A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

tèmporas , nf pl Definitzione sumanas de tres dies, una in dónnia istagione, de giaúngios e pregadorias Ètimu spn. témporas.

temporàta temporàda

tempórios , nm pl Definitzione sumana de tempus meda, longu e passau / dae t. = dae tempos e tempos Frases custu pecu fit nódidu dae tempórios ◊ amus bisadu tempos e tempórios ◊ sos duos giòvanos, lébios che puma, pariant tempórios chi ballaiant umpare ◊ dae tempórios so pessendhe a mi cojare…

tèmpra , nf: trempa 1 Definitzione parte de sa cara, a una bandha e àtera / min. trempighedha, trempixedha; trempas de culu = nàdigas; istare o abbarrare a manu in trempa = firmos chentza fàere nudha Sinònimos e contràrios cantelzu, càvanu Frases is làmbrigas si acodiànt a is ogus a trubu e illiscinànt in is tempras (N.Laconi)◊ portat is trempas biancas e arrúbias parint duas mebas ◊ m'abbàida sas trempas bellas de cussa zòvana!… Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. temp(u)la.

témpus , nm: (pl. sos tèmpos is tèmpus, cun sa tónica aperta) Definitzione comente css. cosa chi si agatat est in calecuna parte o tretu de unu logu illacanau e ndhe pigat unu tanti, deasi matessi dónnia cosa chi acontesset benit a unu puntu o momentu de una durada chentza acabbu chi naraus tempus (cronológicu): si narat fintzes de sa distàntzia inter duas cosas chi benint innanti s'una e posca s'àtera, intremesu de duos momentos diferentes (cuménciu e acabbu, o dura) e po cussu etotu si pentzat coment'e calecuna cosa chi passat o durat e s'ispartzit e medit (séculu, annu, mese, chida, die, ora, minutu e àteru, de una manera precisa, o fintzes a sa bona comente podet èssere època, sumana, iscuta) e su pl. si narat fintzes in su sensu de t. meda, durada longa; àteru significau de tempus est totu su chi faet s'istória de unu períudu chi sa gente connòschet po si dhu'èssere agatada; si narat fintzes de totugantu su chi acontesset in s'atomosfera o aera de sa Terra (t. meteorológicu) po su calore chi su Sole mandhat e is efetos chi faet, diferentes in tempus cronológicu diferente, a tales de mòvere is àrias, fàere ispaporare is abbas, cun totugantu su chi ndhe benit de su giogu caente/fritu Sinònimos e contràrios eternidade / edade, mamentu, ora, tempórios / istajone Maneras de nàrrere csn: su t. benit, durat, colat o agabbat, bi est, sobrat, mancat; t. un'ora, una cida, un'annu… = in tempus de…; a t. = a tempus sou, a tempus zustu; collire su t. = fai cosa a su postu de abarrai aspetendi; pèrdiri t. = istare chentza fàghere nudha, o faghindhe chentza ndhe bogare nudha; fai t. = lassare colare ora tantu pro tratènnere; cudhu tempus = carchi pagu de tempus coladu; antigu ’e t. (antighedempus)= unu tempus, antigamente; chene su t. = chentza àere fatu su tempus, innantis de s'ora, chentza èssere lómpidu; a t. miu, tuu = sos tempos chi mi agato deo, tue; intradu in t. (nadu de unu) = èssere mannu de tempus, antzianu; t. de istiu, de zerru = sos meses de s'istiu, de su zerru; t. de bisonzu = sumana chi mancat su netzessàriu; fàghere sa cosa cun tempus = luegus, sentza de lassai passai tempus, sentza de aspetai; su t. de sa música = sa durada de unu sonu; leàresi su t. = lassai a pèrdiri àteras cosas po pòdiri fai ccn. cosa a cómudu, bèni, sentza de pressi; cun su t. = lassendi passai o comenti passat su tempus; a t. iscarésciu = unu tempus passadu atesu meda; a t. iscrétiu = sa die no mai; fàghere a t. = acudiri, fàghere a ora; èssere che su t. (nadu de unu) = chi no tenit frimmesa, chi est a candu de una manera, a candu de un'àtera; t. de calura, de fritu, de abba = candu est fendi basca, frius, próinas; su t. iscontzat, si médiat o si acònciat = si ponit a fai t. légiu, t. bellu; cumandhat su t. = bi at pagu de detzídere, nudha de seberare, no dipendhet de su fàghere de su cristianu Frases su tempus cossumat sa pedra ◊ si torraia de su tempus tou tia istare sempre cantendhe ◊ leo su tempus comente benit ◊ si a unu li andhat su tempus in favore, s'àteru crebat de velenu ◊ su tempus at a èssere mastru ◊ ses perdindhe tempus isetandhe a chie no benit ◊ comente est bénniu su tempus de marrai, torraiamus a bidha ◊ su tempus, che abba in sos fiores, sutzat sa vida ◊ su tempus est comenti a un'iscala: su chi contat est su gradinu aba si tenint is peis ◊ su tempus passat a cadhu fuendhe ◊ a mòrrere e a pacare bi at sempre tempus ◊ sa vera cultura de sa Sardigna portat ancora is arréxinis in is tempus de is nuraxis (M.Porru)◊ is tempus, sa genti, sa cultura, totu càmbiat ◊ semus tempos chena apèrrere libbru! (A.Cossu) 2. su tempus no cheret assetiare ◊ su tempus est iscontzu, postu in bonu, in caentu, in abba, in fritu ◊ su tempus si est assentau ◊ custu zerru at fatu tempus malu ◊ su piscadori bonu connoscit su tempus innantis de arribbai 3. tempus una cida e sa navi est innòi in su portu ◊ cudhu tempus fia malàidu, ma como za mi sento bene 4. totu est morinne, donzi frore si est sicanne chene su tempus Sambenados e Provèrbios prb: dogna cosa a su tempus suu ◊ chie tempus si leat tempus perdet Ètimu ltn. tempus Tradutziones Frantzesu temps Ingresu time, weather Ispagnolu tiempo Italianu tèmpo Tedescu Zeit.

