cantepàre, cantepàri , avb: cantiapari Definitzione
chi est cantu a s'àteru, chi est s'unu a paris de s'àteru, de su matessi tanti
Sinònimos e contràrios
cabale
Frases
custos duos sunt cantepare de carena ◊ funt bellus e artus cantepari ◊ si bos ponent a su pesu pesai cantepare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
de même grandeur
Ingresu
of the same size
Ispagnolu
equivalente
Italianu
della stéssa grandézza,
valóre,
equivalènte
Tedescu
derselbe Größe,
gleichwertig.
etótu , agt, avb: atotu,
itotu Definitzione
e + totu = matessi, inditat una identidade, sa matessi cosa de àteru foedhu: est impreau coment'e un'agt. e po acumpangiare un'avérbiu o unu vrb. po dhi giare prus fortza e no mudat mai mancu coment'e agt.
Sinònimos e contràrios
mantessi
Frases
deo etotu bi so andhadu ◊ dh'at bófiu issa etotu ◊ fiat pannu chi tessiant issas etotu ◊ est un'imbrógliu po is pipius etotu ◊ ndhe aviant bisonzu issos etotu
2.
bi andho como etotu ◊ lu cheriat ma l'at lassadu gai etotu ◊ is amigus ant cumentzau luegus etotu ◊ de essendu piciochedhus etotu tocat a si abbituai ◊ dèu dh'apu isperimentau asuba mia etotu ◊ istanote etotu as a nàrrere chi no mi connosches ◊ at a sanai aici etotu ◊ iat tocau etotu a tzerriai su vicàriu ◊ apu a bandai oi etotu ◊ s'ant a fai a isposus s'annu etotu ◊ tiu Cubeddu cantaiat lestru etotu ◊ -Caru? -Caru etotu, balla! ◊ -Dhu fais? -Dhu fatzu etotu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
même
Ingresu
self
Ispagnolu
mismo,
igual
Italianu
stésso
Tedescu
derselbe.
fedàle, fedàli , agt, nm: avedali,
etale,
fetale Definitzione
chi o chie tenet su matessi tempus, de annos, est de su matessi fedu
Sinònimos e contràrios
avedu
/
cdh. fidali
Frases
custos duos sunt fedales ca sunt nàschidos su matessi annu ◊ iat bitu is fedalis pigandu a su cúcuru de sa Serra ◊ cussus funt fedalis suus, mascus e féminas ◊ isse at ammoradu chin d-una fedale
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
du même âge
Ingresu
contemporary,
same age
Ispagnolu
coetáneo
Italianu
coetàneo
Tedescu
gleichaltrig,
Altersgenosse.
fèna , avb, prep, cng: fenas,
fina,
finas,
fines Definitzione
foedhu chi narant po fàere a cumprèndhere chi sa cosa lompet a unu certu puntu o est de una manera a prus de totu s'àteru / finas chi… = (anti fatu, nau, circau, e gai) fintzas a lòmpiri aundi boliant; f. si… = cng. cuncessiva (+ vrb. indicativu), mancari…
Sinònimos e contràrios
benas,
fenta,
fentzamentas,
finces,
intas
Frases
su coro de su pulíticu totu si che supullit e si pro pagu l'ingullit digirit fenas su ferru (A.D.Migheli)◊ che ndhe at fenas tropu ◊ de sa natura ndhe godo s'incantu finas si a tènnere rispostas no binco (I.Porchedhu)◊ finas me is intragnas, po s'ispantu, mi est móvia sa criatura ◊ est fines mesu iscúlciu e pagu ammantau ◊ finas a como semus andhados bene ◊ no bi pensei piús fen'a candho no comintzei a bisare…◊ su rizolu sighiat fena a bojare unu riu
2.
finas chi mi l'ant fata a si pàschere su cunzadu, ca lu tenia bardiadu! ◊ cussa cosa l’as zuta a su moe moe finas chi ti ch’est ruta! ◊ fàmine finas a còghere no est fàmine de mòrrere ◊ cherzo custu e finas cussu ◊ finas a domo no nos frimmamus in logu ◊ ti mandho, ricu mare, finas a umbe ses lítera de amore
3.
sos pisedhos li cheriant bene, a su mastru, finas si a boltas lis daiat calchi colpu ◊ finas si che fit atesu, sa gherra pesaiat subra de tota sa bidha
Ètimu
ltn.
finis
Tradutziones
Frantzesu
jusqu'à,
même
Ingresu
even
Ispagnolu
hasta
Italianu
persino,
fino
Tedescu
sogar,
bis.
