A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

sonnixédhu sonnighédhu

sónnu , nm Definitzione genia de pàusu de sa mente, a corpus firmu (e crocau), ogos serraos, candho si asséliant is atuamentos fintzes si is sentidos (a parte sa vista) avertent e bígiant: in cobertantza dhu narant Masedu, Frades Lenos (ca intrat abbellu abbellu), tiu Ombrosu (e fintzes Ambrosu), Perdeseda; fintzes su àere sonnu, gana o bisóngiu de dormire / min. sonnighedhu = pagu, unu pagu de sonnu; s. grai o surtu (calaisí in seti sonnus) = chi a su drommiu no fait a ndi dhu iscidai de cantu est drommiu bèni; s. lébiu = chi su drommiu si nd'iscidat po dónnia pispisu, po intèndiri cosas de pagu contu / s. grassu = erba de arranas (Ranunculus muricatus) Sinònimos e contràrios píntzighe | ctr. billa Maneras de nàrrere csn: èssiri intr'e billu e s. = a su drommi ischida, sonnisonni; èssere bíschidu dae su s. = chi at drommidu a tropu; calaisí in s. = drommíresi, rúere de su sonnu meda; leare s. = ingalenàresi, comintzare a drommire; mascare de sonnu = drommí su tanti po s'intendi bèni pasiaus; èssiri sonni lébiu = chi si ndhe ischidat pro donzi mímina cosa chi s'intendhet; candhela ’e s. = pagu pagu de sonnu; leàreche o fintzas ischidàrendhe su s. = pigaindi su sonnu (si unu ndi tenit), non lassai drommiri, catzare o ispibigliare su sonnu; asseliare su s. = passai su sonnu; catzàresi su s. = pentzai bèni e meda a is cosas, faidhas cun coidau; èssere tentu a s. = pigau de su sonnu, sonnidu; zúghere sa cara de su s. = biri o pàrriri a sa faci chi no at drommiu, chi tenit sonnu; incantai un'orixedha de s. = drommire unu pagu; perdere s. = istare chentza drommire, drommire prus pagu de su netzessàriu; drommiri a s. de pilloni = a sa lerta pro si abbizare calesisiat ischimuzu o móida; èssiri s. grai = drommire a sonnu surtu chi unu no si abbizat de nudha; segare su s. a unu = ischidarendhelu innanti de s'ora, chentza èssere mascadu de sonnu; intrare che su s., a unu = leàrelu o cumbíncherelu de una manera chi mancu si ndhe abbizat; fagherebbila su s., a unu = drommiresiche bínchidu de su sonnu meda, o fintzas bastàreli su tantu chi at drommidu; mamma ’e sonnu = zenia de cria (de seisei, de priorissa), babbautzu inzendradu chentza nàschidu; s. assaltinadu = avolotadu, assolocadu Frases no mi at faladu una candhela de sonnu! ◊ tenit sonnu grai: no ndi dhu iscidat mancu sa cannonada ◊ mi so ruindhe de su sonnu ◊ si fuant istrumpaus de su sonnu ◊ mi l'at fata su sonnu: no resessia a muntènnere sos ogros abbertos! ◊ su sonnu no mi l'at fata: apo drommidu pagu ◊ custu manzanu bos amus secau su sonnu, ca est chito meda ◊ naromeu chi ses pessandhe chi abbarras totu sa bida teraca: catza su sonnu! ◊ mi est intradu che su sonnu e conchinadu mi che at ◊ si unu no si catzat su sonnu no est cristianu de cabbale! ◊ po s'arriolu, notesta no soi arrennéscia a mi calai a sonnu ◊ custu murmutu tou mi est batindhe su sonnu ◊ mi so postu a pregare e mi at tentu su sonnu ◊ innantis su sonnu beniat mariolu mariolu e mi abbratzaiat a note intrea, e como no poto drommire! ◊ dh'at cassau su sonnu ◊ mi ndhe as ischidadu su sonnu, chirchèndhemi contos! ◊ mi so ingalenadu un'iscuta, su tantu de mi asseliare su sonnu ◊ si lu fit inghiriandhe su sonnu ◊ sàmunadi, ca ti che catzat sa cara de su sonnu! Sambenados e Provèrbios smb: Sonnu / prb: si ti aggradat su sonnu no ti catzas su fàmine Ètimu ltn. somnus Tradutziones Frantzesu sommeil, somnolence Ingresu sleep, sleepiness Ispagnolu sueño, somnolencia Italianu sónno, sonnolènza Tedescu Schlaf, Schläfrigkeit, Verschlafenheit.

sónnu 1 sónniu

sonnuràssu , nm: tzunnurassu Definitzione erba de ranas o làndiri de terra, duas genias de erba Sinònimos e contràrios culurassu 1, cunnugrassu, fundhugrassu / ranúnculu Terminologia iscientìfica rba, Ranunculus ficaria, R. muricatus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ficaire Ingresu figwort Ispagnolu abrepuños Italianu favagèllo Tedescu Feigwurz.

