cunsòlza , nf: cunsorza,
cussòglia,
cussolza,
cussòrgia,
cussorja,
cussorxa,
cussorza Definition
prus che àteru, su logu a ue faet fúrriu unu pastore, ue tenet su bestiàmene a pàschere; si narat fintzes de totu unu logu, unu sartu o fintzes de tantos sartos, de una o de tantas bidhas
Synonyms e antonyms
ammindha,
segadu
/
leada
Idioms
csn:
sbaratzamí sa cussòrgia! = essimiche dae cue!, baidindi allestru!, sbordígia!; essíreche foras de cussorza (in carchi chistione) = fai contus macus, isbagliaus
Sentences
est sempre cun sa tasca a pala girendhe sa cussorza ◊ su pastore at cambiadu sa cunsorza ca, ue fit, su logu fit manigadu ◊ is pastoris de sa cussorxa nosta est totu genti chi fait a si fidari
2.
s'annu si nch'est issiu ponendhe postema de dolore a sa zente de totu sa cussorja ◊ falat unu ribu chi abbat totu sas cussorjas
3.
s'abbocau Pirina fit de sos penalistas prus balentes de sa cussorja
4.
tandho arresonaus, ma chena che essire foras de cussorza!
Scientific Terminology
pst
Etymon
ltn.
cursoria
Translations
French
pâture
English
country,
grazing
Spanish
terreno de pasto
Italian
zòna adibita a pàscolo,
contrada
German
Weideland,
Gegend.
cuscusòne 1 , nm Definition
genia de greme orrúbiu chi faet in is budhales de is cuadhos e dhos faet illangiare
Synonyms e antonyms
cosche
/
cdh. cuscuxoni
Scientific Terminology
crp
Translations
French
larve d'œstre
English
ladfly maggot
Spanish
larva de estro (moscardón)
Italian
larva d'èstro
German
Nasenbremsenlarve.
dabbàdas , avb: debbadas,
debbaras,
debbatas Definition
in debbadas, chentza lúcuru e ne profetu, chentza ndhe bogare nudha, po nudha: a bortas tenet su valore de no est pro nudha, no est chentza motivu, e a bortas su valore de cun totu cussu, mancari gai, pro cussu; in donu, chentza paga / dare una cosa debbadas = in donu (o fintzes chentza ndhe tènnere perunu torracontu)
Synonyms e antonyms
ingrúgua
Sentences
meighinas za ndhe at leadu ma totu debbadas: sa cura no li at fatu nudha ◊ si che est emigradu in debbadas: ndhe est torradu chi istaiat peus de candho est tucadu ◊ a nàrrere cosa a tie est totu in debbadas, che a samunare sa conca a s'àinu ◊ no perdedas su tempus in debbadas!
2.
nono, no sunt debbadas cussas tuas miradas chi mi faghes dognora, Tina mia! (V.Falchi)◊ no fit, no fit debbadas custas notes passadas de s'istria su càntigu orrorosu! (P.Mossa)◊ una telefonada a custas oras de note no est debbadas: dannu at tentu! ◊ debbadas est chi no ant mai pasu e sunt sèmpere a trumentu! ◊ debbaras prangis custu mengianu! ◊ chi mi as abetau gei no est po dabbadas ◊ no est debbadas si no che est abbojadu: cussu at tentu irbortu
3.
dèu apu pesau seti fillus, sentza dinai: dabbadas no si apu fatu mannus!…◊ debbadas no at istudiadu, ca fit póveru: chie ndhe at gana za bi resessit! ◊ debbadas beniat a domo: boliat a fígia mia!
4.
poita depeus pagai cussu chi Deus si at giau debbadas?
Surnames and Proverbs
prb:
bacas lantadas no est debbadas
Etymon
spn.
de badas
Translations
French
en vain
English
uselessly
Spanish
de balde,
en balde
Italian
invano,
inutilménte
German
umsonst.
dàe , prep: dai,
dea 1 Definition
foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi…
Synonyms e antonyms
de
Sentences
istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras!
2.
dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha!
3.
a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu?
4.
est mortu dai su dispiaghere
Etymon
ltn.
de ab
Translations
French
de
English
to,
from
Spanish
de
Italian
da
German
von,
aus,
vor.
daustàdu , nm, avb: addaustadu Definition
su tempus luego apustis papau a mesudie
Synonyms e antonyms
aimpustibràngiu
Etymon
srd.
