cunsòlza , nf: cunsorza,
cussòglia,
cussolza,
cussòrgia,
cussorja,
cussorxa,
cussorza Definizione
prus che àteru, su logu a ue faet fúrriu unu pastore, ue tenet su bestiàmene a pàschere; si narat fintzes de totu unu logu, unu sartu o fintzes de tantos sartos, de una o de tantas bidhas
Sinonimi e contrari
ammindha,
segadu
/
leada
Modi di dire
csn:
sbaratzamí sa cussòrgia! = essimiche dae cue!, baidindi allestru!, sbordígia!; essíreche foras de cussorza (in carchi chistione) = fai contus macus, isbagliaus
Frasi
est sempre cun sa tasca a pala girendhe sa cussorza ◊ su pastore at cambiadu sa cunsorza ca, ue fit, su logu fit manigadu ◊ is pastoris de sa cussorxa nosta est totu genti chi fait a si fidari
2.
s'annu si nch'est issiu ponendhe postema de dolore a sa zente de totu sa cussorja ◊ falat unu ribu chi abbat totu sas cussorjas
3.
s'abbocau Pirina fit de sos penalistas prus balentes de sa cussorja
4.
tandho arresonaus, ma chena che essire foras de cussorza!
Terminologia scientifica
pst
Etimo
ltn.
cursoria
Traduzioni
Francese
pâture
Inglese
country,
grazing
Spagnolo
terreno de pasto
Italiano
zòna adibita a pàscolo,
contrada
Tedesco
Weideland,
Gegend.
cuscusòne 1 , nm Definizione
genia de greme orrúbiu chi faet in is budhales de is cuadhos e dhos faet illangiare
Sinonimi e contrari
cosche
/
cdh. cuscuxoni
Terminologia scientifica
crp
Traduzioni
Francese
larve d'œstre
Inglese
ladfly maggot
Spagnolo
larva de estro (moscardón)
Italiano
larva d'èstro
Tedesco
Nasenbremsenlarve.
dabbàdas , avb: debbadas,
debbaras,
debbatas Definizione
in debbadas, chentza lúcuru e ne profetu, chentza ndhe bogare nudha, po nudha: a bortas tenet su valore de no est pro nudha, no est chentza motivu, e a bortas su valore de cun totu cussu, mancari gai, pro cussu; in donu, chentza paga / dare una cosa debbadas = in donu (o fintzes chentza ndhe tènnere perunu torracontu)
Sinonimi e contrari
ingrúgua
Frasi
meighinas za ndhe at leadu ma totu debbadas: sa cura no li at fatu nudha ◊ si che est emigradu in debbadas: ndhe est torradu chi istaiat peus de candho est tucadu ◊ a nàrrere cosa a tie est totu in debbadas, che a samunare sa conca a s'àinu ◊ no perdedas su tempus in debbadas!
2.
nono, no sunt debbadas cussas tuas miradas chi mi faghes dognora, Tina mia! (V.Falchi)◊ no fit, no fit debbadas custas notes passadas de s'istria su càntigu orrorosu! (P.Mossa)◊ una telefonada a custas oras de note no est debbadas: dannu at tentu! ◊ debbadas est chi no ant mai pasu e sunt sèmpere a trumentu! ◊ debbaras prangis custu mengianu! ◊ chi mi as abetau gei no est po dabbadas ◊ no est debbadas si no che est abbojadu: cussu at tentu irbortu
3.
dèu apu pesau seti fillus, sentza dinai: dabbadas no si apu fatu mannus!…◊ debbadas no at istudiadu, ca fit póveru: chie ndhe at gana za bi resessit! ◊ debbadas beniat a domo: boliat a fígia mia!
4.
poita depeus pagai cussu chi Deus si at giau debbadas?
Cognomi e Proverbi
prb:
bacas lantadas no est debbadas
Etimo
spn.
de badas
Traduzioni
Francese
en vain
Inglese
uselessly
Spagnolo
de balde,
en balde
Italiano
invano,
inutilménte
Tedesco
umsonst.
dàe , prep: dai,
dea 1 Definizione
foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi…
Sinonimi e contrari
de
Frasi
istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras!
2.
dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha!
3.
a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu?
