sonnixédhu sonnighédhu
sónnu , nm Definizione
genia de pàusu de sa mente, a corpus firmu (e crocau), ogos serraos, candho si asséliant is atuamentos fintzes si is sentidos (a parte sa vista) avertent e bígiant: in cobertantza dhu narant Masedu, Frades Lenos (ca intrat abbellu abbellu), tiu Ombrosu (e fintzes Ambrosu), Perdeseda; fintzes su àere sonnu, gana o bisóngiu de dormire / min. sonnighedhu = pagu, unu pagu de sonnu; s. grai o surtu (calaisí in seti sonnus) = chi a su drommiu no fait a ndi dhu iscidai de cantu est drommiu bèni; s. lébiu = chi su drommiu si nd'iscidat po dónnia pispisu, po intèndiri cosas de pagu contu / s. grassu = erba de arranas (Ranunculus muricatus)
Sinonimi e contrari
píntzighe
| ctr.
billa
Modi di dire
csn:
èssiri intr'e billu e s. = a su drommi ischida, sonnisonni; èssere bíschidu dae su s. = chi at drommidu a tropu; calaisí in s. = drommíresi, rúere de su sonnu meda; leare s. = ingalenàresi, comintzare a drommire; mascare de sonnu = drommí su tanti po s'intendi bèni pasiaus; èssiri sonni lébiu = chi si ndhe ischidat pro donzi mímina cosa chi s'intendhet; candhela ’e s. = pagu pagu de sonnu; leàreche o fintzas ischidàrendhe su s. = pigaindi su sonnu (si unu ndi tenit), non lassai drommiri, catzare o ispibigliare su sonnu; asseliare su s. = passai su sonnu; catzàresi su s. = pentzai bèni e meda a is cosas, faidhas cun coidau; èssere tentu a s. = pigau de su sonnu, sonnidu; zúghere sa cara de su s. = biri o pàrriri a sa faci chi no at drommiu, chi tenit sonnu; incantai un'orixedha de s. = drommire unu pagu; perdere s. = istare chentza drommire, drommire prus pagu de su netzessàriu; drommiri a s. de pilloni = a sa lerta pro si abbizare calesisiat ischimuzu o móida; èssiri s. grai = drommire a sonnu surtu chi unu no si abbizat de nudha; segare su s. a unu = ischidarendhelu innanti de s'ora, chentza èssere mascadu de sonnu; intrare che su s., a unu = leàrelu o cumbíncherelu de una manera chi mancu si ndhe abbizat; fagherebbila su s., a unu = drommiresiche bínchidu de su sonnu meda, o fintzas bastàreli su tantu chi at drommidu; mamma ’e sonnu = zenia de cria (de seisei, de priorissa), babbautzu inzendradu chentza nàschidu; s. assaltinadu = avolotadu, assolocadu
Frasi
no mi at faladu una candhela de sonnu! ◊ tenit sonnu grai: no ndi dhu iscidat mancu sa cannonada ◊ mi so ruindhe de su sonnu ◊ si fuant istrumpaus de su sonnu ◊ mi l'at fata su sonnu: no resessia a muntènnere sos ogros abbertos! ◊ su sonnu no mi l'at fata: apo drommidu pagu ◊ custu manzanu bos amus secau su sonnu, ca est chito meda ◊ naromeu chi ses pessandhe chi abbarras totu sa bida teraca: catza su sonnu! ◊ mi est intradu che su sonnu e conchinadu mi che at ◊ si unu no si catzat su sonnu no est cristianu de cabbale! ◊ po s'arriolu, notesta no soi arrennéscia a mi calai a sonnu ◊ custu murmutu tou mi est batindhe su sonnu ◊ mi so postu a pregare e mi at tentu su sonnu ◊ innantis su sonnu beniat mariolu mariolu e mi abbratzaiat a note intrea, e como no poto drommire! ◊ dh'at cassau su sonnu ◊ mi ndhe as ischidadu su sonnu, chirchèndhemi contos! ◊ mi so ingalenadu un'iscuta, su tantu de mi asseliare su sonnu ◊ si lu fit inghiriandhe su sonnu ◊ sàmunadi, ca ti che catzat sa cara de su sonnu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Sonnu
/
prb:
si ti aggradat su sonnu no ti catzas su fàmine
Etimo
ltn.
somnus
Traduzioni
Francese
sommeil,
somnolence
Inglese
sleep,
sleepiness
Spagnolo
sueño,
somnolencia
Italiano
sónno,
sonnolènza
Tedesco
Schlaf,
Schläfrigkeit,
Verschlafenheit.
sónnu 1 sónniu
sonnuràssu , nm: tzunnurassu Definizione
erba de ranas o làndiri de terra, duas genias de erba
Sinonimi e contrari
culurassu 1,
cunnugrassu,
fundhugrassu
/
ranúnculu
Terminologia scientifica
rba, Ranunculus ficaria, R. muricatus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ficaire
Inglese
figwort
Spagnolo
abrepuños
Italiano
favagèllo
Tedesco
Feigwurz.