fènta , avb: fentas,
fentra Sinònimos e contràrios
benas,
fena,
fintzamentas,
finces,
intas
Frases
si fit postu fenta bentu fritu ◊ sos annos càmbiant fentra sas pedras ◊ si no fio istadu goi istropiadu che fio essidu fentra in su corru de sa furca a mi chilcare faina ◊ li rispondheit chi, si agataiat su sidhadu, si ndhe lu podiat fentra leare
Tradutziones
Frantzesu
même,
encore
Ingresu
even
Ispagnolu
hasta,
incluso
Italianu
persino
Tedescu
sogar.
fínce, fínces, fíncias , avb, cng: fintas,
fintza,
fintzas,
fintzes Definitzione
giaet s'idea de àteru puru, de calecuna cosa in prus / fintzas e = fintzas; fintzas si… = cng. cuncessiva (+ vrb. in forma de s'indicativu), mancari…
Sinònimos e contràrios
benas,
fena,
fenta,
fincas,
intas,
peri
/
fentzamentas,
macai
| ctr.
mancu
Frases
est beninno fintzes a intro de bidha ◊ s'agiudu vrostu mi acumpagnet sèmpere e gai fíncias a sos parentes meos! ◊ fintzas a como no ndhe ischia ◊ tocat a dhi abarrai avatu fintzas a séixi annus ◊ sa broca andhat a funtana fíncias a si segai ◊ is fillas dhas apu mandaras a iscola fíncias a si laureai ◊ s'atra noti custu dolori mi est durau fíncias a s'arbescidórgiu
2.
de cantu est bonu est fintzas macu ◊ femu fintzas po t'iscriri! ◊ si est crocau e fintzas drommiu ◊ cussu piciochedhu abarrat in faci fíncias a is professoris!◊ podis arrespundi fintzas e tui ◊ como cumprenno finces poite dh’at fatu ◊ nci bolint fintzas e leis bonas ◊ andhat bene fintzas a fàghere gai ◊ papau finces su caboni, passant a su tépui
3.
fince chi t’isciàcuas cun sa cixia… prus bella de tui c’est sempri sa pipia!◊ fintzas si est bonu, no lu cherzo! ◊ in sas riuniones isse bi est sempre, fintzas si non bi faedhaiat mai ◊ isse fit cuntentu de lu fàghere fintzas si no ndhe aiat gana ◊ sa bíldia acusara is piciochedhus po dogna cosa e, finces si fut fàua, su babbu dhus iscurera
Ètimu
ctl.
fins a, finses a
Tradutziones
Frantzesu
jusque,
aussi,
même
Ingresu
also,
too,
even
Ispagnolu
hasta,
incluso
Italianu
fino,
anche,
persino
Tedescu
sogar.
macài , cng: macari,
mancai,
mancari,
mancaris,
mancarri Definitzione
cng. cuncessiva = fintzes si: si manígiat cun su cong. presente e cun s'indicativu (presente o passau, e po tempus passau fintzes chentza predicau, arrisparmiandho deosi su chi s'itl. narat cun congiuntivu imperfetu)/ mancai siat!… = bell'e aici, mancai ti dh'apa nau, mancai dhu iscípias (sighis a fai coment'e a prima): si narat avertindho, e agiummai ammeletzandho, a unu, ma a bortas si narat fintzes in su sensu de própiu, de abberu, meda
Sinònimos e contràrios
ancus,
belle,
cuntantu
Frases
no si cherfeint tratennere a bustare, mancari mamma e babbu los aiant pregados che santos ◊ mancari chi no pigaiant a su palcu, sas féminas ant comintzadu a connòschere sa poesia paris cun sos ómines (M.Canu)◊ dhui nd'at de tremi e de fai oratzioni mancai siat unu bremi ◊ cussa domu si agataiat ancora, mancai isciarrocada ◊ a génuru no dh'ollu mancai si artzit a celu! ◊ mancari ricu, cussu no bogaiat mai unu sodhu! ◊ no ti dao nudha, mancari crebes! ◊ mancai piticarradhedhu iscidiat bèni ca de s'orcu no fadiat a si fidai ◊ sa buca no mi dha tupais, mancai mi gheteis a galera!
