Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

crostaggròga , nf Definition genia de lanedha de mata e de pedra, de colore grogo Scientific Terminology rba, Xanthoria parietina Etymon srd. Translations French lichen English kind of lichen Spanish líquen Italian lichène giallo German Wandflechte.

cruvennàre , vrb: culvenare, cuverenare, cuvrenare, cuvrennare Definition tènnere a contu a manera de no àere dannu, de no pigare fritu o àteru male, giare educatzione a is fígios; cricare de cuare a ccn. o ccn. cosa a manera chi no si biat, chi no s'ischípiat chie dh'at fata Synonyms e antonyms cuberrare*, resguardaisí Sentences ispero chi laghinza e madrigadu suta a pastore bonu ti culvenes ◊ sos pitzinnos, si ti ndhe pesas tue, no ti podent istare cuvrennados: cantu isto in linna, istàdebbos colcados! (G.Marras)◊ fimus iscultzos e male cuverenados, ma no bidiamus s'ora de ciogare ◊ candho proet cun ite bos cuvrenades? 2. in sa gruta culvenamos luego sos regalos ◊ est cuverenada in sinu de sa natura 3. sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire e a lu cruvennare pro s'issàssinu chi aviat fatu a nois ◊ s'irballu l'aiat fatu su mastru, ma pro cuvrenare a isse ant dadu sa curpa a nois Translations French se préserver English to take care of oneself Spanish cuidarse Italian riguardarsi German sich schonen.

cuestòre, cuestòri , nm Definition su chi cumandhat is fortzas de pulitzia in is províncias Scientific Terminology prf Translations French préfet de police English head of police administration Spanish jefe de policía Italian questóre German Polizeichef.

cugúsa 1 , nf Definition lau de arriu o de cuadhus, o fintzes martutzu de cuadhus: genia de erba chi assimbígiat unu pagu a s'àpiu, e po cussu dhu narant àpiu de arriu puru, ma portat su cambu tuvudu, a canna, e creschet in is errios, in logu de abba meda: est bona a papare Synonyms e antonyms giúguru 1, giuru 1, tirgusa Scientific Terminology rbz, Apium nodiflorum Translations French cannelier English kind of grass Spanish apio nodoso Italian èrba cannèlla German knotenblütige Sellerie.

culibóntinu , agt Definition nau de ccn. po sa genia de carena, chi portat su bacinu largu e grussu, nàdigas mannas e lumbos grussos Sentences sa dea mama de s'antigóriu est culibóntina pro comente sunt sas istatuedhas chi faghiant Translations French stéatopyge English symbol of fertility Spanish con estatopigia Italian steatopígio German steatopyg.

culturínas , avb Definition èssere in c. = àere belle e acabbau una cosa Translations French toucher à sa fin English said of a situation coming to an end (action) Spanish estar en las últimas Italian agli sgóccioli German am Ende.

cumò , nm: cumoe, cumou Definition mobbília, trastu de domo cun calàscios po chistire orrobba Synonyms e antonyms cantaranu Sentences cussa cosa dh'apu allogada in su calàsciu de su comou ◊ cussu pitzocu faet credentzas e cumòs Etymon itl. Translations French commode English chest of drawers Spanish cómoda Italian comò German Kommode.

cungressísta , nm Definition chie leat parte a unu cungressu Translations French congressiste English member of a congress Spanish congresista Italian congressista German Kongreßteilnehmer.

cuntàntu , cng Definition cun tantu = belle e…, cun totu chi… Synonyms e antonyms macari Sentences cuntantu chi Lughia fit bona massaja, comintzaiat a si agatare in abbas malas, chentza laore e cun su maridu in sa gherra Etymon srd. Translations French malgré English in spite of Spanish pese a Italian nonostante German obwohl.

currulióti, curruliótu , nm Definition un'arratza de curruliu, abbitat e passat s'ierru in logu de paules Synonyms e antonyms tzurruliota Scientific Terminology pzn, numenius tenuirostris Etymon srd. Translations French courlis English kind of curlew Spanish zarapito Italian chiurlottèllo German Dünnschabel-Brachvogel.

de , prep: di Definition medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Synonyms e antonyms dae Idioms csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Sentences custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Etymon ltn. de Translations French de English of, at, to, from Spanish de Italian di, da German von, aus.

disintonài , vrb Definition su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione Synonyms e antonyms distonare, istonai | ctr. atonare Etymon spn. desentonar Translations French chanter faux, dissoner English to be out of tune Spanish desafinar Italian stonare, dissonare German falsch spielen, oder singen, falsch klingen, nicht übereinstimmen.

