Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

crostaggròga , nf Definitzione genia de lanedha de mata e de pedra, de colore grogo Terminologia iscientìfica rba, Xanthoria parietina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lichen Ingresu kind of lichen Ispagnolu líquen Italianu lichène giallo Tedescu Wandflechte.

cruvennàre , vrb: culvenare, cuverenare, cuvrenare, cuvrennare Definitzione tènnere a contu a manera de no àere dannu, de no pigare fritu o àteru male, giare educatzione a is fígios; cricare de cuare a ccn. o ccn. cosa a manera chi no si biat, chi no s'ischípiat chie dh'at fata Sinònimos e contràrios cuberrare*, resguardaisí Frases ispero chi laghinza e madrigadu suta a pastore bonu ti culvenes ◊ sos pitzinnos, si ti ndhe pesas tue, no ti podent istare cuvrennados: cantu isto in linna, istàdebbos colcados! (G.Marras)◊ fimus iscultzos e male cuverenados, ma no bidiamus s'ora de ciogare ◊ candho proet cun ite bos cuvrenades? 2. in sa gruta culvenamos luego sos regalos ◊ est cuverenada in sinu de sa natura 3. sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire e a lu cruvennare pro s'issàssinu chi aviat fatu a nois ◊ s'irballu l'aiat fatu su mastru, ma pro cuvrenare a isse ant dadu sa curpa a nois Tradutziones Frantzesu se préserver Ingresu to take care of oneself Ispagnolu cuidarse Italianu riguardarsi Tedescu sich schonen.

cuestòre, cuestòri , nm Definitzione su chi cumandhat is fortzas de pulitzia in is províncias Terminologia iscientìfica prf Tradutziones Frantzesu préfet de police Ingresu head of police administration Ispagnolu jefe de policía Italianu questóre Tedescu Polizeichef.

cugúsa 1 , nf Definitzione lau de arriu o de cuadhus, o fintzes martutzu de cuadhus: genia de erba chi assimbígiat unu pagu a s'àpiu, e po cussu dhu narant àpiu de arriu puru, ma portat su cambu tuvudu, a canna, e creschet in is errios, in logu de abba meda: est bona a papare Sinònimos e contràrios giúguru 1, giuru 1, tirgusa Terminologia iscientìfica rbz, Apium nodiflorum Tradutziones Frantzesu cannelier Ingresu kind of grass Ispagnolu apio nodoso Italianu èrba cannèlla Tedescu knotenblütige Sellerie.

culibóntinu , agt Definitzione nau de ccn. po sa genia de carena, chi portat su bacinu largu e grussu, nàdigas mannas e lumbos grussos Frases sa dea mama de s'antigóriu est culibóntina pro comente sunt sas istatuedhas chi faghiant Tradutziones Frantzesu stéatopyge Ingresu symbol of fertility Ispagnolu con estatopigia Italianu steatopígio Tedescu steatopyg.

culturínas , avb Definitzione èssere in c. = àere belle e acabbau una cosa Tradutziones Frantzesu toucher à sa fin Ingresu said of a situation coming to an end (action) Ispagnolu estar en las últimas Italianu agli sgóccioli Tedescu am Ende.

cumò , nm: cumoe, cumou Definitzione mobbília, trastu de domo cun calàscios po chistire orrobba Sinònimos e contràrios cantaranu Frases cussa cosa dh'apu allogada in su calàsciu de su comou ◊ cussu pitzocu faet credentzas e cumòs Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu commode Ingresu chest of drawers Ispagnolu cómoda Italianu comò Tedescu Kommode.

cungressísta , nm Definitzione chie leat parte a unu cungressu Tradutziones Frantzesu congressiste Ingresu member of a congress Ispagnolu congresista Italianu congressista Tedescu Kongreßteilnehmer.

cuntàntu , cng Definitzione cun tantu = belle e…, cun totu chi… Sinònimos e contràrios macari Frases cuntantu chi Lughia fit bona massaja, comintzaiat a si agatare in abbas malas, chentza laore e cun su maridu in sa gherra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu malgré Ingresu in spite of Ispagnolu pese a Italianu nonostante Tedescu obwohl.

currulióti, curruliótu , nm Definitzione un'arratza de curruliu, abbitat e passat s'ierru in logu de paules Sinònimos e contràrios tzurruliota Terminologia iscientìfica pzn, numenius tenuirostris Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu courlis Ingresu kind of curlew Ispagnolu zarapito Italianu chiurlottèllo Tedescu Dünnschabel-Brachvogel.

de , prep: di Definitzione medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Sinònimos e contràrios dae Maneras de nàrrere csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Frases custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Ètimu ltn. de Tradutziones Frantzesu de Ingresu of, at, to, from Ispagnolu de Italianu di, da Tedescu von, aus.