sonóru , agt Definizione chi pertocat su sonu, is sonos; nau mescamente de unas cantu cunsonantes candho sa matessi si distinghet po sa genia de su sonu chi si faet pronunciandhodha, a tales de s'intèndhere de prus sa boghe (o su zúmiu) o unu sonu 'a iscúsiu': su sonu arrapresentau cun sa /x/ (scéscia) in baxu, paxi e pixi s'intendhet – sonat – prus chi no cussu arrapresentau cun su digramma /sc/ in bàsciu, pasci e pisci (chi sonat agiummai a iscúsiu), e cussu arrapresentau cun /z/ in azu, boza e cazare sonat prus a zúmiu de cussu arrapresentau cun su digramma /tz/ in atza, bratzu, catzare, cussu arrapresentau cun sa /d/ in addiciai, addurcare, dente (si custos foedhos benint pronunciaos a solos) sonat prus a zúmiu de cussu arrapresentau cun sa /t/ in atripai, atumbare, tentu: is primas cunsonantes (/x/, /z/, /d/, /dd/) si narant ‘sonoras’, is àteras ‘surdas’ (/sc/, /tz/, /t/). Deasi etotu dhue at difereréntzia de sonu 'sonoru'/'surdu' tra paga/paca, pagu/pacu, saba/sapa, paba/papa.
sonòrza , nf Sinonimi e contrari matalla, sonàgia, sonagiolu, pitajolu Terminologia scientifica sjl Etimo srd.
sónu , nm Definizione
css. fenómenu chi naschit comente tremet calecuna cosa pruschetotu istirada e tètera e chi podet èssere arregortu cun s'oidu, cun is origas: si narat mescamente candho est armoniosu, deghile, de pràghere; est una de is formas de s'energia e si medit in décibel / min. sonichedhu
Sinonimi e contrari
música
/
apeutu,
frúschiu,
ischimuzu,
istragada,
istragatzu,
istrepitzu,
moida,
súlbiu,
tzocu
Modi di dire
csn:
no s'intendit ni sonu ni tontonu = no si ndhe ischit nudha (de carchi cosa o chistione); sonare sas campanas a s. de mortu (a tocos pasados, istacados), a su fogu (a s'airada e afaiu); s. schinniu o mudu = tzacau, de cosa cannida, segada; is sonus (de canna) = zenia de sonajolu; intrare in s. una sonàgia = cuncordare su sonu chi depet fàghere unu sonazu
Frasi
su sonu de dogni festa e dogni afidu, su sonu de totu, féminas e màscios in dillíriu ponet e iscàscios (F.Sechi)◊ za bos piaghent sos sonos, sempre a ràdio allutu!…
2.
trista sa domu chi no intendit sonu ◊ no mi seu pótzia cabai in sonnu de sa timoria: dogna sonu mi pariat tronu! ◊ cun su bistiri de seda passu e non fatzu sonu
Etimo
ltn.
sonus
Traduzioni
Francese
son
Inglese
sound
Spagnolo
sonido
Italiano
suòno
Tedesco
Schall.
sopéri , nm Definizione
modhitzi o chessa de monte, genia de linna chi faet a matighedha e faet a innestare a pistàciu
Sinonimi e contrari
acodro,
chessabera,
còdora,
modhitziera,
operi
Terminologia scientifica
mt, Pistacia terebinthus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
térébinthe
Inglese
turpentine tree
Spagnolo
terebinto
Italiano
terebinto
Tedesco
Terebinthe.
sopímini , nm: (su s. = nr: sussopímini) topímene tzopímene* Definizione maladia chi pigat a su bestiàmene a peis faendhodhu camminare a tzopu Sinonimi e contrari assópiu, topia, topíghine, topine Terminologia scientifica mld.
sopóru , agt Definizione
chi batit sonnu
Etimo
ctl., spn.
sopor
Traduzioni
Francese
soporifique
Inglese
soporific
Spagnolo
soporífero
Italiano
soporìfero
Tedesco
einschläfernd.
soprànu , nm Definizione sa boghe prus arta, pibidosa, cantandho.
sópu , agt, nm: (su s. = nr. sussópu) ciopu issopu, topu, tzopu* Definizione chi o chie camminat coment'e ca dhi dolet camba o pei, po maladia o istrúpiu, cun sa parte chi dhi dolet poderat pagu e ponet lestru sa parte sana (atzópiat) Cognomi e Proverbi prb: mellus molente sopu ci non molente mortu.
soràju salàgiu
soràta , nf Definizione genia de soru, su chi abbarrat (súciu de late e abba) apustis fatu su butiru, o fintzes apustis fatu su casigiolu Etimo srd. soru + ltn. -acea.
sòrba , nf Definizione genia de mata manna (si ndhe agatat pagas) chi bogat unu frutighedhu tundhu, de sa mannària de unu pirastedhu, totu sèmene, a apicones piticos de deghe o bíndhighi, bonu a papare candho est fatu (no bastat chi siat lómpiu: si est crefu, e ancora tostau, ponet in su gúturu) Sinonimi e contrari suerva, supelva, supurva, trueba Cognomi e Proverbi smb: Sorba Etimo ltn. sorba.
sorbài, sorbàre soberàre
sòrbere sòlbere
sorbetèra , nf Definizione màchina po fàere gelaos.
sorbetéri , nm Definizione chie faet gelaos.
sorbícu , nm: surbicu,
survicu Definizione
su tretu pilosu de sa carena asuta de su codhu, in artu tra su bratzu e su costau
Sinonimi e contrari
sircu,
subacani,
subercu 1,
troecu
Frasi
si nch'est pesau ritzu a iscannedhu suta de su sorbicu ◊ si la sunt ridendhe a gúrpinu, a pódhiches in surbicos ◊ sos pitzinnos falavant chin su cocone astrintu a su survicu
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
subhircus
Traduzioni
Francese
aisselle
Inglese
armpit
Spagnolo
axila,
sobaco
Italiano
ascèlla
Tedesco
Achsel.