4.
est mortu dai su dispiaghere
Etimo
ltn.
de ab
Traduzioni
Francese
de
Inglese
to,
from
Spagnolo
de
Italiano
da
Tedesco
von,
aus,
vor.
daustàdu , nm, avb: addaustadu Definizione
su tempus luego apustis papau a mesudie
Sinonimi e contrari
aimpustibràngiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
après-midi
Inglese
afternoon
Spagnolo
después de la comida,
sobremesa
Italiano
dopopranzo
Tedesco
Nachmittag,
am Nachmittag.
de , prep: di Definizione
medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de
Sinonimi e contrari
dae
Modi di dire
csn:
de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai?
Frasi
custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu"
2.
cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso
3.
at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu
4.
no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu
5.
tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula
6.
peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru!
7.
arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau!
8.
andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi)
9.
ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna
Etimo
ltn.
de
Traduzioni
Francese
de
Inglese
of,
at,
to,
from
Spagnolo
de
Italiano
di,
da
Tedesco
von,
aus.
deabbéru, deabbérus, deadérus , avb: diaberu,
diaderu,
diaderus,
diarerus Definizione
de a beru, ne a brullas ne a fintas, in su sensu prus prenu, cumpriu de su foedhu
Sinonimi e contrari
abberu,
afide,
devera,
própiu
| ctr.
diaposta,
dispintadamenti
Frasi
cussu chi mi fui sempri bisionau dh'apu pótziu fai diaderu ◊ fit una bella fémina deabberu ◊ so nendhe deabberu, mih, no cretes chi so brullendhe! ◊ si fit deabberu cussa za fimus acontzos!…◊ custa fémina fiat diaderus s'ajaja ◊ si no mi creis, càstia, ca seu nendi diaderus!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vraiment
Inglese
really
Spagnolo
de verdad,
en serio,
realmente
Italiano
davvéro,
veraménte
Tedesco
wirklich.
deaúndi , avb: deundi Definizione
de a undi, dae ue
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
d'où
Inglese
whence
Spagnolo
de donde
Italiano
dónde
Tedesco
woher.
debrèsse, debrèssi , avb: diabressi,
drabessi Definizione
coitandho, chentza pèrdere tempus
Sinonimi e contrari
allestru,
impresse
/
cdh. dipressa
| ctr.
abbellu
Frasi
si fiat dépiu firmai diabressi, fadiau ca no fiat faina po issu ◊ fetzat debressi!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vite,
à la hâte
Inglese
in a hurry,
soon
Spagnolo
de prisa
Italiano
in frétta,
prèsto
Tedesco
schnell.
dedí, dedía , nm, avb: dedie,
didie Definizione
de die, su dedie, su die: de sa die, sa parte chi est lughe / avb.: a dedie; a lugh'e dedie = a dedie
Frasi
su dedie drommit e su denote istat zirendhe ◊ su chi si naru in s'iscuriu naraidhu a dedia! ◊ su sole est a dedie
2.
sa títula a didie zirat in s'àghera e in sos ribos ◊ male a didie e pejus a denote semus continu in irgherramatzina ◊ cussu si fait a su dedí
Traduzioni
Francese
pendant la journée
Inglese
by day
Spagnolo
de día
Italiano
di giórno
Tedesco
bei Tag.
desèi , avb: desesi (desèsi,
desési)
disesi Definizione
de sesi: sentza s'agiudu de nemos, a solu (s'impreat cun css. persona e númeru: camino, caminas, caminat, caminamus, caminades, caminant desesi), chentza chi nesciunu si dh'apat cumandhau / lassare a unu desesi = lassàrelu istare, lassaidhu a pèrdiri
Sinonimi e contrari
isseissè,
passei,
peresè,
perisse
/
cdh. daparedhu
Frasi
no bastat ca su soli intrat desesi dh'as artziau s'aliotu puru! ◊ desesi si che isparant sos cannones!… (C.Buttu)◊ is cincuanta francus po su cínema mama mi dhus donàt desèi
2.
lassàelu desesi: no bos segheraes chi est nighedhu de cantu est cotu?! ◊ làssalos desesi: no los sigas a intriscare! ◊ làssami desesi, no so in chirca de zogos! ◊ cussa cosa la fato desesi, chentza chi mi fortzet neune
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
spontanément
Inglese
by oneself,
spontaneously
Spagnolo
de por si,
solo
Italiano
da sé,
spontaneaménte
Tedesco
allein,
spontan.
