obresci ◊ piga sa cullera de linna po morigari sa bàngia! 2. stau a cudha manera, sempri morighendi! ◊ abarrat muriga muriga in su letu sentza de si drommiri 3. sa sughe est cumintzandhe a muricare, zuchet unu bellu úberu Translations French remuer English to stir Spanish revolver Italian rimestare, sbàttere German umrühren, wühlen, (in den Wehen liegen).

mormuzàre , vrb Definition istare cantandho o foedhandho a murmutu Synonyms e antonyms mulmutare*, mummucare Translations French murmurer English to murmur Spanish murmurar Italian mormorare German murmeln.

mòrre, mòrrede, mòrrere, mòrri, mòrriri , vrb Definition ispaciare o acabbare de bívere, bènnere mancu, ma fintzes leare sa vida o bochíere: in poesia, fintzes morre; dhu narant fintzes de cosas allutas, abbruxandho (lampadinas, fogu) in su sensu de dhas firmare de fàere lughe, de abbruxare / ind. pres. 1ˆp. sing. mòrgiu, morjo, morzo; cong. 3ˆp. sing. morjat, 2ˆp. pl. morgiais, morzedas; ger. morindhe, morindho, morinno, morzendhe Synonyms e antonyms abbusinare, bochí, bochíere / studai / acragare Idioms csn: morririsí = morreresiche (si funti mortus, s'est mortu = si che sunt mortos, si ch'est mortu: nadu de su late, chi no at rézidu a lu còghere, chi s'est acasadu); s'est mortu = s'est bociu (= leàresi sa vida de manu sua etotu); mòrrere de… = mòrriri po nexi de…, dispraxirisí meda; mòrrere a peuncu, a cadéliu = m. de maladia longa, a pagu a pagu; mòrrere de isténiu = a irbalesiadura, de fàmine; mòrrere de morte mala = mòrriri bociu; mòrrere dae Deus = desesi, de maladia, de betzesa; mòrrere de musca maghedha = m. de apesta, de maladia apitzigadita; mòrrere sacramentadu = cun sos sacramentos (cufessadu, cominigadu, oliadu); mòrrere de su risu, de su fritu, de sa gana = arriri, tènniri frius, tènniri gana meda; andhare mori mori = fai andendi e morendi, acabbendi, menguendi (dif. de andai mòri mòri = caminu caminu); èssere a bibos mori = morindhe e chentza mòrrere, a tilipéndhiu; mòrrere su late = pònniri su callu a su lati pro dhu fai callai Sentences candho fit in su mundhu sanu e forte de morre no creiat de seguru! (S.Mongili)◊ morta si ch'est e solu mi at lassadu ◊ biadu a bois chi bos sezis morta pianta e disizada! ◊ est morrendisidha, est morinnosi ◊ si no mi fais is tzípulas mi mòrgiu! ◊ curre, no si morjat! ◊ pensa chi pro mòrrere ses naschidu! ◊ vi at mortu zente pitzinna ◊ intendho tocu de ispiru: chie b'at mortu? ◊ est sonandhe sa campana: chissae chie s'at mortu! 2. chi emu iscípiu una cosa aici dh'emu mortu! ◊ si m'iast arrispustu su contràriu t'emu mortu! ◊ it'at mortu, a ómini biu?! ◊ no apo coro de mòrrere un'anzone! ◊ partit sa fusilada e morint su pitzinnu ◊ no morgiais fígiu agenu! ◊ su caboni no nc’est prus, s’est mortu… antzis, dh’ant mortu!◊ siscura sa mama, li ant mortu unu fizu! 3. si no tenes cussu, fata: no ndh'as a mòrrere, no?! ◊ sos de sa famíllia ndhe su morindhe pro su dannu chi at tentu sa fiza ◊ de sos dépidos suos ndh'ant linidu sa bidha: su babbu e sa mama sunt a ndhe mòrrere! ◊ in montes bi at fritu a mòrrere! 4. móriche sa lughe, móriche sa televisione! ◊ sas lughes allutas che cherent mortas si no bi at bisonzu ◊ a su fogu fuidu bi at acudidu zente e che l'ant mortu ◊ acontza su fogu, no che lu lessas mòrrere! Surnames and Proverbs prb: mortu oi iscarésciu cras ◊ traballa pro chent'annos e pensa chi moris oe! ◊ morit chie at giú e chie no at giú! Etymon ltn. *morere Translations French mourir, tuer English to die, to kill Spanish morir, matar Italian morire, perire, uccìdere German sterben, töten, umbringen, erlöschen.

