cunsòlza , nf: cunsorza,
cussòglia,
cussolza,
cussòrgia,
cussorja,
cussorxa,
cussorza Definitzione
prus che àteru, su logu a ue faet fúrriu unu pastore, ue tenet su bestiàmene a pàschere; si narat fintzes de totu unu logu, unu sartu o fintzes de tantos sartos, de una o de tantas bidhas
Sinònimos e contràrios
ammindha,
segadu
/
leada
Maneras de nàrrere
csn:
sbaratzamí sa cussòrgia! = essimiche dae cue!, baidindi allestru!, sbordígia!; essíreche foras de cussorza (in carchi chistione) = fai contus macus, isbagliaus
Frases
est sempre cun sa tasca a pala girendhe sa cussorza ◊ su pastore at cambiadu sa cunsorza ca, ue fit, su logu fit manigadu ◊ is pastoris de sa cussorxa nosta est totu genti chi fait a si fidari
2.
s'annu si nch'est issiu ponendhe postema de dolore a sa zente de totu sa cussorja ◊ falat unu ribu chi abbat totu sas cussorjas
3.
s'abbocau Pirina fit de sos penalistas prus balentes de sa cussorja
4.
tandho arresonaus, ma chena che essire foras de cussorza!
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
ltn.
cursoria
Tradutziones
Frantzesu
pâture
Ingresu
country,
grazing
Ispagnolu
terreno de pasto
Italianu
zòna adibita a pàscolo,
contrada
Tedescu
Weideland,
Gegend.
cuscusòne 1 , nm Definitzione
genia de greme orrúbiu chi faet in is budhales de is cuadhos e dhos faet illangiare
Sinònimos e contràrios
cosche
/
cdh. cuscuxoni
Terminologia iscientìfica
crp
Tradutziones
Frantzesu
larve d'œstre
Ingresu
ladfly maggot
Ispagnolu
larva de estro (moscardón)
Italianu
larva d'èstro
Tedescu
Nasenbremsenlarve.
dabbàdas , avb: debbadas,
debbaras,
debbatas Definitzione
in debbadas, chentza lúcuru e ne profetu, chentza ndhe bogare nudha, po nudha: a bortas tenet su valore de no est pro nudha, no est chentza motivu, e a bortas su valore de cun totu cussu, mancari gai, pro cussu; in donu, chentza paga / dare una cosa debbadas = in donu (o fintzes chentza ndhe tènnere perunu torracontu)
Sinònimos e contràrios
ingrúgua
Frases
meighinas za ndhe at leadu ma totu debbadas: sa cura no li at fatu nudha ◊ si che est emigradu in debbadas: ndhe est torradu chi istaiat peus de candho est tucadu ◊ a nàrrere cosa a tie est totu in debbadas, che a samunare sa conca a s'àinu ◊ no perdedas su tempus in debbadas!
2.
nono, no sunt debbadas cussas tuas miradas chi mi faghes dognora, Tina mia! (V.Falchi)◊ no fit, no fit debbadas custas notes passadas de s'istria su càntigu orrorosu! (P.Mossa)◊ una telefonada a custas oras de note no est debbadas: dannu at tentu! ◊ debbadas est chi no ant mai pasu e sunt sèmpere a trumentu! ◊ debbaras prangis custu mengianu! ◊ chi mi as abetau gei no est po dabbadas ◊ no est debbadas si no che est abbojadu: cussu at tentu irbortu
3.
dèu apu pesau seti fillus, sentza dinai: dabbadas no si apu fatu mannus!…◊ debbadas no at istudiadu, ca fit póveru: chie ndhe at gana za bi resessit! ◊ debbadas beniat a domo: boliat a fígia mia!
4.
poita depeus pagai cussu chi Deus si at giau debbadas?
Sambenados e Provèrbios
prb:
bacas lantadas no est debbadas
Ètimu
spn.
de badas
Tradutziones
Frantzesu
en vain
Ingresu
uselessly
Ispagnolu
de balde,
en balde
Italianu
invano,
inutilménte
Tedescu
umsonst.
dàe , prep: dai,
dea 1 Definitzione
foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi…
Sinònimos e contràrios
de
Frases
istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras!
2.
dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha!
3.
a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu?