Translations
French
après-midi
English
afternoon
Spanish
después de la comida,
sobremesa
Italian
dopopranzo
German
Nachmittag,
am Nachmittag.
de , prep: di Definition
medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de
Synonyms e antonyms
dae
Idioms
csn:
de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai?
Sentences
custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu"
2.
cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso
3.
at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu
4.
no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu
5.
tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula
6.
peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru!
7.
arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau!
8.
andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi)
9.
ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna
Etymon
ltn.
de
Translations
French
de
English
of,
at,
to,
from
Spanish
de
Italian
di,
da
German
von,
aus.
deabbéru, deabbérus, deadérus , avb: diaberu,
diaderu,
diaderus,
diarerus Definition
de a beru, ne a brullas ne a fintas, in su sensu prus prenu, cumpriu de su foedhu
Synonyms e antonyms
abberu,
afide,
devera,
própiu
| ctr.
diaposta,
dispintadamenti
Sentences
cussu chi mi fui sempri bisionau dh'apu pótziu fai diaderu ◊ fit una bella fémina deabberu ◊ so nendhe deabberu, mih, no cretes chi so brullendhe! ◊ si fit deabberu cussa za fimus acontzos!…◊ custa fémina fiat diaderus s'ajaja ◊ si no mi creis, càstia, ca seu nendi diaderus!
Etymon
srd.
Translations
French
vraiment
English
really
Spanish
de verdad,
en serio,
realmente
Italian
davvéro,
veraménte
German
wirklich.
deaúndi , avb: deundi Definition
de a undi, dae ue
Etymon
srd.
Translations
French
d'où
English
whence
Spanish
de donde
Italian
dónde
German
woher.
debrèsse, debrèssi , avb: diabressi,
drabessi Definition
coitandho, chentza pèrdere tempus
Synonyms e antonyms
allestru,
impresse
/
cdh. dipressa
| ctr.
abbellu
Sentences
si fiat dépiu firmai diabressi, fadiau ca no fiat faina po issu ◊ fetzat debressi!
Etymon
srd.
Translations
French
vite,
à la hâte
English
in a hurry,
soon
Spanish
de prisa
Italian
in frétta,
prèsto
German
schnell.
dedí, dedía , nm, avb: dedie,
didie Definition
de die, su dedie, su die: de sa die, sa parte chi est lughe / avb.: a dedie; a lugh'e dedie = a dedie
Sentences
su dedie drommit e su denote istat zirendhe ◊ su chi si naru in s'iscuriu naraidhu a dedia! ◊ su sole est a dedie
2.
sa títula a didie zirat in s'àghera e in sos ribos ◊ male a didie e pejus a denote semus continu in irgherramatzina ◊ cussu si fait a su dedí
Translations
French
pendant la journée
English
by day
Spanish
de día
Italian
di giórno
German
bei Tag.
desèi , avb: desesi (desèsi,
desési)
disesi Definition
de sesi: sentza s'agiudu de nemos, a solu (s'impreat cun css. persona e númeru: camino, caminas, caminat, caminamus, caminades, caminant desesi), chentza chi nesciunu si dh'apat cumandhau / lassare a unu desesi = lassàrelu istare, lassaidhu a pèrdiri
Synonyms e antonyms
isseissè,
passei,
peresè,
perisse
/
cdh. daparedhu
Sentences
no bastat ca su soli intrat desesi dh'as artziau s'aliotu puru! ◊ desesi si che isparant sos cannones!… (C.Buttu)◊ is cincuanta francus po su cínema mama mi dhus donàt desèi
2.
lassàelu desesi: no bos segheraes chi est nighedhu de cantu est cotu?! ◊ làssalos desesi: no los sigas a intriscare! ◊ làssami desesi, no so in chirca de zogos! ◊ cussa cosa la fato desesi, chentza chi mi fortzet neune
Etymon
srd.