morrugnàre , vrb: morrungiai, murrungiai, murrungiare, murrunzare, murruzare Definition istare a murrúngiu, nàrrere cosa in contràriu mancari chentza insístere, foedhare a sa sola a boghe bàscia, nàrrere cosa coment'e chesciandhosi o fintzes unu pagu a briga, discuntentos, giaendho unu cuntentu o calecuna cosa a malugoro; nau de canes, ammostare is dentes e fàere sa boghe arrennegandhosi in crica de mossigare; nau de su porcu, istare a boghes pedindho a papare / murrunzàresi apare = certai, tènniri iscórriu unu cun s'àteru Synonyms e antonyms abbrabugliai / refaciai / arranzare 1, arraunzare, arringare, arrinzare, grujai, raganzare, ranzidare Sentences si ndhe depiant brigonzare a murruzare a nois unu pedassedhu de terra pro narbone! ◊ li at dadu sa limúsina ma murrunzendhebbila ◊ aici ti murrungint sa saludi comenti murrúngias su buconi a mei! ◊ apo fatu comente apo chérfidu deo, ma mamma mi at murrunzadu ◊ su binu mi est aéschidu ca mi l'azis murrunzadu! ◊ maridu e muzere si sunt murrunzados pro su fizu 2. cudhu cane sighiat a murrunzare prus airadu de prima, mintendhe s'atropógliu fentra in sa bama 3. làssalu murrunzare, su porcu, bastus chi no forroghet! Etymon srd. Translations French grogner, grommeler, rouspéter, gronder English to grumble, to growl Spanish gruñir, mascullar, gruñir Italian brontolare, ringhiare German brummen, knurren.

mòsse, mòssere , vrb: mússere Definition pigare a móssigos / pps. mossidu, móssiu Synonyms e antonyms addentai, addenticare, iscafitai, monsiare Sentences in cust'istadu no isco si poto istare firmu o si chirco de bos mòssere e de bos fughire pro andhare ifatu de sa tentassione ◊ s'est mossendhe sas úngias cancaradas ◊ zughiant sogas, fusiles e canes chi mossent sa zente Etymon ltn. morsus Translations French mordre English to bite Spanish morder Italian mòrdere German beißen.

mostrài , vrb: ammostai, multrare, mustrare Definition fàere a bíere, pònnere po bíere; inditare, fàere abbaidare a calecunu logu o a calecuna cosa chi s'àteru dha potzat bíere; nau de mata, cumenciare a bogare frutu Synonyms e antonyms inditai, voliare | ctr. cuai Sentences mustras su pecu tou finas s'istas cua cua ◊ at mustrau su chi balet una massaja nugoresa in cuss'apretu ◊ no bos mustredas contularzos! 3. ocannu custu fundhu ndhe at mustradu, de frutu Etymon ltn. mo(n)strare Translations French montrer, indiquer English to show Spanish mostrar, enseñar Italian mostrare, esibire German weisen, zeigen, vorzeigen.

muciàre , vrb: mucrare, mugiare, mugrare, mujare, muxare Definition coment'e orrugare o fàere a mugros, a orrugos, ma nau in su sensu de incrubare, indrúchere, fintzes mòvere a furriadura Synonyms e antonyms allacanae, aúlghere, dòrchere, incruai, nugrare Sentences múcia s'ischina e càrrami predichedha! ◊ mi dolet su costazu ma za bi la fato a mi mugrare pro mi leare cosa ◊ si mujat s'àlvure a su bentu ◊ su bentu isfidiadu muxat sos briones chi in s'ànima mi tudhint (A.Porcheddu)◊ zughet sas palas mujadas de sos annos ◊ s'umanidade l'ant mugrada bentos berminosos ◊ si faghet isfortzu si múgiat che giuncu ◊ at mujadu sa conca a sas leadas in giru ◊ s'ària mugrat sa lughe e pro cussu su Sole si podet bídere naschindhe unu pagu innantis ◊ fint sétzidos in terra cun sas ancas mujadas fintzas a tocare sas petorras Etymon ltn. mut(i)lare Translations French fléchir, courber, incurver English to bend Spanish flexionar, doblar Italian flèttere, curvare German biegen.