4.
est mortu dai su dispiaghere
Ètimu
ltn.
de ab
Tradutziones
Frantzesu
de
Ingresu
to,
from
Ispagnolu
de
Italianu
da
Tedescu
von,
aus,
vor.
daustàdu , nm, avb: addaustadu Definitzione
su tempus luego apustis papau a mesudie
Sinònimos e contràrios
aimpustibràngiu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
après-midi
Ingresu
afternoon
Ispagnolu
después de la comida,
sobremesa
Italianu
dopopranzo
Tedescu
Nachmittag,
am Nachmittag.
de , prep: di Definitzione
medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de
Sinònimos e contràrios
dae
Maneras de nàrrere
csn:
de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai?
Frases
custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu"
2.
cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso
3.
at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu
4.
no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu
5.
tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula
6.
peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru!
7.
arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau!
8.
andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi)
9.
ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna
Ètimu
ltn.
de
Tradutziones
Frantzesu
de
Ingresu
of,
at,
to,
from
Ispagnolu
de
Italianu
di,
da
Tedescu
von,
aus.
deabbéru, deabbérus, deadérus , avb: diaberu,
diaderu,
diaderus,
diarerus Definitzione
de a beru, ne a brullas ne a fintas, in su sensu prus prenu, cumpriu de su foedhu
Sinònimos e contràrios
abberu,
afide,
devera,
própiu
| ctr.
diaposta,
dispintadamenti
Frases
cussu chi mi fui sempri bisionau dh'apu pótziu fai diaderu ◊ fit una bella fémina deabberu ◊ so nendhe deabberu, mih, no cretes chi so brullendhe! ◊ si fit deabberu cussa za fimus acontzos!…◊ custa fémina fiat diaderus s'ajaja ◊ si no mi creis, càstia, ca seu nendi diaderus!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vraiment
Ingresu
really
Ispagnolu
de verdad,
en serio,
realmente
Italianu
davvéro,
veraménte
Tedescu
wirklich.
deaúndi , avb: deundi Definitzione
de a undi, dae ue
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
d'où
Ingresu
whence
Ispagnolu
de donde
Italianu
dónde
Tedescu
woher.
debrèsse, debrèssi , avb: diabressi,
drabessi Definitzione
coitandho, chentza pèrdere tempus
Sinònimos e contràrios
allestru,
impresse
/
cdh. dipressa
| ctr.
abbellu
Frases
si fiat dépiu firmai diabressi, fadiau ca no fiat faina po issu ◊ fetzat debressi!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vite,
à la hâte
Ingresu
in a hurry,
soon
Ispagnolu
de prisa
Italianu
in frétta,
prèsto
Tedescu
schnell.
dedí, dedía , nm, avb: dedie,
didie Definitzione
de die, su dedie, su die: de sa die, sa parte chi est lughe / avb.: a dedie; a lugh'e dedie = a dedie
Frases
su dedie drommit e su denote istat zirendhe ◊ su chi si naru in s'iscuriu naraidhu a dedia! ◊ su sole est a dedie
2.
sa títula a didie zirat in s'àghera e in sos ribos ◊ male a didie e pejus a denote semus continu in irgherramatzina ◊ cussu si fait a su dedí
Tradutziones
Frantzesu
pendant la journée
Ingresu
by day
Ispagnolu
de día
Italianu
di giórno
Tedescu
bei Tag.
desèi , avb: desesi (desèsi,
desési)
disesi Definitzione
de sesi: sentza s'agiudu de nemos, a solu (s'impreat cun css. persona e númeru: camino, caminas, caminat, caminamus, caminades, caminant desesi), chentza chi nesciunu si dh'apat cumandhau / lassare a unu desesi = lassàrelu istare, lassaidhu a pèrdiri
Sinònimos e contràrios
isseissè,
passei,
peresè,
perisse
/
cdh. daparedhu
Frases
no bastat ca su soli intrat desesi dh'as artziau s'aliotu puru! ◊ desesi si che isparant sos cannones!… (C.Buttu)◊ is cincuanta francus po su cínema mama mi dhus donàt desèi
2.
lassàelu desesi: no bos segheraes chi est nighedhu de cantu est cotu?! ◊ làssalos desesi: no los sigas a intriscare! ◊ làssami desesi, no so in chirca de zogos! ◊ cussa cosa la fato desesi, chentza chi mi fortzet neune
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
spontanément
Ingresu
by oneself,
spontaneously
Ispagnolu
de por si,
solo
Italianu
da sé,
spontaneaménte
Tedescu
allein,
spontan.