disòra , avb Definition fora de s'ora adata o giusta, a trigadiora, in ora chi no andhat bene: s'impreat sèmpere cun sa prep. a e si narat mescamente in su sensu de apustis de s'ora sua / a oras e a disoras = in calesisiat ora Sentences torro a domo a disora: sa lughe insegus lasso cun amigos in festa (G.M.Cherchi)◊ su pudhu est cantandhe a disoras ◊ no andhes a disora ca no ti lassant intrare ◊ no torres a disora ca manzanu depimus pesare chito! ◊ sos istranzos sunt bénnidos a disora Etymon spn. Translations French horaire inopportun English out of time, after hours Spanish deshora Italian fuòri oràrio German außer der Zeit.

dominàriu, dominàrzu , nm Definition palàtziu, domo manna meda o domos totus impare de matessi mere, prus che àteru in su sartu, cun terrenos meda; fintzes sa parte de s’orrosàriu cun sa rughítula Synonyms e antonyms casamentu / tenimentu Sentences teniat unu dominàriu mannu cantu una furca, una tanca chi istremenada cun sa tanca de Fulanu ◊ in bidha no bi aiat ancora dominàriu adatu pro sas iscolas ◊ duus fiant is dominàrius de Araxixi: sa crésia e su palàtziu Zanda Etymon srd. Translations French immeuble English block of buildings Spanish caserío Italian caseggiato, casaménto, edifìcio German Wohnhaus, Landsitz.

doradíglia, doradílla , nf: durundilla Definition una genia de fílighe chi creschet in is muros e perdigàrgios Synonyms e antonyms dorafilla Sentences bufana arculentu, frazia, pistidhori, sentziana, doradilla e àteras ervas pro meichina Scientific Terminology rba, ceterach officinarum Etymon spn. Translations French cétérac English kind of fern Spanish doradilla Italian èrba rùggine o félce dorata German Milzfarn.

duruddúru 1 , nm Definition pisu de coloru, de cuadhu 2. est amargu chei su durudduru Scientific Terminology rba, Vicia benghalensis Translations French vesce sauvage English kind of vetch Spanish arveja roja, veza púrpura Italian véccia selvàtica German eine wilde Wicke.

èlema , nf Definition genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia: cun cust'erba faent sa merca Synonyms e antonyms atzibba, elimedha Scientific Terminology rba, Atriplex portulacoides Translations French pourpier des mers English kind of vervain Spanish verdolaga marina Italian porcellana di mare German eine Salzmeldesorte.

elimèdha, elimédhu , nf, nm Definition genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia Synonyms e antonyms èlema, atzibba Scientific Terminology rba, Atriplex portulacoides Translations French pourpier des mers English kind of vervain Spanish verdolaga marina Italian porcellana di mare German eine Salzmeldesorte.

èmmo, èmmu , avb Definition foedhu po fàere a cumprèndhere s'adduimentu arrespondhendho a una pregonta, ma nau cun fortza o fintzes abbetiandho / torrare o dare su Chi emmo = torrai sceda nendi ca ei Synonyms e antonyms ei, eja, embo | ctr. nono Sentences l'apo nadu chi emmo ◊ si ti dant su "Chi emmo" cras ti pones in viàgiu ◊ emmo chi est gai! ◊ emmo, berus est! 2. emmo, emmo, a mi che andho: no che abbarro prus cun bois, inoghe! ◊ emmo, emmo, comente cherzo deo fato! Etymon ltn. immo Translations French oui, bien sûr English yes, of course Spanish sí, ciertamente Italian sì, certaménte! German ja gewiß.

etéus!, eteussú! , iscl, avb Definition eteus su… = ma cale!…, ite misiat…: foedhu po nàrrere chi nono cun prus fortza o coment'e dispretziandho una cosa Synonyms e antonyms bah!, misiat!, nono!, nudha! Sentences eteus s'illatonzu chi mi at fatu: at dadu una cadrassada a sos muros e l'at bogadu de cabu! ◊ eteus su manigare: daet una lintura a su piatu! (G.Ruju) 2. - incunza bona azis fatu, ocannu? - eteussú! ◊ - a bi ndh'at, de abba, in su riu? - eteussú! Translations French mais non! English of course not Spanish ¡pero no!, ¡ni hablar Italian macché! German ach was!