disintonài , vrb Definitzione su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione Sinònimos e contràrios distonare, istonai | ctr. atonare Ètimu spn. desentonar Tradutziones Frantzesu chanter faux, dissoner Ingresu to be out of tune Ispagnolu desafinar Italianu stonare, dissonare Tedescu falsch spielen, oder singen, falsch klingen, nicht übereinstimmen.

disòra , avb Definitzione fora de s'ora adata o giusta, a trigadiora, in ora chi no andhat bene: s'impreat sèmpere cun sa prep. a e si narat mescamente in su sensu de apustis de s'ora sua / a oras e a disoras = in calesisiat ora Frases torro a domo a disora: sa lughe insegus lasso cun amigos in festa (G.M.Cherchi)◊ su pudhu est cantandhe a disoras ◊ no andhes a disora ca no ti lassant intrare ◊ no torres a disora ca manzanu depimus pesare chito! ◊ sos istranzos sunt bénnidos a disora Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu horaire inopportun Ingresu out of time, after hours Ispagnolu deshora Italianu fuòri oràrio Tedescu außer der Zeit.

dominàriu, dominàrzu , nm Definitzione palàtziu, domo manna meda o domos totus impare de matessi mere, prus che àteru in su sartu, cun terrenos meda; fintzes sa parte de s’orrosàriu cun sa rughítula Sinònimos e contràrios casamentu / tenimentu Frases teniat unu dominàriu mannu cantu una furca, una tanca chi istremenada cun sa tanca de Fulanu ◊ in bidha no bi aiat ancora dominàriu adatu pro sas iscolas ◊ duus fiant is dominàrius de Araxixi: sa crésia e su palàtziu Zanda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu immeuble Ingresu block of buildings Ispagnolu caserío Italianu caseggiato, casaménto, edifìcio Tedescu Wohnhaus, Landsitz.

doradíglia, doradílla , nf: durundilla Definitzione una genia de fílighe chi creschet in is muros e perdigàrgios Sinònimos e contràrios dorafilla Frases bufana arculentu, frazia, pistidhori, sentziana, doradilla e àteras ervas pro meichina Terminologia iscientìfica rba, ceterach officinarum Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu cétérac Ingresu kind of fern Ispagnolu doradilla Italianu èrba rùggine o félce dorata Tedescu Milzfarn.

duruddúru 1 , nm Definitzione pisu de coloru, de cuadhu 2. est amargu chei su durudduru Terminologia iscientìfica rba, Vicia benghalensis Tradutziones Frantzesu vesce sauvage Ingresu kind of vetch Ispagnolu arveja roja, veza púrpura Italianu véccia selvàtica Tedescu eine wilde Wicke.

èlema , nf Definitzione genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia: cun cust'erba faent sa merca Sinònimos e contràrios atzibba, elimedha Terminologia iscientìfica rba, Atriplex portulacoides Tradutziones Frantzesu pourpier des mers Ingresu kind of vervain Ispagnolu verdolaga marina Italianu porcellana di mare Tedescu eine Salzmeldesorte.

elimèdha, elimédhu , nf, nm Definitzione genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia Sinònimos e contràrios èlema, atzibba Terminologia iscientìfica rba, Atriplex portulacoides Tradutziones Frantzesu pourpier des mers Ingresu kind of vervain Ispagnolu verdolaga marina Italianu porcellana di mare Tedescu eine Salzmeldesorte.

èmmo, èmmu , avb Definitzione foedhu po fàere a cumprèndhere s'adduimentu arrespondhendho a una pregonta, ma nau cun fortza o fintzes abbetiandho / torrare o dare su Chi emmo = torrai sceda nendi ca ei Sinònimos e contràrios ei, eja, embo | ctr. nono Frases l'apo nadu chi emmo ◊ si ti dant su "Chi emmo" cras ti pones in viàgiu ◊ emmo chi est gai! ◊ emmo, berus est! 2. emmo, emmo, a mi che andho: no che abbarro prus cun bois, inoghe! ◊ emmo, emmo, comente cherzo deo fato! Ètimu ltn. immo Tradutziones Frantzesu oui, bien sûr Ingresu yes, of course Ispagnolu sí, ciertamente Italianu sì, certaménte! Tedescu ja gewiß.

etéus!, eteussú! , iscl, avb Definitzione eteus su… = ma cale!…, ite misiat…: foedhu po nàrrere chi nono cun prus fortza o coment'e dispretziandho una cosa Sinònimos e contràrios bah!, misiat!, nono!, nudha! Frases eteus s'illatonzu chi mi at fatu: at dadu una cadrassada a sos muros e l'at bogadu de cabu! ◊ eteus su manigare: daet una lintura a su piatu! (G.Ruju) 2. - incunza bona azis fatu, ocannu? - eteussú! ◊ - a bi ndh'at, de abba, in su riu? - eteussú! Tradutziones Frantzesu mais non! Ingresu of course not Ispagnolu ¡pero no!, ¡ni hablar Italianu macché! Tedescu ach was!

«« Torra a chircare