Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

bàdhu 2 , nm Definitzione corgiolu de lardu, de porcu o de sirbone; s'intostadura chi faet a tretos su primu pígiu de sa carre in manos a fortza de fàere trebballu pesante Sinònimos e contràrios callu* 1, corgiolu, sidhu 2. sos betzos si contant tribbulias mustrèndhesi sos badhos de sa manu Tradutziones Frantzesu couenne Ingresu pigskin Ispagnolu hoja de tocino, témpano Italianu coténna Tedescu Schwarte.

corgiólu , nm: corjolu, corzolu, craxolu, croxó, croxolu, curzolu Definitzione su pígiu de fora de calecuna cosa, mescamente su córgiu de su procu (corgiolu de lardu), ma fintzes de sa castàngia, de sa nughe, de sa patata, de is frutos / arrisu cun craxolu = su arriri cun amargura, po no prangi Sinònimos e contràrios badhu 2, pedhe, pedhola / colzola, còglia Frases su corzolu de su lardu est tostu, si no est porchedhu minore ◊ su corzolu de su casu est tostu, sa mata est modhe ◊ arrustendi su procedhu no fatzast abbruxai su croxó! Sambenados e Provèrbios smb: Corgiolu, Corzolu, Curgiolu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couenne, peau Ingresu pigskin, skin Ispagnolu hoja de tocino, témpano Italianu coténna, bùccia Tedescu Schwarte, Schale.

fògia , nf: fòglia, foxa, folla, foza Definitzione una de is partes de is erbas o de is matas (upm), de tanti formas ma prus che àteru lada e longa, ue si faet sa clorofilla: si narat fintzes de is partes de is frores (es. arrosa centuvollas), itl. pètalo, chi no funt àteru si no fògias mudadas de colore e de forma; pígiu fine de calecuna cosa / min. fozichedha, follita, follixedha / genias de fògia: lada, longa, a agu, a coro, a punta (a lantzita); folla picada, bichillitada, assarretada = cun is oros a dentighedhas, a puntighedhas; partes de una fògia: sa crosta (sa parte prus grussa, chi cumènciat de ue atacat a su fundu o a su cambu – su cambixedhu –, passat in mesu de sa fògia e s’ispartzit in filacitus o venas chi acabbant in is oros e formant su carasu o nerviadura), s'oru (a bortas picau totu a puntighedhas, a bortas a línia dereta, a bortas undhulau), pàgina (parte de fundhu, parte de pitzu)/ dhue at fitónimos meda chi leant su númene folla: f. de àcua (Potamogeton natans), de axedu (ciduledha, coraxedu 1), de funtanedhas (folladedha), de limoni (menteabe, Melissa officinalis), de nérbius (Sagittaria sagittifolia), de prata (Lunaria annua), de santu Giorgi o de ferru (acantu 2), de santu Nicolau (feurratzu), de santa Maria (Chrysanthemum balsamita), folla ’era (edra); erba de chimbe fozas = cincuvollas (Potentilla reptans, P. sterilis) Sinònimos e contràrios fogiuliu, fròngia Maneras de nàrrere csn: trèmere che foza = trèmere meda de s'assuconu, de sa timoria; lépiu che foza = lebiedhedhu; folla de origa = itl. padiglióne Frases tiu Antine aiat postu is istecas de unu paracu betzu acuadas in mesu de sa fògia ◊ candu is nais de sa figu si faint modhis cumentzant a essiri is primus follas ◊ bi at àrbures chi in atunzu iscútinant sa foza ◊ sa crésia est prena de gente ibertandho a ndhe ingòllere una fògia de pramma beneita ◊ in s'ortu bi est s'intempériu: est dendhe borta fintzas sa foza ◊ su sèmene tudhidu at bogadu sas primas duas fozas ◊ si fiat apatau in d-una mata sentza de folla ◊ custu piastu si faiat ponendho a budhire in d-una pingiadedha pódhine, o sèmene de linu o fògia de nabrighedha ◊ bai fintzas chi as a contai folla a cantu fúrriat bentu! 2. fiat manna sa gana de fastigiai cun is piciocus in divisa e càncua arrosa no iat trigau a pèrdiri sa folla… 3. si tremiat che sa folla, mischina! ◊ ajaja fit minuja e lépia che foza Terminologia iscientìfica rbr. Ètimu ltn. folia Tradutziones Frantzesu feuille, feuillage Ingresu leaf, leafage Ispagnolu hoja, follaje, pétalo Italianu fòglia, fogliame, pètalo Tedescu Blatt, Laub.

