apunghitài , vrb Definitzione
arregòllere cosa a pagu a pagu, cun dificurtade
Sinònimos e contràrios
preulire,
regutzulare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mettre de côté
Ingresu
to scrape together
Ispagnolu
ahorrar,
recoger poco a poco
Italianu
raggruzzolare
Tedescu
zusammensparen.
assamodàre , vrb: assemodare Definitzione
bestire a sa moda, bene
Sinònimos e contràrios
allaputzai,
allepuritzare
2.
est una giòvana assemodada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pomponner,
parer
Ingresu
to make fit tightly
Ispagnolu
vestir a la moda,
acicalar
Italianu
vestire secóndo la mòda,
attillare
Tedescu
nach der Mode anziehen.
assicúa , avb Definitzione
a iscúsiu, chentza si lassare bíere e ne intèndhere
Sinònimos e contràrios
acua,
cuagua
Frases
su pipiu si ch'est pesau assicua, timindhe su mere
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
furtivement
Ingresu
furtively
Ispagnolu
a escondidas
Italianu
furtivaménte
Tedescu
heimlich.
atréssu , prep Sinònimos e contràrios
peri 1
Frases
tèngiu una gana forti in coru miu de curri totu atressu de su planu
Tradutziones
Frantzesu
à travers
Ingresu
through
Ispagnolu
a través
Italianu
attravèrso
Tedescu
durch,
quer.
atzerriài , vrb: cerriai,
sirriai,
tzerriai* Definitzione
betare tzérrios, boghes, prànghere a boghes, pigare a boghes; nàrrere a boghe arta su númene de ccn. po chi bèngiat, o po bíere si dhu’est
Sinònimos e contràrios
abberriare,
abbochinare,
giuilare,
insirriai,
iscramorai
/
ciamare,
lamai,
muntire,
tichirriare
| ctr.
cagliare,
citire
Frases
in cussa domu funt totus a una pedhi, istérrius in su letu: no s'intendit atru che atzerriendu!
2.
is animalis funt morendi acoment'e nosu cristianus, si aici si poreus atzerriai ◊ toca, bai e atzérria a babbu tuu, chi bengat! ◊ no portu prus súliru mancus po atzerriai
Tradutziones
Frantzesu
crier,
appeler
Ingresu
to shout,
to call
Ispagnolu
gritar,
llamar a voces
Italianu
gridare,
chiamare
Tedescu
rufen.
atzumentàre , vrb: azumentare Definitzione
agiudare a unu a che artzare a calecunu logu artu, agiudare in calecuna cosa; artzare a unu logu
Sinònimos e contràrios
acadhai,
agiuventare
Frases
su nuscu de su pische e de sos porchedhos arrustu azumentaiat sa gana
2.
sa luche galu iscraricata de s'arvorinu si nche fit atzumentanne in sas palas de sos montes
Tradutziones
Frantzesu
gravir,
monter
Ingresu
to clamber up
Ispagnolu
ayudar a alguien a subir en algún sitio
Italianu
inerpicarsi
Tedescu
klettern.
balivigàre , vrb Definitzione
campare male, de ispedientes
Sinònimos e contràrios
campitzare,
campugiai,
campurigiai
Frases
babbu e fizu fint duos ladros de professione, balivigaiant cun abbilidade ma che finesint in prejone
Tradutziones
Frantzesu
vivre d'expédients
Ingresu
to live on one's wit
Ispagnolu
vivir a duras penas
Italianu
vìvere a stènto,
di espediènti
Tedescu
darben.
bàsciu 2 , cng Definitzione
genia de foedhu chi giaet un'idea de tempus e cun chi o de aunit duas propositziones ponendho unu límite a s'àtera (chi negat semper)/ bàsciu de… (ora) = avb. de tempus
Sinònimos e contràrios
innantis
Frases
bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ cudhu no podiat acetai bàsciu de dhu nai a sa mulleri ◊ bàsciu de si cojai no crocant impari ◊ no camminu bàsciu chi mi pàsiu
2.
bàsciu de is otu no torrant a domu
Tradutziones
Frantzesu
avant de… ne
Ingresu
before ahead… not
Ispagnolu
antes de… no a no ser que… no
Italianu
prima di… non,
se non… non
Tedescu
bevor…,
nicht.
