Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

apodhilàre , vrb Definitzione artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acuiladórgiu o acorru de is pudhas Sinònimos e contràrios apudhai, apudhalzare / acadhai, alciare, ampiai Frases sas pudhas sunt apodhiladas in su cannitu ◊ sa pudha si est apodhilada e at comintzadu a si pulire (Z.Zazzu) 2. si nch'est apodhilata a supra de su carru Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se percher Ingresu to roost Ispagnolu posarse los pájaros Italianu appollaiare Tedescu sich auf die Stange setzen.

apudhalzàre , vrb: apudharjare, apudharzare Definitzione artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acorru de is pudhas Sinònimos e contràrios apodhilare, apudhai, apudhionare 2. bi at unu paone apudharzadu subra de una conchita Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se percher Ingresu to perch Ispagnolu posarse los pájaros Italianu appollaiarsi Tedescu sich auf die Stange setzen.

béltiga , nf: béltighe, bértica, bértiche, bértiga, vértica Definitzione bastone o fuste longu meda e de paga grussària, fintzes postu a màniga de s'óbiga po piscare; fuste po apicare cosa / bertighitas de biscu = fustigus po cassai pillonis; mazare landhe, olia, nughe a bértiga = iscúdiri làndiri, olia, nuxi a pértia, a mazadorza Sinònimos e contràrios magiadorza / pértia Maneras de nàrrere csn: batire in bértiche = cumbínchere, batire a concruos; bènnere in bértiches = bènnere aprove, acanta de andai bèni a fai calicuna cosa 2. pro fàghere sa bérgula bi cheret batidu una paja de bértigas ◊ a cólumu sos órrios, anzones in sa féstina, béltigas de panedhas e saltitza 3. dali oje, dali cras, che l'as batiu in bértiche a maridu tuo! ◊ mi tia chèrrere atzapare a bíere sas maneras chi at a imbentare pro nos torrare in bértiche Ètimu ltn. pertica Tradutziones Frantzesu perche Ingresu perch Ispagnolu pértiga Italianu pèrtica Tedescu Stange.

bète 2 , nm: vete Definitzione orrugu longu de linna o de ferru po fàere fortza Sinònimos e contràrios palanchinu, prapali Sambenados e Provèrbios smb: Bette Ètimu ltn. vecte(m) Tradutziones Frantzesu levier Ingresu lever, post Ispagnolu leva, palo Italianu lèva, palo Tedescu Stange.

istànca , nf: istanga, stanga Definitzione orrugu de linna grussu de pònnere apalas de sa genna po dha poderare serrada bene segura, o po trebballare in sa prentza in su molinu de s'olia, po fàere fortza ponendhodha apuntedhada a ccn. cosa Sinònimos e contràrios barra 1, leva 1 Maneras de nàrrere csn: un'i. de ómini = ómine russu e artu, fatu in forte; corp'e istanga!… = male, mih! (si narat addaghi dispiaghet carchi cosa chi est piàghida a s'àteru chi si l'at tenta a fura o chentza la triballare) Frases sa pira de sos isportinos cheriat azustada a istanca, supressendhe ◊ cumandhadu at zente cun istancas e a fine de ora cun tribàgliu tiradu ndhe l'ant fora (P.Pisurzi)◊ aferresit s'istanga po li corpare ◊ sa gianna fit serrada cun s'istanca de ferru ◊ ant agatau un'ou aici mannu… chi dhu fúrriant a istanga! 2. corp'e istanga: praxit a tui puru sa cosa bona! Ètimu itl. stanga Tradutziones Frantzesu barre, bâcle Ingresu bar Ispagnolu tranca Italianu sbarra, spranga Tedescu Stange.

istangòne , nm: stangoni Definitzione orrugu de linna grussu o àteru de pònnere intrau in is muros apalas de sa genna po dha serrare segura; nau de ccn. artu e làngiu Sinònimos e contràrios istanca Ètimu itl. stangone Tradutziones Frantzesu barre Ingresu crossbar Ispagnolu tranca Italianu spranga Tedescu Stange.