sonóru , agt Definitzione chi pertocat su sonu, is sonos; nau mescamente de unas cantu cunsonantes candho sa matessi si distinghet po sa genia de su sonu chi si faet pronunciandhodha, a tales de s'intèndhere de prus sa boghe (o su zúmiu) o unu sonu 'a iscúsiu': su sonu arrapresentau cun sa /x/ (scéscia) in baxu, paxi e pixi s'intendhet – sonat – prus chi no cussu arrapresentau cun su digramma /sc/ in bàsciu, pasci e pisci (chi sonat agiummai a iscúsiu), e cussu arrapresentau cun /z/ in azu, boza e cazare sonat prus a zúmiu de cussu arrapresentau cun su digramma /tz/ in atza, bratzu, catzare, cussu arrapresentau cun sa /d/ in addiciai, addurcare, dente (si custos foedhos benint pronunciaos a solos) sonat prus a zúmiu de cussu arrapresentau cun sa /t/ in atripai, atumbare, tentu: is primas cunsonantes (/x/, /z/, /d/, /dd/) si narant ‘sonoras’, is àteras ‘surdas’ (/sc/, /tz/, /t/). Deasi etotu dhue at difereréntzia de sonu 'sonoru'/'surdu' tra paga/paca, pagu/pacu, saba/sapa, paba/papa.

sonòrza , nf Sinònimos e contràrios matalla, sonàgia, sonagiolu, pitajolu Terminologia iscientìfica sjl Ètimu srd.

sónu , nm Definitzione css. fenómenu chi naschit comente tremet calecuna cosa pruschetotu istirada e tètera e chi podet èssere arregortu cun s'oidu, cun is origas: si narat mescamente candho est armoniosu, deghile, de pràghere; est una de is formas de s'energia e si medit in décibel / min. sonichedhu Sinònimos e contràrios música / apeutu, frúschiu, ischimuzu, istragada, istragatzu, istrepitzu, moida, súlbiu, tzocu Maneras de nàrrere csn: no s'intendit ni sonu ni tontonu = no si ndhe ischit nudha (de carchi cosa o chistione); sonare sas campanas a s. de mortu (a tocos pasados, istacados), a su fogu (a s'airada e afaiu); s. schinniu o mudu = tzacau, de cosa cannida, segada; is sonus (de canna) = zenia de sonajolu; intrare in s. una sonàgia = cuncordare su sonu chi depet fàghere unu sonazu Frases su sonu de dogni festa e dogni afidu, su sonu de totu, féminas e màscios in dillíriu ponet e iscàscios (F.Sechi)◊ za bos piaghent sos sonos, sempre a ràdio allutu!… 2. trista sa domu chi no intendit sonu ◊ no mi seu pótzia cabai in sonnu de sa timoria: dogna sonu mi pariat tronu! ◊ cun su bistiri de seda passu e non fatzu sonu Ètimu ltn. sonus Tradutziones Frantzesu son Ingresu sound Ispagnolu sonido Italianu suòno Tedescu Schall.

sopéri , nm Definitzione modhitzi o chessa de monte, genia de linna chi faet a matighedha e faet a innestare a pistàciu Sinònimos e contràrios acodro, chessabera, còdora, modhitziera, operi Terminologia iscientìfica mt, Pistacia terebinthus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu térébinthe Ingresu turpentine tree Ispagnolu terebinto Italianu terebinto Tedescu Terebinthe.

sopímini , nm: (su s. = nr: sussopímini) topímene tzopímene* Definitzione maladia chi pigat a su bestiàmene a peis faendhodhu camminare a tzopu Sinònimos e contràrios assópiu, topia, topíghine, topine Terminologia iscientìfica mld.

sopóru , agt Definitzione chi batit sonnu Ètimu ctl., spn. sopor Tradutziones Frantzesu soporifique Ingresu soporific Ispagnolu soporífero Italianu soporìfero Tedescu einschläfernd.

soprànu , nm Definitzione sa boghe prus arta, pibidosa, cantandho.

sópu , agt, nm: (su s. = nr. sussópu) ciopu issopu, topu, tzopu* Definitzione chi o chie camminat coment'e ca dhi dolet camba o pei, po maladia o istrúpiu, cun sa parte chi dhi dolet poderat pagu e ponet lestru sa parte sana (atzópiat) Sambenados e Provèrbios prb: mellus molente sopu ci non molente mortu.

soràju salàgiu

soràta , nf Definitzione genia de soru, su chi abbarrat (súciu de late e abba) apustis fatu su butiru, o fintzes apustis fatu su casigiolu Ètimu srd. soru + ltn. -acea.

sòrba , nf Definitzione genia de mata manna (si ndhe agatat pagas) chi bogat unu frutighedhu tundhu, de sa mannària de unu pirastedhu, totu sèmene, a apicones piticos de deghe o bíndhighi, bonu a papare candho est fatu (no bastat chi siat lómpiu: si est crefu, e ancora tostau, ponet in su gúturu) Sinònimos e contràrios suerva, supelva, supurva, trueba Sambenados e Provèrbios smb: Sorba Ètimu ltn. sorba.

sorbài, sorbàre soberàre

sòrbere sòlbere

sorbetèra , nf Definitzione màchina po fàere gelaos.

sorbetéri , nm Definitzione chie faet gelaos.

sorbícu , nm: surbicu, survicu Definitzione su tretu pilosu de sa carena asuta de su codhu, in artu tra su bratzu e su costau Sinònimos e contràrios sircu, subacani, subercu 1, troecu Frases si nch'est pesau ritzu a iscannedhu suta de su sorbicu ◊ si la sunt ridendhe a gúrpinu, a pódhiches in surbicos ◊ sos pitzinnos falavant chin su cocone astrintu a su survicu Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. subhircus Tradutziones Frantzesu aisselle Ingresu armpit Ispagnolu axila, sobaco Italianu ascèlla Tedescu Achsel.