2.
funt abbillus e asuta asuta si dha timint e, mancai siat, no aturant trancuillus, no arribbit puru cancua sceda lègia
3.
at fatu un'iscutinada de abba mancari bella, difatis est totue currindhe
Ètimu
itl.
macari
Tradutziones
Frantzesu
bien que,
même si,
quand bien même
Ingresu
although
Ispagnolu
aunque
Italianu
ancorchè,
sebbène,
quantùnque
Tedescu
auch wenn,
obwohl,
obgleich.
màncu , nm, avb, cng: immancu,
mancus Definitzione
prus pagu, nau prus che àteru a su postu de unu no forte o fintzes po afortigare su no, s'idea de mancare, de no èssere; inditat sèmpere s'idea de farta o de méngua, de mancare (es. sas oto mancu deghe = mancant dexi minutus a is otu; is noi oras mancu cincu = mancant chimbe minutos a is noe) e in matemàtica tenet a símbulu / – /
Sinònimos e contràrios
nemmancu
| ctr.
finces,
prus
Maneras de nàrrere
csn:
chena mancu = chentza farta; mancu, mancus chi... (e fintzas "mancus" solu, + su vrb. a su cong.) = mancuberi, coment'e chi…, itl. nemmeno fosse; mancu su/sa/sos/sas…(+ númene, nadu coment'e a impudu, dispiàghidos) = no at pagadu, no ndh'est bàfidu, no ndhe balet (+ númene); èssere ómine de pacu prus o mancu = pagu ’e tzou, de pagu cabbale; èssere a mancu maledhu = istai unu pagu mellus de saludi; fàghere a mancu de carchi cosa = istare chentza, lassare istare; mancu po conca, po sonnu = mancu a bi pessare!; bènnere mancu, torrai de mancu = menguai, pèrdiri fortzas, essire peus, andhare de male in peus
Frases
ch'est colau su prus e no che at a colare su mancu?
2.
si est gai mancu bi andho ◊ mancu a lèzere faghet, cun custa lughe ◊ no bi andhas tue e mancu deo! ◊ machisonza, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ no timet mancu sas annadas malas ◊ non piaghet mancu a isse ◊ cun custu corriaxu, sa bachixedha mancu si acatat de èssi giunta!
3.
diaderus ndi fatzu de mancu de atrus trumentus! ◊ faghídendhe a mancu de fumare! ◊ no si ndhe podet fàghere de mancu a manigare
4.
no ndhe at iscobiadu a sa muzere ca issa si fit posta chena mancu a sa parte de sa cuscénscia
5.
mi brigat puru, mancu lu apa fatu pro cumbénia mia! ◊ mi catzas mancus chi sia unu cane! ◊ ite presse, mancu chi sias una chida sena papare?!
6.
a mie mi ant acumpanzadu duas féminas fatendhe lughe cun d-unu titzone inchesu e brinchendhe muros de tres tancas: mancu sas rutas chi amus leadu!…◊ za nos est costadu cust'ozu… mancu su fritu chi amus leadu collindhe s'olia!
7.
sa cosa chi no benit mai mancu est sa paràgula de Deus ◊ custa est funtana chi no benit mai mancu, ne in istiu e ne in annadas de sicore ◊ sa mere de domo, custa dea-pobidha, non beniat mai mancu in sas netzessidades (Z.Zazzu)
Sambenados e Provèrbios
smb:
Mancu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
moins,
non plus,
pas,
même
Ingresu
not so much as
Ispagnolu
menos,
ni,
ni siquiera
Italianu
méno,
nemméno,
neppure
Tedescu
wenigste (Subst.),
weniger (Adv.),
nicht einmal (Adv.).
mantéssi , agt, prn, avb: matessi,
matéssiu Definitzione
chi no est àteru, chi no est diferente (chentza cambiamentu de sing. a pl. e ne de m. a f.); impreau coment'e avb. inditat manera, in su sensu de deasi etotu, chentza diferéntzia (èssere su m.)
Sinònimos e contràrios
acitotu,
atotu
Frases
si aimus postu su mantessi tempus pro zogare e istudiare aimus ischidu a Kant chei s'abba ◊ amus bidu sos matessi ómines, sas matessi féminas ◊ resessint a numenare in sa matessi manera sas matessi cosas ◊ babbu e fillu s'infriscant pighendi s'àcua de su matessi lavamanu ◊ sa luna giogàt in su celu luxendu e a su matessi tempus isprighendusia in d-una lacunedha de àcua
2.
su matessi chi at faedhadu a tie at faedhadu a mie ◊ custos sunt sos matessi chi amus bidu in cudhane ◊ deo so su matessi chi tue as chistionadu s'annu passadu
3.
sa lughe est paga ma lezo su matessi ◊ isse at fatu goi, e tue su matessi! ◊ fintzas si est de deris, su pane, lu cherzo su matessi ◊ andhe deo o andhes tue, pro contu meu est su matessi ◊ che a tie mantessi sunt bolados sos annos mios (F.Sechi)
Ètimu
ctl.
