Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

aciocài, aciocàre, aciocàri , vrb: agiocai Definitzione pigare a cropos, pigare a briga, a befa, giare una briga; arregòllere a unu logu, aciapare o agatare a unu faendho dannu o furandho, o fuindho; acudire, lòmpere, ammuntonare, chistire impare, pinnigare pigandho totu o cosa meda Sinònimos e contràrios abbanzare, atripai, isciúdere, magiare, surrai / certai / acafai, aciapai, aggafai, assacarrare, adobiai, cassai, collire, tènnere, tenturai Maneras de nàrrere csn: a. sa terra acanta a sa matixedha = collire o afranzare sa terra a su prantone; a. a fuiri, a cúrriri = illoràresi a fuire, a cúrrere Frases s'iscocu su ladroni tochendimí is crabitas nci dh'aciocu su cani! 2. candu ndi aciocàst unu muntoni de cosa, de cuss'ortu, ciai fusta cuntenta! ◊ soi aciocandu ladàmini ◊ aciocamindi cussu libbru! ◊ cuss'orruga aciocàt s'abba de totu sa bidha e si fut fata a unu frúmini ◊ sa genti aciocat prus a innòi chi no a crésia ◊ comente at apertu su portale, sa gente si est aciocada a pratza (I.Patta)◊ a s'umbra is pipius aciocànt e giogànt impare ◊ a bortas is féminas si aciocant a piscinai 3. iant inténdiu una fémina aciochendu su pobidhu po mòri de un'atra fémina ◊ dh'ant aciocau canis arrabiaus ◊ ant aciocau is ladronis furendi 4. ant aciocau a cúrriri Ètimu spn. achocar Tradutziones Frantzesu malmener, capturer, entasser Ingresu to beat up, to heap, to capture Ispagnolu pegar, capturar, detener Italianu malmenare, catturare Tedescu mißhandeln, gefangennehmen.

acumàssu , nm: acummassu, cumassa Definitzione s'impastu de sa farra in su tianu, faendho su pane, cumossu; muntone de cosa (fintzes guasta, pistada) 2. ancu si falet a un'acumassu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu amas Ingresu heap Ispagnolu masa, montón Italianu ammasso Tedescu Brotteig, Haufen.

aggodhetàre , vrb Definitzione arregòllere o fàere sa godheta: dhu’est s'idea de dha batire (sa cosa, sa gente)/ aggodhetare zente, bestiàmine = circai e portai genti po calincuna necessidadi apretosa, assodhiri su bestiàmini ispainau Sinònimos e contràrios aggodhetonare, ammuntonae, aunire | ctr. iscolletare 2. si sunt aggodhetaos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu entasser Ingresu to heap Ispagnolu amontonar Italianu ammucchiare Tedescu haufen.

ammàssu , nm Definitzione muntone mannu mescamente de laores, nau pruschetotu in su sensu de s'arregorta chi faet fàere unu guvernu pigandhondhe sa cosa fintzes ammalaògia Sinònimos e contràrios acumassu, muntone Frases teniat su trigu in d-unu sostru faltzu suta de sa cabertura pro no bi che lu leare a s'ammassu ◊ su guvernu lassaiat unu tantu de trigu perómine: su restu si depiat dare a s'ammassu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu amas, tas Ingresu heap Ispagnolu montón Italianu ammasso Tedescu Anhäufung.

ammàssulu , nm Sinònimos e contràrios ammàfulu, cumassa, màssula Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu masse, entassement Ingresu heap Ispagnolu amontonamiento Italianu massa, ammassaménto Tedescu Masse, Anhäufung.

ammuntonàda , nf Definitzione su ammuntonare Sinònimos e contràrios ammuntonedhada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu entassement Ingresu heap Ispagnolu amontonamiento Italianu ammucchiata Tedescu Anhäufung.

ammuntonàe, ammuntonài , vrb: ammuntonare Definitzione fàere a muntone, pònnere sa cosa a muntone (a betadura o fintzes bene, assentada ma totu impare); nau de gente, de animales, bobbois, acostire in medas totus impare in pagu tretu / ammuntonare preta a pane = fuedhai a brétiu, ghetai apari Sinònimos e contràrios abbigai, acastedhare, acoglire, acucurai, acunconae, aggodhetare, annurrare, apillai, apirare, arremiarzare | ctr. ispàlghere, isparcinare Frases su bentu ammuntonat s'arga in sos cuzones ◊ at a ammuntonai su trigu in su magasinu ◊ ant ammuntonau su séidu in s'argiola ◊ is annus si ammuntonant apari 2. geo puru los apo intesos, a irvàrios, ammuntonanne preta a pane (G.Albergoni) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu entasser, accumuler (fig.) Ingresu to heap Ispagnolu amontonar Italianu ammucchiare, accumulare, accalcarsi Tedescu anhäufen, sich zusammendrängen.

apillàda , nf Definitzione crufessone manna de gente Sinònimos e contràrios afollamentu, apubulada, atrepógliu, atrupamentu Frases totu sa siendha cosa sua fiat un'apillada de fillus (F.Pes) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu entassement Ingresu heap, crowd Ispagnolu muchedumbre Italianu ammuchiata, fiumana di gènte Tedescu Menschenstrom.