mucoràre , vrb: ammucorai, mugherare, mugorare, murgherare Definition pònnere sa lanedha a sa cosa istandho in logu de umidore o essendho úmida in logu serrau Synonyms e antonyms afungorai, allanire, ammufai, annabrai, atufai, morighinare, mufire Sentences che los isserraiant in locos chi non b'intraiat mancu luche de sole, die die a mucorare ◊ sa castagna bene chistia no si mucorat e no si pugnet 2. e ite si aiat tentu unu pacu de pulenta mucorada!… Etymon srd. Translations French moisir English to get mouldy Spanish enmohecer, florecerse Italian ammuffire German verschimmel.

mudài , vrb: ammudai, mudare, mutare Definition cambiare, fintzes cambiare de logu, de istrégiu, ma mescamente in su sensu de fàere o de si fàere bellu, galanu, postu bene de bestimentu, alligru / mudàresi chei sa Luna = abarrai sempri a su càmbia càmbia, èssiri chentza firmesa; mudare su binu = itl. travasare, betare límpiu a un'àteru istrégiu lassandho sa feghe Synonyms e antonyms addegiare, atramudai, cambiai, cuncodrai / iscolomare Sentences at mudadu de prontu opinione ◊ dogni annu in beranu ti mudas, rica d'ervas e fiores ◊ tia mudare sa tristura in allegria ◊ issa fit s'abba connota chi curriat in sas venas meas mutanne su disconnotu in connotu ◊ sa famíglia gei fiat arrica, ma su destinu at mudau totu! 2. ma càstia custus froris acomenti mudant su logu! ◊ su bonu fàghere mudat sa pessone ◊ su pudhedru fit mudadu cun fiocos e collanas ◊ su beranu mudat a festa s'universu intreu (R.Bechere)◊ ricamus indoraus totu a filus de òru mudant a nou s'altari…◊ mudas sa cambarara candu arriis e fuedhas! 3. cheret mudadu su binu, gai abbarrat prus netu e no si guastat Etymon ltn. mutare Translations French changer, parer, orner English to change, to adorn Spanish mudar, acicalar, adornar Italian mutare, addobbare, adornare German verändern, wechseln, verschönern, verzieren.

múgghere , vrb: mugi, múgiri, mújere, múlgere, múlghere, múlgiri, múrgere, múrghere, múrguri Definition istrínghere sa tita a manos (o is tzimingiones, si est baca) o fintzes passare is tzimingiones in mesu de is pódhighes coment'e a tiradura a manera de ndhe fàere essire su late; nau de àteru, istrínghere cosa fintzes a atrotigadura a manera de ndhe dhi fàere essire abba o súciu; nau in cobertantza, isfrutare / pps. múlghidu, multu, muntu, murtu Synonyms e antonyms múgliri / atipriare, isciuciai / irfrutuare Idioms csn: m. a sa cadhigada = a s'imperriotu, ponindhe su fiadu suta de ancas e murghindhe a conca imbassiada a cara a betu contràriu; m. a cúcuru in culu = apispirinados in daisegus de su fiadu; múrghere a unu che chera de abbatu = isfrutaidhu, pigaindedhi totu sa cosa, acomenti faint is allurpius Sentences immoi mugeus is bacas ◊ murtas las azis sas berbeghes? ◊ ndh'at murtu duas, de berbeghes, in tantos annos chi fit pastore!…◊ como murghent fintzas a màchina ◊ murgiant a un'ipiolu ◊ is mannalissas si mulgiant in domu ◊ su babbu est mujenno ◊ cussa craba, candu dha mugint, imbrutat s'istrégiu!◊ custa manu mi dolet e no si dha fatzo a múrgere! 2. sa samunadora murghet sa robba samunada ◊ ti murgo a sa tatza su sutzu de un'arantzu ◊ sa lavatrice est murghindhe: candho faghet, istèrreche sa robba 3. ant postu sa giustíscia in movimentu pro la múrghere issos sa bidha! Scientific Terminology pstr Etymon ltn. mulgere Translations French traire, tordre English to squeeze, to milk Spanish ordeñar, exprimir Italian múngere, strizzare German melken, auswringen.

