crostaggròga , nf Definizione
genia de lanedha de mata e de pedra, de colore grogo
Terminologia scientifica
rba, Xanthoria parietina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lichen
Inglese
kind of lichen
Spagnolo
líquen
Italiano
lichène giallo
Tedesco
Wandflechte.
cruvennàre , vrb: culvenare,
cuverenare,
cuvrenare,
cuvrennare Definizione
tènnere a contu a manera de no àere dannu, de no pigare fritu o àteru male, giare educatzione a is fígios; cricare de cuare a ccn. o ccn. cosa a manera chi no si biat, chi no s'ischípiat chie dh'at fata
Sinonimi e contrari
cuberrare*,
resguardaisí
Frasi
ispero chi laghinza e madrigadu suta a pastore bonu ti culvenes ◊ sos pitzinnos, si ti ndhe pesas tue, no ti podent istare cuvrennados: cantu isto in linna, istàdebbos colcados! (G.Marras)◊ fimus iscultzos e male cuverenados, ma no bidiamus s'ora de ciogare ◊ candho proet cun ite bos cuvrenades?
2.
in sa gruta culvenamos luego sos regalos ◊ est cuverenada in sinu de sa natura
3.
sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire e a lu cruvennare pro s'issàssinu chi aviat fatu a nois ◊ s'irballu l'aiat fatu su mastru, ma pro cuvrenare a isse ant dadu sa curpa a nois
Traduzioni
Francese
se préserver
Inglese
to take care of oneself
Spagnolo
cuidarse
Italiano
riguardarsi
Tedesco
sich schonen.
cuestòre, cuestòri , nm Definizione
su chi cumandhat is fortzas de pulitzia in is províncias
Terminologia scientifica
prf
Traduzioni
Francese
préfet de police
Inglese
head of police administration
Spagnolo
jefe de policía
Italiano
questóre
Tedesco
Polizeichef.
cugúsa 1 , nf Definizione
lau de arriu o de cuadhus, o fintzes martutzu de cuadhus: genia de erba chi assimbígiat unu pagu a s'àpiu, e po cussu dhu narant àpiu de arriu puru, ma portat su cambu tuvudu, a canna, e creschet in is errios, in logu de abba meda: est bona a papare
Sinonimi e contrari
giúguru 1,
giuru 1,
tirgusa
Terminologia scientifica
rbz, Apium nodiflorum
Traduzioni
Francese
cannelier
Inglese
kind of grass
Spagnolo
apio nodoso
Italiano
èrba cannèlla
Tedesco
knotenblütige Sellerie.
culibóntinu , agt Definizione
nau de ccn. po sa genia de carena, chi portat su bacinu largu e grussu, nàdigas mannas e lumbos grussos
Frasi
sa dea mama de s'antigóriu est culibóntina pro comente sunt sas istatuedhas chi faghiant
Traduzioni
Francese
stéatopyge
Inglese
symbol of fertility
Spagnolo
con estatopigia
Italiano
steatopígio
Tedesco
steatopyg.
culturínas , avb Definizione
èssere in c. = àere belle e acabbau una cosa
Traduzioni
Francese
toucher à sa fin
Inglese
said of a situation coming to an end (action)
Spagnolo
estar en las últimas
Italiano
agli sgóccioli
Tedesco
am Ende.
cumò , nm: cumoe,
cumou Definizione
mobbília, trastu de domo cun calàscios po chistire orrobba
Sinonimi e contrari
cantaranu
Frasi
cussa cosa dh'apu allogada in su calàsciu de su comou ◊ cussu pitzocu faet credentzas e cumòs
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
commode
Inglese
chest of drawers
Spagnolo
cómoda
Italiano
comò
Tedesco
Kommode.
cungressísta , nm Definizione
chie leat parte a unu cungressu
Traduzioni
Francese
congressiste
Inglese
member of a congress
Spagnolo
congresista
Italiano
congressista
Tedesco
Kongreßteilnehmer.
cuntàntu , cng Definizione
cun tantu = belle e…, cun totu chi…
Sinonimi e contrari
macari
Frasi
cuntantu chi Lughia fit bona massaja, comintzaiat a si agatare in abbas malas, chentza laore e cun su maridu in sa gherra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
malgré
Inglese
in spite of
Spagnolo
pese a
Italiano
nonostante
Tedesco
obwohl.
currulióti, curruliótu , nm Definizione
un'arratza de curruliu, abbitat e passat s'ierru in logu de paules
Sinonimi e contrari
tzurruliota
Terminologia scientifica
pzn, numenius tenuirostris
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
courlis
Inglese
kind of curlew
Spagnolo
zarapito
Italiano
chiurlottèllo
Tedesco
Dünnschabel-Brachvogel.
de , prep: di Definizione
medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de
Sinonimi e contrari
dae
Modi di dire
csn:
de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai?
Frasi
custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu"
2.
cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso
3.
at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu
4.
no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu
5.
tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula
6.
peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru!
7.
arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau!
8.
andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi)
9.
ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna
Etimo
ltn.
de
Traduzioni
Francese
de
Inglese
of,
at,
to,
from
Spagnolo
de
Italiano
di,
da
Tedesco
von,
aus.
disintonài , vrb Definizione
su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione
Sinonimi e contrari
distonare,
istonai
| ctr.
atonare
Etimo
spn.
desentonar
Traduzioni
Francese
chanter faux,
dissoner
Inglese
to be out of tune
Spagnolo
desafinar
Italiano
stonare,
dissonare
Tedesco
falsch spielen,
oder singen,
falsch klingen,
nicht übereinstimmen.
disòra , avb Definizione
fora de s'ora adata o giusta, a trigadiora, in ora chi no andhat bene: s'impreat sèmpere cun sa prep. a e si narat mescamente in su sensu de apustis de s'ora sua / a oras e a disoras = in calesisiat ora
Frasi
torro a domo a disora: sa lughe insegus lasso cun amigos in festa (G.M.Cherchi)◊ su pudhu est cantandhe a disoras ◊ no andhes a disora ca no ti lassant intrare ◊ no torres a disora ca manzanu depimus pesare chito! ◊ sos istranzos sunt bénnidos a disora
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
horaire inopportun
Inglese
out of time,
after hours
Spagnolo
deshora
Italiano
fuòri oràrio
Tedesco
außer der Zeit.
dominàriu, dominàrzu , nm Definizione
palàtziu, domo manna meda o domos totus impare de matessi mere, prus che àteru in su sartu, cun terrenos meda; fintzes sa parte de s’orrosàriu cun sa rughítula
Sinonimi e contrari
casamentu
/
tenimentu
Frasi
teniat unu dominàriu mannu cantu una furca, una tanca chi istremenada cun sa tanca de Fulanu ◊ in bidha no bi aiat ancora dominàriu adatu pro sas iscolas ◊ duus fiant is dominàrius de Araxixi: sa crésia e su palàtziu Zanda
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
immeuble
Inglese
block of buildings
Spagnolo
caserío
Italiano
caseggiato,
casaménto,
edifìcio
Tedesco
Wohnhaus,
Landsitz.
doradíglia, doradílla , nf: durundilla Definizione
una genia de fílighe chi creschet in is muros e perdigàrgios
Sinonimi e contrari
dorafilla
Frasi
bufana arculentu, frazia, pistidhori, sentziana, doradilla e àteras ervas pro meichina
Terminologia scientifica
rba, ceterach officinarum
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
cétérac
Inglese
kind of fern
Spagnolo
doradilla
Italiano
èrba rùggine o félce dorata
Tedesco
Milzfarn.
duruddúru 1 , nm Definizione
pisu de coloru, de cuadhu
2.
est amargu chei su durudduru
Terminologia scientifica
rba, Vicia benghalensis
Traduzioni
Francese
vesce sauvage
Inglese
kind of vetch
Spagnolo
arveja roja,
veza púrpura
Italiano
véccia selvàtica
Tedesco
eine wilde Wicke.
èlema , nf Definizione
genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia: cun cust'erba faent sa merca
Sinonimi e contrari
atzibba,
elimedha
Terminologia scientifica
rba, Atriplex portulacoides
Traduzioni
Francese
pourpier des mers
Inglese
kind of vervain
Spagnolo
verdolaga marina
Italiano
porcellana di mare
Tedesco
eine Salzmeldesorte.
elimèdha, elimédhu , nf, nm Definizione
genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia
Sinonimi e contrari
èlema,
atzibba
Terminologia scientifica
rba, Atriplex portulacoides
Traduzioni
Francese
pourpier des mers
Inglese
kind of vervain
Spagnolo
verdolaga marina
Italiano
porcellana di mare
Tedesco
eine Salzmeldesorte.
èmmo, èmmu , avb Definizione
foedhu po fàere a cumprèndhere s'adduimentu arrespondhendho a una pregonta, ma nau cun fortza o fintzes abbetiandho / torrare o dare su Chi emmo = torrai sceda nendi ca ei
Sinonimi e contrari
ei,
eja,
embo
| ctr.
nono
Frasi
l'apo nadu chi emmo ◊ si ti dant su "Chi emmo" cras ti pones in viàgiu ◊ emmo chi est gai! ◊ emmo, berus est!
2.
emmo, emmo, a mi che andho: no che abbarro prus cun bois, inoghe! ◊ emmo, emmo, comente cherzo deo fato!
Etimo
ltn.
immo
Traduzioni
Francese
oui,
bien sûr
Inglese
yes,
of course
Spagnolo
sí,
ciertamente
Italiano
sì,
certaménte!
Tedesco
ja gewiß.
etéus!, eteussú! , iscl, avb Definizione
eteus su… = ma cale!…, ite misiat…: foedhu po nàrrere chi nono cun prus fortza o coment'e dispretziandho una cosa
Sinonimi e contrari
bah!,
misiat!,
nono!,
nudha!
Frasi
eteus s'illatonzu chi mi at fatu: at dadu una cadrassada a sos muros e l'at bogadu de cabu! ◊ eteus su manigare: daet una lintura a su piatu! (G.Ruju)
2.
- incunza bona azis fatu, ocannu? - eteussú! ◊ - a bi ndh'at, de abba, in su riu? - eteussú!
Traduzioni
Francese
mais non!
Inglese
of course not
Spagnolo
¡pero no!,
¡ni hablar
Italiano
macché!
Tedesco
ach was!