apiradúra , nf Definitzione su apirare, su pònnere sa cosa a pígios assentada a pilladas Frases s'apiradura chi li as fatu, a su pane, andhat male: cale intrat e cale essit! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu empilage Ingresu heap Ispagnolu apilamiento Italianu accatastaménto Tedescu Aufschichten.

frustigàlla , nf: fustiga, fustigalla Definitzione fustigos, muntone de fustigos, nau fintzes in su sensu de linna fine po allumiare Sinònimos e contràrios busàmene, chimuza, chirchiza, fostiga, fustighina, pampodha Frases no agatas prus mancu fustigalla tzacadina po allui asuta de su craboni in sa forredha ◊ funt abbruxendi sa fustigalla pro limpiai sa terra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu brindilles Ingresu heap of dry wood Ispagnolu chasca, támara Italianu stipa Tedescu Reisig (haufen), Holzstoß.

moderína , nf, nm: modinia, moredina, moretina, moridina, muderina, mudrina, muredhina, muredina, muredinu, muretina, muridina, muridinu, muritina Definitzione mura de pedra, muntone de pedra arregorta comente ndhe essit in s'aríngiu, in is terras trebballadas, ma fintzes assentada: muredinu est muredhu puru Sinònimos e contràrios morighina, muragadha, muredha, murissina Frases sos narvonajos faghiant sa linna a carvone e sa pedra la colliant tota a moderinas ◊ fit tota sa tzitade una ruina, muredinas de pedra cun calchina ◊ sa tzitade l'ant fata a una muridina cun sos bombardamentos ◊ su pastoredhu est a libbru in manu in sa mudrina, cun sos anzones paschinne 2. si est sétziu in su muredinu isciorrocau Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu amas de pierres Ingresu heap of stones (rubbles) Ispagnolu majano, montón de piedras, escombros Italianu murìccia, cùmulo di piètre, di macèrie, mòra Tedescu niedrige Steinmauer, Steinhaufen.

muntòne, muntòni , nm: mutoni Definitzione massa de vàrias cosas o fintzes cantidade de una matessi cosa posta totu impare, coment'e a fàere a cúcuru, a bisura de monte, betada una apitzu de s'àtera; dhu narant fintzes in su sensu de meda, cantidade manna Sinònimos e contràrios barone 1, partoxu, remealzu / barrigada, meda Maneras de nàrrere csn: rúere a unu muntone, a cúcuru muntone = a una fasche, totugantos paris; falare a unu muntone = rúere de mala manera, a istràmpidu, de no si pòdere abbàlere Frases muntone de pedra, de trigu, de palla, de foza, de linna, de carramatzinas, de àliga ◊ mi at contadu unu muntone de cosas ◊ bi aiat unu muntone de zente ◊ parit unu procu in muntoni de fà ◊ collide s'olia e ponide a muntone! ◊ fai unu mutonedhu de braxa anati de su forru!◊ pòbora ispiga, a ita ses torrada: oi donant su trigu a mutonis a is procus, crupa de is leis de sa CEE! 2. petzi mi che sapo in terra a unu muntone, irdaossadu che cuba betza ◊ ponzant frenu a sos chi sunt distruindhe su logu, prima de mòrrere a cúcuru muntone! Sambenados e Provèrbios smb: Muntone, Muntoni Ètimu itl. montone Tradutziones Frantzesu tas Ingresu heap, pile Ispagnolu montón, pila Italianu mùcchio, cùmulo Tedescu Haufen.

pabilàza , nf: paperalla, paperaza, papiralla Definitzione paperis, fòglios de paperi (si narat fintzes unu pagu a disprétziu o po paperis bècios) Sinònimos e contràrios pabilàmine, paperàciu, paperàmini Frases sa genti de campagna est pagu avesa a sa pinna e a is paperallas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu paperasse, vieux papier Ingresu heap of papers Ispagnolu papel, papelorio Italianu scartòffie, cartàccia Tedescu Papiere, Altpapier, Wisch.

pedràmine , nm: perdàmini Definitzione pedra meda, muntone de pedra Frases sos abbíscios lórumant pedràmine Tradutziones Frantzesu pierraille Ingresu heap of stones Ispagnolu pedrisco Italianu pietrame Tedescu Steinhaufen.

píra 1 , nf, nm: piru 2 Definitzione css. cosa posta subràbari a tantos pigios, cabidhada, una in pitzu de s'àtera Sinònimos e contràrios muntone, pilada, pipira Frases una pira, o unu piru, de pane ◊ sos isportinos si poniant a pira, a supressare ◊ un’àtera pessone carfit su pane cotu chin d-unu gortedhu e lu collit a piras ◊ sunt totu a pira che truncos tortos, unu subra de s'àteru ◊ sos annos su bestiàmene fit morinne a piras Tradutziones Frantzesu pile, tas Ingresu heap Ispagnolu pila, rimero Italianu catasta Tedescu Haufen, Stapel.

sortínzu , nm Definitzione su sortire, arregòllere e pònnere impare de calesisiat cosa, acabidamentu, sa cosa arregorta (es. abba, dinare)/ s. de zente!…= zentória, zente meda Sinònimos e contràrios collidura, collinzu, sortidura / acumonu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu accumulation, rassemblement Ingresu heap, assemblage Ispagnolu acumulación, reunión Italianu accùmulo, raduno Tedescu Anhäufung, Zusammenkunft.