abbuligiài 1 , vrb: abbulizare,
abbulurtzare,
abbulunzare,
abbulutzare,
abbulutziare,
abbuluzare,
bolizare Definitzione
pònnere bulúgiu, avolotu; murigare e imbrutare, bullugiare, nau pruschetotu foedhandho de abba o cosas deasi, fintzes intrare a s'abba, fichire a modhe, ammesturare apare
Sinònimos e contràrios
abbolojare,
abbussiare,
agiotulare 1,
intruai,
istriulare,
sciambullai,
trubulare,
trullare,
trumbugliai
/
abbaunzare,
ammisturai
Maneras de nàrrere
csn:
abbulizare faes e basolos = ammisturai totu, fuedhendi, ghetai totu a unu cosas chi no cuncordant apari; abbulizare a ccn. in carchi chistione = betarechelu in mesu de una chistione
2.
su logu fit pàschidu e abbulutzadu
3.
bi fint cudhos chi a sa chistione bi aiant abbulutziatu sa pulítica ◊ su pitzinnu fit a gherra chin d-una espressione abbulutziata che ruvàgliu ◊ fit chin sos pilos totu abbulutziatos ◊ su ricu no si abbulizat cun sos pòveros (P.Casu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mélanger,
bouleverser
Ingresu
to mix,
to upset
Ispagnolu
mezclar,
revolver
Italianu
mescolare,
sconvòlgere
Tedescu
mischen,
durcheinanderwerfen.
arrivortèlla , nf: rivoltella Definitzione
genia de arma de isparare, crutza de pòdere pigare a una manu
Sinònimos e contràrios
pistola
Terminologia iscientìfica
rms
Tradutziones
Frantzesu
revolver
Ingresu
revolver
Ispagnolu
revólver
Italianu
rivoltèlla
Tedescu
Revolver.
boltulàre , vrb: bortulare,
botulare,
vortulare Definitzione
furriare o fàere orrúere a terra, orrúere, betare apare sa cosa chentza órdine perunu lassandhodha posta a tréulu, pònnere sa cosa farrancas a susu
Sinònimos e contràrios
botulare,
corriare,
fruschinare,
imbrotulare,
iscrucuedhai,
isvortulare,
lodhurare,
tambulare
Frases
ant boltuladu su logu a fundhu in susu ◊ si su padronu tiat ischire in cale ora benit su ladru, tiat bizare e no si tiat lassare bortulare sa domo ◊ s'ampulla si est male posta che podet bortulare ◊ cussa cosa fit ritza ma ch'est bortulada
Ètimu
ltn.
*vol(u)tulare
Tradutziones
Frantzesu
renverser
Ingresu
to overturn
Ispagnolu
revolver,
volcar,
mezclar
Italianu
rivoltare,
rovesciare
Tedescu
umkehren,
umwerfen.
bugliàre , vrb: (bu-gli-a-re)
buliare Definitzione
murigare o mòvere a forte, pònnere a tréulu; bogare a fora
Sinònimos e contràrios
abbolojare,
abborotai,
abbuligiai 1,
istriulare,
sciumbullai
/
bulliare
Frases
su muntone de su trigu in s'azola si bugliaiat cun triutos pro lu bentulare ◊ nois buliamos s'abba de sas funtanas cun càlamos de ruo ◊ s'abba de su riu est buliada ◊ cantas renas bei at in sa marina, dólimas ti si potant buliare! (Cucca)◊ su bentu sighit a buliare donzi cosa ◊ s'impeleu mi búliat su sàmbene
2.
nois buliamis sas ciàciaras a rios
Tradutziones
Frantzesu
bouleverser
Ingresu
to upset
Ispagnolu
revolver
Italianu
sconvòlgere
Tedescu
erschüttern,
durcheinenderbringen.
corrovài , vrb Definitzione
cricare furriandho e betandho apare totu
Sinònimos e contràrios
fodichinare,
iforrogare,
irforronconare,
isfrasconare,
isprecolare,
scorrovetai
/
afuritai
Frases
sentza t'ispetai abbitas e corrovas: de sa domu allena bolis iscíri tropu! ◊ si corrovat in buciaca e si agatat dus sodhus ◊ custus piciochedhus funt corrovendimí in dogna logu!