mughilàre , vrb: ammuilare, muilare, muliare Definition su abboghinare de animales mannos, pruschetotu boes e bacas; si podet nàrrere fintzes de su bentu forte o àteru sonu naturale Synonyms e antonyms borrighinare, corraxinai, corrinai, irruilare / abbubbiai, corrighinare, corrinai Sentences sas bacas paschendhe in sa tanca antziabant sa conca e muliabant pompiandhe a nois ◊ unu boe nighedhu a utos mughilandhe in trocos de canes arrajolados 2. múilat sa traschia cun su bentu, punghet chi paret limadura de ferru Scientific Terminology bga Etymon ltn. mugilare Translations French mugir English to bellow Spanish mugir Italian mugghiare German muhen, brausen, heulen.

múgliri , vrb: mulli, múlliri, múxere, múxiri Definition istrínghere sa tita (o is tzimingiones) a manos o fintzes passare is tzimingiones in mesu de is pódhighes coment'e a tiradura a manera de ndhe fàere essire su late; nau de àtera cosa, istrínghere o trochigiare sa cosa a manera de ndhe fàere essire abba o àteru (fintzes iscúdere, pistare)/ pps. múgliu, múlliru, múlliu, múxiu / m. su giuncu = profizare e colare in carchi ata su zuncu (mascru) friscu pro lu triballare a lu fàghere a presorzos; múlliri is cambas = dòrchere, profizare de sa debbilesa (o pro irfortzu) Synonyms e antonyms iscrapicare, múgghere* Sentences su pastori dónnia dí depit acorrai e mulli is brebeis ◊ acorru is brebeis e dhas mullu: ma portant pagu lati… a candu mi acatu ca funta is duas de chitzi! ◊ fui muxendu sa baca de siu Danieli 2. dhi mullint is cambas ca su chi portat apitzus est tropu grai ◊ ti timu pagu e chi ti movis ti mullu cument'e unu giuncu! Surnames and Proverbs smb: Múlliri Translations French traire English to milk Spanish ordeñar Italian mùngere German melken.

muinài , vrb: ammuinai 1, muinare Definition fàere un genia de moidedha fine fine, prus che àteru sa chi faent s'abe e bobboitedhos deasi Synonyms e antonyms afruschiare, fruscidare, frusiai, frusitai, moidare, mojire, múere, muizare, suai, sulietai, sulvare, surbiai, zumiai Sentences muinendi e zummiendi funt acudendi a tronis muschitus e musconis ◊ no movet ratu ne foza in su frutale e no muinat su riu ◊ unu musconi fiat muinendi in s'oru de sa fentana Etymon ltn. muginare Translations French bourdonner English to buzz Spanish zumbar Italian ronzare German summen.

muizàre , vrb Definition fàere a sonu sighiu coment'e a zúmiu, a moida chi sighit Synonyms e antonyms afruschiare, ammuinai 1, fruscidare, frusiai, inzumiae, moidare, múere, zumiai Sentences su sonu de su mortu atesu atesu si perdet fritu sentza èssere intesu chei su muizare de su bentu (S.Secchi)◊ s'abe dae su moju essit muizendhe a chircare in sos fiores ◊ s'abe muizat in sas casidheras Etymon srd. Translations French siffler English to hiss Spanish silbar Italian sibilare German zischen.