fógiu , nm: fógliu, follu, foxu, fozu Definitzione orrugu de paperi fine, pruschetotu po iscríere o cun cosa iscrita o fintzes pígiu fine de ccn. àtera cosa; documentu, paperi; sa parte lada cun s'atza de is lepedhas / min. fozolu Sinònimos e contràrios dochimentu / frama 1 Maneras de nàrrere csn: fàghere sos fozos = fai is paperis, sos dochimentos; cambiai fógliu = fàghere àteru, cambiare pàzine Frases badiandho su bestiàmini seo ligendho dónnia fógiu chi mi capitat ◊ custe abberit bete libbru e colat su pódhiche a torchietes in paritzos fozolos ◊ cudhu sennore che at ghetau sos fozos a intro de sa bússia e si ch’est andhau 2. apu biu ca no mi torràt a contu e dh'apu cambiau fógliu! 3. portat sa lepa abburinada in su follu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu feuille Ingresu sheet Ispagnolu hoja Italianu fòglio Tedescu Blatt, Bogen.

fràma 1 , nf Definitzione sa parte de una lepa o gurtedhu fata po segare: si dhue distinghet s'atza (fine e segante) e su tolu (sa parte grussa), sa punta Sinònimos e contràrios follu | ctr. màniga Tradutziones Frantzesu lame de couteau Ingresu knife blade Ispagnolu hoja Italianu lama del coltèllo Tedescu Messerklinge.

frèsa , nf, nm: fresu 1 Definitzione donniunu de is duos pígios de su pane carasau, o fintzes custa genia de pane; pischedhu o làmpina de casu (e fintzes de arrescotu) laditu / f. de ou = oidedhu abbatadu cun túcaru, ispíritu de ou Sinònimos e contràrios màtula Frases si at manigadu duas fresas de pane cun casu ◊ su pane de fresa est lísiu a parte de fora (ca est tesu), ma aspru intro (ca sos pizos s'ispítzigant desesi coghindhe) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu abaisse Ingresu sheet of pastry Ispagnolu masa en hoja Italianu sfòglia Tedescu Blätterteig.

làma , nf, nm: allàmia, làmia 1, lamma, làmmia, lamu, liama Definitzione pígiu fine de metallu; istrégiu fatu de materiale deasi (mescamente mannu po late, fintzes po múrghere); istrégiu largu, ladu, a costaos bàscios po còere cosa in su forru; segundhu sa ferramenta, sa parte cun s'atza Sinònimos e contràrios allàinu, gliàuna, lamiera / allama, bote, bidone, lamedha, lammione, trutera / frama 1 Frases bai e betindi cussa tassa de liama! ◊ unu bote de làmia li fachiat de fumajolu 2. mulghiat e garrigaiat su cadhu cun sas lamas de su late ◊ sos pastores beniant a casifítziu cun sas lamas de su late ◊ fuint che canes chi lis ant presu lamas a sa coa ◊ sa zente est lotendhe cun lamos de abba ca su fogu est brujendhe totu 3. amus fatu deghe lamas de biscotos Ètimu itl. lama Tradutziones Frantzesu fer-blanc, bidon Ingresu tin, thin plate Ispagnolu lámina, hoja, hojalata, fuente Italianu latta, làmina, téglia Tedescu Blech, Folie, Backform.