benidòre, benidòri , agt, nm: bennidore 2,
benitore,
venidore Definitzione
foedhandho de tempus, chi at a bènnere; su tempus chi o fintzes chie at a bènnere, sa criadura chi depet naschire / a/c.: su b. de is verbos in sardu si faet cun is formas de su vrb. àere de s'ind. pres. prus sa prep. a e s'inf. de su vrb. chi s'impreat, su vrb. lessicale (es. apu a biri, as a fàere, at a nàrrere, aus a torrare, azis a bènnere, ant a iscriri); ma no sèmpere inditat tempus: a bortas inditat calecuna cosa chi podet èssere ma no est segura e si podet nàrrere de cosas a su presente puru (za at a pròere puru, como, za!…◊ gei s'at a balli unu sodhu cussu possessu!…◊ frius dhui at a fai anca ant a èssi is piciochedhus? ◊ ge no at a tocai de tzerriai sa maista de partus! ◊ ite cheres chi ti nia: at a èssere gai ma no ndh'isco! ◊ aliali, as a èssere tue cussu chi mi che at furadu sa cosa!); su b. passau (solu de forma) a paragone de un'àteru tempus b. in sardu no s'impreat mai: s'impreat solu in su sensu de duda, de possibbilidade, a metade tra su nàrrere e su dimandhare (za bi as a èssere andhadu a fàghere cudhu cumandhu, berus?! ◊ bae a bídere, chi como at a èssere torradu! ◊ no as a crei ca cussu dannu dh'apu fatu dèu: as a èssi istétiu tui etotu!), o fintzes po inditare seguresa, ma nau cun ironia (dh'ap'àiri pentzau de mi ndi andai a giru cun custu frius!…), mentres chi in su sensu de su tempus si narat de àtera manera: candho so prontu apo a bènnere/benzo ◊ candho s'at a istracare s'at a frimmare ◊ sa die chi ti pones a triballare za at a èssere una bella die!; su b. de unu tempus passau si podet fàere cun s'ind. imp. o cun su cund. passau e fintzes de àtera manera: deris nachi benias e no che ses bénnidu ◊ nanca torràst a benni e no ses benniu! ◊ nachi faghiat tempus bonu, oe, ma mi paret chi che la fúrriat male ◊ seu pentzendi a totu cussu chi emu pótziu fai e no apu fatu ◊ mi as nadu chi tias èssere bénnidu e poi ti ses torradu a pessare ◊ pessaia de bi andhare ma apo tentu irbortu
Sinònimos e contràrios
benideru,
imbenidore
| ctr.
passadu
Frases
benes e momentos afannosos preparat su tempus benidore ◊ sas generatziones benidoras ant a èssere diferentes ◊ Sennore, ti ringràtzio chi mi as dadu custa frua: pro su tempus bennidore la ponzo in manu tua ◊ castiae ca is tempos funt cambiandho e sa pinna e su tinteri ant a donae a papae a su mundhu benitore
2.
si atzendhent in su coro bramas de lobrare unu menzus benidore ◊ piús allegras bos bia a su benidore! ◊ at postu a parte àteros valores a godimentu de sos benidores (G.Finà)
Ètimu
ctl.
venidor
Tradutziones
Frantzesu
futur,
qui va naître
Ingresu
future,
unborn (child)
Ispagnolu
futuro,
que va a nacer
Italianu
futuro,
nascituro
Tedescu
kommend,
künftig,
Zukunft Leibesfrucht.
biasciài , vrb Definitzione
andhare, essire, segare a trotu, a sbiàsciu
Sinònimos e contràrios
sbiasciai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
biaiser
Ingresu
to go sideway
Ispagnolu
andar a sesgo
Italianu
andare obliquaménte
Tedescu
schief gehen.
biscaína , avb: briscaina Definitzione
nau de una manera de fàere is cosas: fuedhai, fai a sa b. = a cudha manera, male, chentza una régula precisa, a comente essit essit, a s'istrambulatzina
Frases
su andhare a sa moda biscaina podet medas surpresas preparare ca bisonzat su passu misurare pro no rúere in fossu o in pischina (A.Casula)◊ fint imbolaos a sa briscaina in sos muntones de terra e de preda
Ètimu
spn.
a la viscaína
Tradutziones
Frantzesu
à la six-quatre-deux
Ingresu
in a slapdash way
Ispagnolu
a la buena de Dios
Italianu
alla carlóna
Tedescu
nachlässig.
cadhigaròne , nm Definitzione
a c. = ciciu in codhos de un'àteru cun is cambas ananti, una a una parte e una a s'àtera de su tzugu, pendhendho in petorras / zúghere, leare a c.