mateix
Tradutziones
Frantzesu
même (adj.),
lela même (pron),
exactement,
justement,
vraiment (adv.),
tout de même,
quand même
Ingresu
same,
equally,
-self
Ispagnolu
mismo
Italianu
medésimo,
stésso,
pròprio,
ugualménte
Tedescu
gleich.
paristàntu , avb: perintantu,
peristantu,
prestante 1 Definitzione
in su matessi tempus chi… / in su p. = sughestantu
Sinònimos e contràrios
impeltantu,
intere,
intertantu,
istantonis,
pestantu,
sughestantu
Frases
perintantu fit preparendhe una tana acurtzu a sa sua ◊ peristantu, nois sighimus sa tràstama in su caminu sinnadu ◊ deo bos iseto e peristantu filo e tesso
2.
in su prestante, paritzos comintzant a s'irmalaidare ◊ in su prestante fint crómpitos a su cuile
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
en même temps
Ingresu
meanwhile
Ispagnolu
mientras,
mientras tanto,
entretanto
Italianu
intanto
Tedescu
inzwischen.
povínas, povíntzas , cng: provinas Definitzione
foedhu chi inditat ca si depet cumprèndhere o cunsiderare ccn. cosa puru a prus de is àteras
Sinònimos e contràrios
fentzamentas
Frases
povintzas sa mazina isciúsciat totu sa berirari ◊ est povinas possíbbili cussu ◊ nci fiant povinas issus gioghendi in s'arruga
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
même,
encore
Ingresu
even
Ispagnolu
hasta,
incluso
Italianu
persino
Tedescu
sogar.
própiu , agt, prn, avb: própriu Definitzione
cussu etotu, agt. e prn. solu de identidade: coment'e agt. s'impreat mescamente in camp. e no est sèmpere chi càmbiat de m. a f.; coment'e avb. si narat in su sensu de giustu giustu, precisu e a bortas pigat s'art. su e fintzes sa prep. a
Sinònimos e contràrios
mantessi
Frases
chi ti arrespundit sa própiu cosa lassadhu istai ◊ dhi at torrau a fai sa própiu domanda ◊ cussu at fatu sa própiu vida de is àterus ◊ morte e vida pariant pintaas chin sos própios colores ◊ Fida torràt a contai cun is própius fuedhus su chi dhi praxiat de prus ◊ fiat sa própiu dí ◊ seus naenno sa própia cosa!
2.
cust'ómini est su própiu de ariseu ◊ su própiu chi as bidu tue apo bidu deo
3.
est própiu gai, comente ses nendhe! ◊ custa cosa est própiu bella! ◊ própiu a mimi depiat fai custa treta?! ◊ una craba sàrtiat su muru e si ponet a iscorzare própriu s'arvuritu meu (F.Masala)◊ ant imbovau própiu a issu ◊ fui própiu po no benni, leh! ◊ fiat própiu sa dí! ◊ is pillonis no séminant, ni messant, ni incúngiant, epuru su Babbu dhus alimentat su própiu ◊ dèu dhoi bollu andai a su própiu
Ètimu
ltn.
proprius
Tradutziones
Frantzesu
même
Ingresu
same
Ispagnolu
mismo
Italianu
medésimo,
stésso,
pròprio
Tedescu
selbst,
eigen,
derselbe,
die-,
das-,
gerade,
eben.
púru , avb Definitzione
foedhu chi giaet s'idea de àteru a prus de calecuna cosa o tanti (ma a bortas si narat coment'e po giare prus fortza): si ponet sèmpere apustis de s'elementu chi modíficat
Sinònimos e contràrios
fena,
fenta,
fentzamentas,
finces,
intas,
peri
Maneras de nàrrere
csn:
no siat chi…, puru! = de is bortas!… (nau candu no dhoi at própiu nudha de timi); o puru… = o fintzas
Frases
andhat bene custu e cussu puru ◊ sa língua est una sienda chi depeus intregai a fillus e a nebodis puru ◊ cudha puru est iscòncia… e no mi podit acumpangiai! ◊ cudhu puru, mischinu, ite podet fàghere a sa sola? ◊ no m'iscuncodrist su sànguni, tui puru!
2.
daebbilu su chi cheret, no siat chi s'istrumet, puru!…◊ ita ndi fais de custa cosa? No ti serbat po is fillus, puru!…◊ no siat chi puru li serbat a carchi cosa!…◊ torrabbila custa cosa, no siat chi li serbat, puru!◊ za fit ora de ricuire! Inuve che fis, puru?
Tradutziones
Frantzesu
aussi,
même
Ingresu
also,
too
Ispagnolu
además,
también
Italianu
pure,
altresì
Tedescu
auch,
außerdem,
sogar.