Translations
French
spontanément
English
by oneself,
spontaneously
Spanish
de por si,
solo
Italian
da sé,
spontaneaménte
German
allein,
spontan.
desucúnas , avb: desuncuna,
desuncunas Definition
de un'improntu, de irbotu, de botu, de repenti, a s'ispessada
Synonyms e antonyms
desupetoni,
induninduna,
totinduna
Sentences
bella madixedha, ti poniast in is pértias de sermentu e desuncuna ti fuias ◊ sa morti est arribbada desuncuna ◊ si ndi fiat istrantaxau desuncuna coment'e una molla ◊ si fiat firmau de suncuna totu ispantau e iat fatu cuatru passus a coa ◊ sa tristesa de sucunas ndi dhi fuat torrada a apillai in sa faci
Translations
French
soudainement
English
suddenly
Spanish
de repente,
de pronto
Italian
improvvisaménte
German
plötzlich.
devèra, devèras , avb: diavera,
diaveras Definition
de veru, de abberu / po diaveras = de abberu
Synonyms e antonyms
abberu,
afide
Sentences
cussas pinturas, de valori ndi tenint deveras ◊ ti retzo cun tantos onores comente tue méritas deveras ◊ bellu diavera! ◊ nci dha fóliat a mesu de su fogu, de aundi deveras nd'est essia torrada noa
Etymon
spn.
Translations
French
vraiment
English
indeed
Spanish
en serio,
de verdad,
de veras
Italian
davvéro
German
wirklich.
dhàdharu , nm Definition
sa boghe e càntigu de is arranas
Sentences
s'intendhet dhàdharu de ranedhas
Scientific Terminology
bga
Etymon
srd.
Translations
French
coassements
English
croaking
Spanish
el croar de las ranas
Italian
gracidìo
German
Gequake.
diritadòre , nm: eritadore Definition
datziante, s'impiegau chi tenet s'impreu de arregòllere su dàtziu, is pagamentos
Synonyms e antonyms
aggodhetadore,
datzieri,
godhetarzu,
isetore,
listarzu,
taceri,
taciaju
Etymon
srd.
Translations
French
employé de l'octroi
English
exciseman
Spanish
aduanero,
agente de aduana
Italian
dazière
German
Einnehmer.
discumbídu , nm Definition
su nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu no si faet prus, su torrare su Chi nono a unu cómbidu o brindhu
Etymon
srd.
Translations
French
révocation,
annullation d'une invitation
English
notice
Spanish
revocación (f),
el desdecirse de un ofrecimiento
Italian
rèvoca,
disdétta di un invito
German
Absage.
disighía , nf: tisighia* Definition
su male fínicu, genia de maladia chi guastat is prumones faendhodhos a nodighedhos, su èssere dísigos; su istare male fintzes de salude po calecunu dispraxere mannu
Synonyms e antonyms
disigura,
tisia,
tisichesa,
tisicore
Sentences
in cussu logu sa zente fit morzendhe de disighia
Scientific Terminology
mld
Translations
French
phtisie
English
consumption
Spanish
calidad de tísico,
consunción
Italian
tisichézza
German
Schwindsüchtigkeit,
Schwächlichkeit.
disigúra , nf: tisigura* Definition
su male fínicu, genia de maladia chi guastat is prumones faendhodhos a nodighedhos, su èssere dísigos; su istare male fintzes de salude po calecunu dispraxere mannu
Synonyms e antonyms
disighia,
tisia,
tisichesa,
tisicore
Scientific Terminology
mld
Translations
French
phtisie
English
consumption
Spanish
calidad de tísico,
consunción
Italian
tisichézza
German
Schwindsucht,
Schwindsüchtigkeit.
dormidèra , nf Definition
sa pubúntzula (o conca) inue faet su sèmene su pabaule comente perdet su frore
Sentences
mi portàst a ispibionai dormideras e ispigas, candu fui pipiu
Scientific Terminology
rbr
Etymon
spn.
(a)dormidera
Translations
French
capsule du coquelicot
English
poppy-head
Spanish
cápsula de la amapola (papaver rhoeas),
adormidera (es el papaver somniferum)
Italian
càpsula del papàvero
German
Mohnkapsel.
dortímine , nm: trotímene Definition
su èssere trevessos, trotos, su no èssere bonos o no bòllere cunsiderare e ne fàere is cosas giustas e giare arrexone a chie dha tenet
Synonyms e antonyms
arrevesciori,
dortidúdine,
tortíghine
| ctr.
giustidadi
Etymon
srd.
Translations
French
injustice
English
injustice
Spanish
terquedad,
s.t. de una persona torcida
Italian
ingiustìzia
German
Unbilligkeit,
Unklugheit.