Tradutziones
Frantzesu
fouiller
Ingresu
to rummage
Ispagnolu
revolver
Italianu
frugolare
Tedescu
kramen.
furriài , vrb: furriare 1,
furriari,
vorriare Definitzione
mòvere a giradura, girare a un'àtera bandha, de si pòdere o de fàere bíere a un’àtera parte, pònnere su de pitzu a fundhu, su de aintru a fora; betare o orrúere a terra de cosa chi istat coment'e prantada; torrare acoa, fàere torrare acoa una cosa andhandho, una cosa chi ferit; fàere fúrriu, torrare a unu matessi logu, torrare a ue s'istat; andhare contras a ccn., mescamente a chie cumandhat o contat de prus; cricare a ccn. po agiudu, pedire cun apédhiu a unu po calecunu praxere, benefíciu; imbitzare a calecuna cosa, betàresi a furare; cambiare
Sinònimos e contràrios
boltare,
dòrchere,
ghindhare,
girai,
ifurriare,
irbortai,
sciurriai
/
acavacai,
boltulare,
tambulare
/
ghirare,
recoire
/
cambiai,
mudai
Maneras de nàrrere
csn:
furriare che dae balla = torrai acoa, fuiri, lassai a pèrdiri debressi ccn. cosa; furriare de palas = andaisindi; furriare su trugu a una pudha = tirai su tzugu, bociri; furriàresi che gremedha = ischirchinàresi che colora (de su dolore); furriàresi a carchi cosa = furai; furriare su sentidu = ammachiaisí, irbariare; furriàresi a ccn. = (po agiudu), circai agiudu, (po no pònniri menti) arrebbellai; furriai s'istògumu = fàghere a gana mala; furriare manu = (trabballendi) movirisí o trabballai girendi a su contràriu; furriai is fuedhus = istropiare sas peràulas, fàgherelis nàrrere su chi no narant; furriai a unu = cumbíncherelu a carchi cosa, fàghereli cambiare idea; furriai (de sa conca, a unu) = èssere a irbadhinamentu
Frases
furriadiche sa cara no ti ferzat cosa a ogros! ◊ sa peta arrustindhe si depet furriare ◊ so fúrriendhe sas cartzitas a s'ala bona ◊ nci fúrriat sa faci a s'àtara parti ◊ sa domo est prena chi no bi at ube si furriare ◊ femu abarrau fúrria fúrria che una tratalia posta in fogu ◊ candho unu si furriàt sa camba no fut a andhare a su dotore
2.
chi nci fúrrias sa cascita nci arruit totu sa cosa a terra ◊ chi no papu mi nci fúrriu de su fàmini! ◊ si làssinas ti nche fúrriat s'isterju de su late
3.
iseto inoghe, inue giajos tuos furriesint Fenícios e Romanos! (S.Murgia Niola)◊ s'intzeradu fúrriat s'abba ◊ s'atarzu fúrriat fintzas sa balla ◊ cun sa màchina andho a unu tretu largu a furriare ◊ mancu custu frizidore ti fúrriat, a tie! ◊ fúrria sas berbeghes dae su laore ca faghent dannu!
4.
a su noti su pobidhu fúrriat a domu ◊ andàt a giogai cun is amigus e furriàt a tradu ◊ su piciochedhu òrfanu si furriàt in domu de sa sorri
5.
bidet su perígulu, ma no fúrriat: sighit a imbucare! ◊ za coitat furriendhe candho intendhet su prétziu!…◊ candho at intesu su prétziu at furriadu che dae balla!
6.
bollu chi mi perdonis ca mi seu furriada a tui ◊ su malu si fúrriat fintzas a su babbu e a sa mama ◊ sa genti no iscít a si furriai contras a chini tenit sa curpa de nosi fàiri emigrai
7.
si no mi azudas tue a chie mi fúrrio? ◊ domandaus sa miserigórdia de Deus e po èssiri iscurtaus nosi furriaus a Gesugristu
8.
ses istau sempre malu furriannodi a su bestiàmene domau!
9.
est aturada muda coment'e furriada a perda ◊ no mi apu a furriai mancu a dinai, nou! ◊ onzi consolu che lis est furriadu in prantu ◊ si no fúrriat bentu andhamus male ◊ si sunt brighendhe e mi paret chi che la fúrriant a corpos! ◊ custas peràulas che las furriamus in àteras limbas ◊ cussu est unu chi no si lassat furriai
Sambenados e Provèrbios
prb:
su burricu si fúrriat a su majolu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
retourner,
s'adresser,
se révolter
Ingresu
to turn (over again),
to address,
to rebel,
to go back
Ispagnolu
revolver,
volcar,
volver atrás,
dirigirse,
sublevarse
Italianu
voltare,
rivoltare,
ribaltare,
svoltare,
tornare indiètro,
rivòlgersi,
ribellarsi,
rivoltarsi,
insórgere
Tedescu
wenden,
zurückkehren,
sich wenden,
sich empören.