pígiu , nm, nf: pígliu, piju, pílgiu, pilla, pillai, pillu, pitzu 1, pixe, pixu 1, piza, pizu Definitzione css. cosa lada o istérria meda e fine (assumancu po s'istérria chi tenet), sa parte prus in pitzu, de fora, de sa cosa, ma si narat fintzes de bestimentu postu in dossu in cantu distintu de un’àteru e de ammontu po letu; foedhandho de logu, su matedu cracu chi dhu'est créschiu; in cobertantza, fintzes manera de fàere a ingannu, a trassa; a logos, is pillus funt una calidade de macarrones; foedhandho de domos, de fràigu, pitzu est fintzes pianu (su pitzu = su primu pianu; su pitzu de mesu = su pianu in mesu de àteros duos)/ min. pizaredhu, pizighedhu (a/c.: candho si narat cantos funt is pígios de una matessi cosa, su foedhu si fúrriat a piza, pilla, a bortas fintzes cun sa /s/ de su pl.: una pilla, dua piza, tre piza, cuatru pillas, bàtoro piza); is píglius = a logos, pistocu, pane carasau; avb. (èssere de una cosa) pígiu pigiu = itl. affiorante, superficiale Sinònimos e contràrios pidhoncu, pillada, subrafaci / bestimenta, cuguzura / còglia / filedhos, pinnica, trassa / cdh. píciu Maneras de nàrrere csn: pillu de lati = mantega; avb. a pillu a pillu, pizu pizu (pizubizu)= subra subra, chentza falare a fundhu; a pillus a pillus = a pilladas, a pizos, a pillais (èssiri, pònniri a unu, a dus pillais); bogare, bogai a p. carchi cosa = imbentare, ispedientare, bogai a claru; essire a pizu = essire fora de si poder bídere, intèndhere; perda a pillus = chi essit a iscatas, a cantos lados, a tellas; pillu de pasta = pasta tesa a fine (es. pane carasau); fai pillu = pònnere su pizu (nadu de late, binu e gai); a pizas de denote = intro de note, a note russa Frases apu fatu su lentzoru a cuatru pillas ◊ bogadiche carchi pizu ca est calura! ◊ in su letu bi amus postu un'àteru pizu ca est fritu ◊ a su pamentu li ant postu una piza de tzimentu ◊ frochendhe in pag'ora at postu pizu russu ◊ s'abbolotu chircat de pònnere pizu peri in sas abbas netas ◊ su late at fatu su pizu ◊ su pitzinnu at bogau una piza de pane ◊ su pani carasau essit a píglius ◊ cosatzas de leare a piju in apretos de nie a las brujare ◊ est frius e no fait a drommí a pillu de lentzolu ◊ cussa butíglia portat pillu de binu ◊ poltat su brutore a tre piza ◊ nc'est su pruini a pilla ◊ po fai cruguxonis sa pasta tocat a dha tendi a pillus ◊ cun sa màchina faiaus is pixos de is culurgiones 2. ghite ses faghendhe in custu pizu totu ispinas? ◊ in cussos pizos no si bi podet colare de sa malesa ◊ pastores e catzadores connoschent bassuras e pizos ◊ sas berbeghes che sunt in cussu pizu, ca bi agatant cosa frisca 3. aspeta chi cussa cosa chi as ghetau a s'àcua ndi àmpuit a pillu 4. totus intregaus a is tiaus funt, sa genti, a bogai a pillu fintzas màchina de fuedhai! ◊ e ite amus a bogare a pizu, nois, chi semus betzos?!…◊ pro no pèrdere gutzu su sartitzu orrostindhe li afranzat pane a pitzu a pitzu ◊ dhoi fut sa cosa de papai a pillas a pillas ◊ boghit a pillu su dinai! ◊ cussas pesant a pizas de denote po fàchere su pane (A.M.Carta) Sambenados e Provèrbios smb: Pillai Ètimu ltn. pilleus Tradutziones Frantzesu couche, feuille, surface Ingresu foil, layer, surface Ispagnolu capa, hoja, superficie Italianu strato, sfòglia, superfìcie Tedescu Schicht, Folie, Oberfläche.

plàca , nf: praca Definitzione pedra lada, ma prus che àteru pígiu o tira de materiale chi, fatu abbrigare in su fogu in mesu de duos pígios de ferru, serbit po dhos sardare; pígiu de cosa fine chi si ponet apitzu de àteru materiale po essire prus bellu o prus forte Sambenados e Provèrbios smb: Pracca Ètimu spn. placa Tradutziones Frantzesu plaque, lame Ingresu thin plate Ispagnolu lámina, hoja Italianu làmina, placca Tedescu Blatt, Folie, Lamelle, Platte.