desucúnas , avb: desuncuna,
desuncunas Definitzione
de un'improntu, de irbotu, de botu, de repenti, a s'ispessada
Sinònimos e contràrios
desupetoni,
induninduna,
totinduna
Frases
bella madixedha, ti poniast in is pértias de sermentu e desuncuna ti fuias ◊ sa morti est arribbada desuncuna ◊ si ndi fiat istrantaxau desuncuna coment'e una molla ◊ si fiat firmau de suncuna totu ispantau e iat fatu cuatru passus a coa ◊ sa tristesa de sucunas ndi dhi fuat torrada a apillai in sa faci
Tradutziones
Frantzesu
soudainement
Ingresu
suddenly
Ispagnolu
de repente,
de pronto
Italianu
improvvisaménte
Tedescu
plötzlich.
devèra, devèras , avb: diavera,
diaveras Definitzione
de veru, de abberu / po diaveras = de abberu
Sinònimos e contràrios
abberu,
afide
Frases
cussas pinturas, de valori ndi tenint deveras ◊ ti retzo cun tantos onores comente tue méritas deveras ◊ bellu diavera! ◊ nci dha fóliat a mesu de su fogu, de aundi deveras nd'est essia torrada noa
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
vraiment
Ingresu
indeed
Ispagnolu
en serio,
de verdad,
de veras
Italianu
davvéro
Tedescu
wirklich.
dhàdharu , nm Definitzione
sa boghe e càntigu de is arranas
Frases
s'intendhet dhàdharu de ranedhas
Terminologia iscientìfica
bga
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coassements
Ingresu
croaking
Ispagnolu
el croar de las ranas
Italianu
gracidìo
Tedescu
Gequake.
diritadòre , nm: eritadore Definitzione
datziante, s'impiegau chi tenet s'impreu de arregòllere su dàtziu, is pagamentos
Sinònimos e contràrios
aggodhetadore,
datzieri,
godhetarzu,
isetore,
listarzu,
taceri,
taciaju
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
employé de l'octroi
Ingresu
exciseman
Ispagnolu
aduanero,
agente de aduana
Italianu
dazière
Tedescu
Einnehmer.
discumbídu , nm Definitzione
su nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu no si faet prus, su torrare su Chi nono a unu cómbidu o brindhu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
révocation,
annullation d'une invitation
Ingresu
notice
Ispagnolu
revocación (f),
el desdecirse de un ofrecimiento
Italianu
rèvoca,
disdétta di un invito
Tedescu
Absage.
disighía , nf: tisighia* Definitzione
su male fínicu, genia de maladia chi guastat is prumones faendhodhos a nodighedhos, su èssere dísigos; su istare male fintzes de salude po calecunu dispraxere mannu
Sinònimos e contràrios
disigura,
tisia,
tisichesa,
tisicore
Frases
in cussu logu sa zente fit morzendhe de disighia
Terminologia iscientìfica
mld
Tradutziones
Frantzesu
phtisie
Ingresu
consumption
Ispagnolu
calidad de tísico,
consunción
Italianu
tisichézza
Tedescu
Schwindsüchtigkeit,
Schwächlichkeit.
disigúra , nf: tisigura* Definitzione
su male fínicu, genia de maladia chi guastat is prumones faendhodhos a nodighedhos, su èssere dísigos; su istare male fintzes de salude po calecunu dispraxere mannu
Sinònimos e contràrios
disighia,
tisia,
tisichesa,
tisicore
Terminologia iscientìfica
mld
Tradutziones
Frantzesu
phtisie
Ingresu
consumption
Ispagnolu
calidad de tísico,
consunción
Italianu
tisichézza
Tedescu
Schwindsucht,
Schwindsüchtigkeit.
dormidèra , nf Definitzione
sa pubúntzula (o conca) inue faet su sèmene su pabaule comente perdet su frore
Frases
mi portàst a ispibionai dormideras e ispigas, candu fui pipiu
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
spn.
(a)dormidera
Tradutziones
Frantzesu
capsule du coquelicot
Ingresu
poppy-head
Ispagnolu
cápsula de la amapola (papaver rhoeas),
adormidera (es el papaver somniferum)
Italianu
càpsula del papàvero
Tedescu
Mohnkapsel.
dortímine , nm: trotímene Definitzione
su èssere trevessos, trotos, su no èssere bonos o no bòllere cunsiderare e ne fàere is cosas giustas e giare arrexone a chie dha tenet
Sinònimos e contràrios
arrevesciori,
dortidúdine,
tortíghine
| ctr.
giustidadi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
injustice
Ingresu
injustice
Ispagnolu
terquedad,
s.t. de una persona torcida
Italianu
ingiustìzia
Tedescu
Unbilligkeit,
Unklugheit.