moricàre , vrb: ammuricare,
morigai,
morigare,
morigari,
muricare,
murigai,
murigare Definitzione
portare o pigare sa cosa a fúrriu a fúrriu, a su move move, ammesturandhodha cun ccn. cosa (fintzes a forte, cun lestresa); abbarrare a su move move, o fintzes cricandho, forrogandho; foedhandho de animales príngios, cumenciare a ufrare is titas (prenendhosi de late), mòvere po angiare
Sinònimos e contràrios
abbatare,
morighinare 1,
trancuinai
Maneras de nàrrere
csn:
murigai is cosas passadas = chircare contos betzos; morigare su bestiàmine = fàgherelu mòere pro pàschere ma fintzas a salarzadura
Frases
istat morighendhe sas brajas de su fogu ◊ múrica su lapiolu e acontza su focu! ◊ est murighendi sa pingiada cun sa cugliera ◊ su pastore mórigat s'ama pro pàschere ◊ su mardiedu benit murigau prima de obresci ◊ piga sa cullera de linna po morigari sa bàngia!
2.
stau a cudha manera, sempri morighendi! ◊ abarrat muriga muriga in su letu sentza de si drommiri
3.
sa sughe est cumintzandhe a muricare, zuchet unu bellu úberu
Tradutziones
Frantzesu
remuer
Ingresu
to stir
Ispagnolu
revolver
Italianu
rimestare,
sbàttere
Tedescu
umrühren,
wühlen,
(in den Wehen liegen).
pilisàe, pilisàre , vrb: pilissai,
pilissare,
pilisciare,
pilixai,
pilusare Definitzione
murigare a pilisu, murigare de mala manera, pònnere a tréulu, in avolotu, istare a su crica crica murigandho e betandho apare totu; nau de persona, pònnere pilisu, in pentzamentu, fàere pèrdere sa trancullidade / pilisàresi a unu = pigare a boghes male arrennegaos
Sinònimos e contràrios
chiriolare,
istriulare,
moricare,
trogomingiai,
trumbugliai
| ctr.
assebiai
Frases
at preparau sos pilisos pro pilisare su late cracau de fàchere a casu ◊ su mare est totu pilisau dae su bentu ◊ a iscutinare s'olia a mazadorza pilisat sas àrbures a tropu ◊ a s'istribitu sa robba si pilisat e si fachet a unu bubburustu ◊ ite nachi li pilisas a cussu minestrone: est bonu totu su chi bi est! ◊ si pilisat su re assirianu contr'a sos fizos de Gerusalè ◊ su bentu forte at pilisadu sas àrbures e ndhe lis at betadu foza e frutu ◊ sos carabbineris ant pilusadu totue a fine a fine, ponindhe totu a bórtulu
2.
fit pilisada dae su nannicadorju de su cabadhu ◊ po su chi mi abarrat de campai no ndi balit sa pena de mi pilisai meda meda! ◊ fia cuntenta fintzas chi no ses ghirau tue a mi pilisare sa conca! ◊ bi at àteras gherras chi pilisant s'esisténtzia
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mélanger,
bouleverser,
troubler
Ingresu
to mix,
to upset
Ispagnolu
mezclar,
remover,
revolver
Italianu
mescolare,
sconvòlgere,
turbare
Tedescu
vermengen,
durcheinanderbringen,
durcheinanderwerfen,
verwirren.
suluvertàre , vrb Definitzione
betare totu apare, iscorrovedhare, pònnere totu a tréulu
Sinònimos e contràrios
iscordulare,
isordulare,
suliertare,
trauai
Tradutziones
Frantzesu
mettre sens dessus dessous
Ingresu
to turn upside down
Ispagnolu
revolver
Italianu
méttere sottosópra
Tedescu
durcheinanderbringen.
surrulài , vrb: surrullai Sinònimos e contràrios
mòere,
salargiare,
trambuscare,
trumbugliai
Frases
andu anch'est Arrosica a mi dha surrullai bèni bèni: oi dhi cantu s'alleluja! ◊ custus óminis funt surrullendi sa citadi ◊ nadendu surrullat s'àcua prus a lestru ◊ surrulit is brebeis! ◊ at agatau totu su logu infoxau e surrulau
Tradutziones
Frantzesu
troubler,
bouleverser
Ingresu
to shake
Ispagnolu
agitar,
revolver
Italianu
agitare,
sconvòlgere
Tedescu
erregen,
verwirren.