Sinònimos e contràrios
codhilone
Frases
su cane meu, tuncendhe, fit fuindhe: cudhu, candho lu sighiat si lu setziat a cadhigarone ◊ sa muzere fit rassa e pesante, ma si l'aiat leada a cadhigarone
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
à califourchon
Ingresu
astride
Ispagnolu
a horcajadas
Italianu
cavalcióni
Tedescu
rittlings.
calèschere , vrb Definitzione
erríere a praxere, intostare de s'errisu
Frases
su imbetzare no ti daet gustu tale de ndhe calèschere!
Ètimu
ltn.
*caleschere
Tradutziones
Frantzesu
rire à s'en tenir les côtes
Ingresu
to split one's sides laughing
Ispagnolu
reírse a carcajadas
Italianu
rìdere a crepapèlle
Tedescu
sich tot lachen.
carrísta , nm Definitzione
chie manígiat carros armaos
Terminologia iscientìfica
prf
Tradutziones
Frantzesu
tankiste
Ingresu
tankman
Ispagnolu
militar destinado a los tanques
Italianu
carrista
Tedescu
Panzerjäger.
chighigliàre , vrb Definitzione
erríere a iscracàlios mannos
Sinònimos e contràrios
iscacagliare,
isgangagliare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chahuter,
rire brusquement
Ingresu
to laugh in an unseemely manner
Ispagnolu
reír a carcajadas
Italianu
rìdere scompostaménte
Tedescu
schallend lachen.
citàre , vrb: tzitare Definitzione
pònnere a unu in càusa, denuntziare
Tradutziones
Frantzesu
appeler en justice
Ingresu
to convene
Ispagnolu
llevar a juicio
Italianu
chiamare in giudìzio
Tedescu
jdn. verklagen.
codhilòne , nm: codhirone Definitzione
a c. = ciciu in codhos de un'àteru cun is cambas ananti, una a un'ala e una a s'àtera de su tzugu
Sinònimos e contràrios
cadhigarone,
cocolloi,
codhedhu,
codhicorona,
codhubalone,
palaborcedhu
Frases
leare a unu a codhirone
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
porter sur les épaules (qqn)
Ingresu
astride one’s shoulders
Ispagnolu
a carramanchones
Italianu
a cavallùccio
Tedescu
huckepack.
contrallúche, contrallúghe, contrallúxi , nf, avb Definitzione
lughe chi benit de un'àtera bandha; manera de abbaidare una cosa, cun lughe chi benit de s'àtera bandha (su srd. narat abbaidare una cosa in sa lughe)
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
contre-jour
Ingresu
backlight
Ispagnolu
a contraluz
Italianu
controluce
Tedescu
Gegenlicht.
cóstu , nm Definitzione
cantu benit a costare (in dinare, trebballu, pelea, materiale) una cosa, su chi nche bolet po fàere una cosa / a costu de… = mancari costet…, fintzes si costat…
Sinònimos e contràrios
gastu,
ispesa,
préciu
/
cóstidu
| ctr.
balanzu,
intrada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coût
Ingresu
cost
Ispagnolu
coste,
a costa de
Italianu
còsto
Tedescu
Preis.
crabinàda , nf Definitzione
briga chi si giaet a boghes e frastimos
Sinònimos e contràrios
acanarjada,
brigada
Frases
sos canes fint prontos a si alliare, si no fit istadu dae tia Giuannica chi si achereit giagarandhechelos a crabinadas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
crise de colère,
invective
Ingresu
invective,
outburst
Ispagnolu
pelea a gritos
Italianu
invettiva,
sfuriata
Tedescu
Schmärede.