mulmutàre , vrb: mummutai, murmutai, murmutare, murmutzare Definition istare cantandho o foedhandho a murmutu, bogare su píulu, fintzes fàere moida a sa sighia; nàrrere male de s'àteru Synonyms e antonyms cantazare, mormuzare, muidonare, mummucare, murmurjare / afusare, fusigare, murmutire, tragagiai Sentences aiat comintzadu a si mòvere mulmutendhe pariat tzantzigadu de su bentu ◊ s'abba murmutat falendhe in sos rios ◊ su pitzinnu fit biu ca li est essita un’isalenata murmutzanne cosa a boche bassa 2. is limbas tzerpedheras murmutant Etymon srd. Translations French murmurer English to mumble Spanish murmurar Italian mormorare German murmeln

mummucàre , vrb: mummuchiare, mumughiare Definition cantare a mummucu, chentza artzare sa boghe e chene fàere intèndhere bene is foedhos, fàere una genia de sonu sighiu, fintzes nàrrere cosa a murrúngiu Synonyms e antonyms mulmutare, pispisai / morrugnare Sentences cantant sas feras, apedhant sos canes, mummúchiat cada casta de errebios (L.Loi)◊ no est tirandhe prus aeredha, mancu bentu de susu chi néchidat sas chessas mummuchiandhe in frunzas ◊ intendhimus rios e montes mummuchiendhe Etymon srd. Translations French murmurer, chuchoter English to whisper Spanish susurrar Italian sussurrare German summen.

mumusài , vrb Definition foedhare a boghighedha bàscia Synonyms e antonyms mumusulai Sentences su pòbiru afrigiu s'incamminat mumusendu una pregadoria a Deus Etymon srd. Translations French bougonner, grommeler English to grumble Spanish musitar, mascullar Italian bofonchiare German murmeln.

mundài , vrb: mundhare, mundhari, munnare Definition ammuntonare a unu tretu s'àliga po che dh'arregòllere, mescamente passandho s'iscova po illimpiare su logu; pinnigare totugantu, no lassare nudha, pigare fintzes su chi no si depet, pigare coment'e a mundhadura (nau fintzes de su chi faet una fortza manna)/ mundhare a lébiu (chentza fagher bolare s'arga), a cadhos a cadhos (impresse meda, faghindhe bolare s'arga atesu, e pesendhe brúere) Synonyms e antonyms afachiare, disargare, isaligare, iscobare, munnuzare, scovai / leai, pinnicai Sentences nosu innòi nci seus po sfrigociai, mundai, allichidiri su logu!…◊ cudha pratza pariat un'isprigu de comenti dh'iu mundada! ◊ amus totu mundhadu sa carrela ca colat sa portessione 2. sa giustítzia in pagos annos si che aiat mundhadu totu ◊ odheu, za amus coitadu a che mundhare cussos pagos sodhos: chentza nudha semus! ◊ nci dh'at mundau su bentu, s'arriu ◊ su dillúviu fut acanta de nci mundai totu sa bidha Etymon ltn. mundare Translations French balayer, nettoyer English to sweep Spanish barrer Italian spazzare German kehren, fegen.

muntíre , vrb: mutire 1, mutiri Definition cramare, tzerriare a unu, foedhare naendho su númene de unu po dhu fàere bènnere, po chi ascurtet o fatzat atentzione; nàrrere, bogare foedhu; a logos, fintzes torrare àlidu Synonyms e antonyms atzerriai, ciamare, lamai / faedhare, nàrrere / muscire / alenare | ctr. cagliare, citire Sentences bae e mútila! ◊ est dae tandho chi ti so mutindhe e no mi rispondhes! ◊ cantos ndh'as bistu chen'isperu mutindhe a disisperu unu suncurru! ◊ muteimidhu su dotori! ◊ sa campanedha mutit po sa minsa de mangianu o sa funsione de merie 2. istabat chentza mutire peràula cun sos de domo ◊ candho liu apo nau, issos che sunt falaos che dae s'àghera, no mutiant, ma apustis si ndhe sunt cuntentaos ◊ unu tempus su mortu lu tutabant in terra e nemos mutiat nudha ◊ no at mutiu mancu isperu Etymon ltn. muttire Translations French appeler English to call Spanish llamar Italian chiamare German rufen.

munziàre , vrb: ammunzare* Definition pigare o giare múngia, cadha, pelea manna Synonyms e antonyms ismunziare Translations French rudoyer, maltraiter, gronder, réprimander English to scold Spanish agotar, matar Italian strapazzare German überanstrengen, strapazieren.