magiadòrza , nf: mazadolza, mazadòrgia, mazadorja, mazadorza Definitzione frucone o pértiga de linna (fintzes canna) longa meda e fine po ndhe iscúdere o betare olia, nughe, landhe e cosas deasi de una mata, po dha fàere orrúere e pòdere arregòllere de terra Sinònimos e contràrios béltiga, càrvia Frases a sa landhe de sos ratos altos sa mazadorza no bi arrivit ◊ si pro sorte mi ponzo a fàghere dannu ndhe lampo rampos, chimas, truncu e corza, e si benzo cun sa mazadorza ti ndhe beto su frutu ’e s'àter'annu! (Còntene) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gaule Ingresu long pole Ispagnolu vara Italianu bàcchio Tedescu Stange, langer Stock zum Nüsse-Oliven-Mandel usw. abschlagen.

magiàre , vrb: mazare Definitzione giare una surra, iscúdere a meda, atripare; foedhandho de matas, iscúdere is cambos cun sa pértiga po ndhe fàere orrúere su frutu / mazare a unu a terudha = fai a bregúngia, acomenti faint is féminas chi iscudint is óminis a turra Sinònimos e contràrios abbanzare, aciocai, addobbai, arropai, assurrare, atripai, isciúdere, ammaciocai, sussare / fèrrere Frases ndhe l'apo ghiradu maza maza dae ziru, cussu rundhellu! 2. ses urrutu e as magiau ◊ sas undhas de su mare mazant in sas rocas ◊ oe ndhe mazamus sa nughe ◊ sa mariposa est magiandhe sas alas in sos vridos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu malmener, gauler, chabler Ingresu to beat up (down) Ispagnolu pegar, varear Italianu malmenare, bacchiare Tedescu schlagen, prügeln, mit einer Stange abschlagen (Kastanien u. ä.).

pértia , nf: pértiga Definitzione nae o cambu de linna noàdile, deretu, longu; canna de bide; su cambighedhu fine de pònnere a iferta, innestandho; bacheta / min. pertiedha, pertighita Sinònimos e contràrios béltiga, fuste, scrichiola, tràica Maneras de nàrrere csn: pértia príngia = chi bogat frutu, de frutu, sa prus in punta de sas duas de una puda; pértia furada, pértia ciurpa = casidhada, a latzu de cani, canna de bide interrada a betare raighinas chentza ndhe la segare dae su fundhu, prantada a fundhu betadu; pértia imbrabia = chi at bogadu brabas, raighinas subra subra; pértia de istrúmbulu = su bàculu de su foete; pértia ispinada = puntorzu; pàrriri pilloni in punt'e pértia = che puzone in nae, che sétidu in punta de ispidu, sempre apunta a tucare, nadu fintzas de pessone chi no tenet frimmesa, sempre prontu a cambiare idea; andai che pudha in pértia = a trevessu, a ziru; pigai a ccn. a pertiedha = a frunza in culu, a trubbu, de malu betu, cumandhèndhelu sempre; andai in pértias de fogu = andai in corrias de fogu; iscudi de pértia = a frunza, a fuste Frases bella madixedha cun sa coa alleputzia, ti poniast in is pértias de sermentu e de suncuna ti fuiast 2. dus chi bendiant furconis e pértias de istrúmbulu fiant andendi de Serrenti a Muristeni 3. s'innestu de su sarmentu bogat frutu, si est fatu a pértia príngia ◊ in bíngia dhoi ammancat calincunu fundu: tocat a dhu torrai a ponni a pértia furada ◊ sa pértia sarda si circat s'àcua e calat a fundu 4. fut una maista inchietosa e is corpus de pértia no beniant disigiaus 5. cussa piciochedha est che pilloni in pértia, no parat in nisciunu logu ◊ su pilloni in punt'e pértia in su Partiu no serbit! ◊ mascus e féminas seus ogualis: isperaus chi assumancus is fillas no si fàciant pigai a pertiedha! ◊ chi dhu cassu dh'istampu is nàdias a pértia ispinada! Terminologia iscientìfica rbr Ètimu ltn. pertica Tradutziones Frantzesu perche, sarment Ingresu perch, vine-shoot Ispagnolu vara, pértiga, sarmiento Italianu pèrtica, tràlcio Tedescu Stange, Rebling.

stíca , nf, nm: isteca*, sticu 1 Definitzione genia de pértiga (es. po giogare a bigliardu, ma fintzes a intacas po misurare cosa), pertighedha (es. de ventàgliu); orrugu de cosa longhitu, tauledha, travedha, pruschetotu sa chi si ponet in s'ispola, o, prus curtza, a tupare unu de is tres istampos de sa carrada Sinònimos e contràrios tzola Tradutziones Frantzesu baguette, queue, baleine Ingresu stick, cue, splint Ispagnolu varilla Italianu stécca Tedescu Stab, Stock, Stange.