desucúnas , avb: desuncuna,
desuncunas Definizione
de un'improntu, de irbotu, de botu, de repenti, a s'ispessada
Sinonimi e contrari
desupetoni,
induninduna,
totinduna
Frasi
bella madixedha, ti poniast in is pértias de sermentu e desuncuna ti fuias ◊ sa morti est arribbada desuncuna ◊ si ndi fiat istrantaxau desuncuna coment'e una molla ◊ si fiat firmau de suncuna totu ispantau e iat fatu cuatru passus a coa ◊ sa tristesa de sucunas ndi dhi fuat torrada a apillai in sa faci
Traduzioni
Francese
soudainement
Inglese
suddenly
Spagnolo
de repente,
de pronto
Italiano
improvvisaménte
Tedesco
plötzlich.
devèra, devèras , avb: diavera,
diaveras Definizione
de veru, de abberu / po diaveras = de abberu
Sinonimi e contrari
abberu,
afide
Frasi
cussas pinturas, de valori ndi tenint deveras ◊ ti retzo cun tantos onores comente tue méritas deveras ◊ bellu diavera! ◊ nci dha fóliat a mesu de su fogu, de aundi deveras nd'est essia torrada noa
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
vraiment
Inglese
indeed
Spagnolo
en serio,
de verdad,
de veras
Italiano
davvéro
Tedesco
wirklich.
dhàdharu , nm Definizione
sa boghe e càntigu de is arranas
Frasi
s'intendhet dhàdharu de ranedhas
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coassements
Inglese
croaking
Spagnolo
el croar de las ranas
Italiano
gracidìo
Tedesco
Gequake.
diritadòre , nm: eritadore Definizione
datziante, s'impiegau chi tenet s'impreu de arregòllere su dàtziu, is pagamentos
Sinonimi e contrari
aggodhetadore,
datzieri,
godhetarzu,
isetore,
listarzu,
taceri,
taciaju
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
employé de l'octroi
Inglese
exciseman
Spagnolo
aduanero,
agente de aduana
Italiano
dazière
Tedesco
Einnehmer.
discumbídu , nm Definizione
su nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu no si faet prus, su torrare su Chi nono a unu cómbidu o brindhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
révocation,
annullation d'une invitation
Inglese
notice
Spagnolo
revocación (f),
el desdecirse de un ofrecimiento
Italiano
rèvoca,
disdétta di un invito
Tedesco
Absage.
disighía , nf: tisighia* Definizione
su male fínicu, genia de maladia chi guastat is prumones faendhodhos a nodighedhos, su èssere dísigos; su istare male fintzes de salude po calecunu dispraxere mannu
Sinonimi e contrari
disigura,
tisia,
tisichesa,
tisicore
Frasi
in cussu logu sa zente fit morzendhe de disighia
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
phtisie
Inglese
consumption
Spagnolo
calidad de tísico,
consunción
Italiano
tisichézza
Tedesco
Schwindsüchtigkeit,
Schwächlichkeit.
disigúra , nf: tisigura* Definizione
su male fínicu, genia de maladia chi guastat is prumones faendhodhos a nodighedhos, su èssere dísigos; su istare male fintzes de salude po calecunu dispraxere mannu
Sinonimi e contrari
disighia,
tisia,
tisichesa,
tisicore
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
phtisie
Inglese
consumption
Spagnolo
calidad de tísico,
consunción
Italiano
tisichézza
Tedesco
Schwindsucht,
Schwindsüchtigkeit.
dormidèra , nf Definizione
sa pubúntzula (o conca) inue faet su sèmene su pabaule comente perdet su frore
Frasi
mi portàst a ispibionai dormideras e ispigas, candu fui pipiu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
spn.
(a)dormidera
Traduzioni
Francese
capsule du coquelicot
Inglese
poppy-head
Spagnolo
cápsula de la amapola (papaver rhoeas),
adormidera (es el papaver somniferum)
Italiano
càpsula del papàvero
Tedesco
Mohnkapsel.
dortímine , nm: trotímene Definizione
su èssere trevessos, trotos, su no èssere bonos o no bòllere cunsiderare e ne fàere is cosas giustas e giare arrexone a chie dha tenet
Sinonimi e contrari
arrevesciori,
dortidúdine,
tortíghine
| ctr.
giustidadi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
injustice
Inglese
injustice
Spagnolo
terquedad,
s.t. de una persona torcida
Italiano
ingiustìzia
Tedesco
Unbilligkeit,
Unklugheit.