témus , bvrb: demus Definitzione amus a…, amus a dèpere… + vrb.: bvrb. de 1ˆ p. pl. chi s'impreat sèmpere po giare s'idea de unu tempus benidore o de una possibbilidade, cosa chi est dàbbile (che a su benidore etotu) Frases pro chi s'impintent, mai nos temus rèndhere! ◊ mi at nadu chi bi temus àere postu tropu pesu, su ndh'èssere rutu totu.

tenàche, tenàghe, tenàgi, tenàgiu tanàche

tenàglia tanàgias

tenàgliulu , nm: tinàgliuru Sinònimos e contràrios nasedhu 1, pitu, tanache, tanàsiche Terminologia iscientìfica rbr.

tenàju tanàche

tenàtzas tanàgias

tenàxa tanàgias

tenàxi, tenàxu tanàche

tenàzas tanàgias

ténchinu , agt, nm Sinònimos e contràrios brigantinu, derredhu, ghírtalu, reoteri | ctr. pachiosu Terminologia iscientìfica ntl.

téncina , nf Sinònimos e contràrios abbétia, tostorrímine / cdh. tència.

tencinàre , vrb Definitzione pecare a tostorrímene, fàere su tostorrudu Sinònimos e contràrios abbetiae, acorrochinare, arrebbecae Maneras de nàrrere csn: t. a su malu = èssere de ideas metzanas, punnare a fàghere male; t. a una parte = ispendhentare Ètimu srd.

ténciu , nm Definitzione bisura, ghigna / boltare t. = furriaresiche sa cara.

tèndha , nf: tenna Definitzione genia de telu mannu, prus che àteru fine e téssiu fintzes a lascu, chi si apicat ananti de fentanas, a parte de aintru, e de gennas fintzes a parte de fora po umbra, amparu o àteru; telu mannu e grussu, forte, téssiu a cracu meda, chi si ponet a bisura de barracu po dhue istare gente a crocare in campu o po àteru apretu Sambenados e Provèrbios smb: Tendas Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu rideau, tente Ingresu curtain, tent Ispagnolu cortina, tienda de campaña, toldo Italianu tènda Tedescu Vorhang.

tèndha 1 , nf: tenna 1 Definitzione tenta o corria de terrenu semenada a laore Sinònimos e contràrios tula Ètimu ltn. tenda.