Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

catedhína , nf Definitzione catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos Sinònimos e contràrios catedhàmine Frases cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu troupe de petits chiens, groupe de gens Ingresu a group of little dogs, sequence of people staying behind like dogs Ispagnolu banda de cachorros Italianu insième di cagnolini, codazzo di persóne Tedescu Gruppe von Hündchen, Schwarm.

catífa , nf Definitzione su tapeto chi si ponet in s'artare, in crésia Terminologia iscientìfica prdc Ètimu ctl. catifa Tradutziones Frantzesu tapis d'autel Ingresu altar carpet Ispagnolu sabanilla de altar (catifa) Italianu tappéto dell'altare Tedescu Altardecke.

catòne , nm Definitzione druche fatu cun méndhula e mele cotos impare a múrigu a múrigu, tostau àrridu candho est fridu Sinònimos e contràrios gató Terminologia iscientìfica drc Ètimu itl. gató Tradutziones Frantzesu gâteau aux amandes Ingresu sweet made of honey and almonds Ispagnolu dulce de almendras Italianu croccante (alle màndorle, alle nocciòle) Tedescu Krokant.

caulàtzu , nm Definitzione una genia de erba chi faet in mare (àliga a fògia larga); a logos, chima modhe de erbas Sinònimos e contràrios latiamarini, luponi Terminologia iscientìfica rba, Ulva lactuca Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu algue marine qui ressemble à la laitue Ingresu sea lettuce Ispagnolu lechuga de mar Italianu lattuga marina Tedescu Meerlettich.

cavallizéri , nm Definitzione sordau, a cuadhu, armau cun armas ligeras Tradutziones Frantzesu chasseur à cheval Ingresu cavalryman Ispagnolu soldado de caballería Italianu cavalleggièro Tedescu leichter Ritter.

cèpa , nf: cepra, gepa Definitzione cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu Sinònimos e contràrios drúlluru 2. sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare 3. su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa Ètimu chd. gjeppa Tradutziones Frantzesu caillot de sang Ingresu blood clot Ispagnolu coágulo, grumo de sangre Italianu coàgulo, grumo di sàngue Tedescu Blutgerinnsel.

ceresiadàma , nf Definitzione genia de mata po bellesa, nada deosi po su frutighedhu orrúbiu cotu ma toscosu chi faet Sinònimos e contràrios belladonna 1 Terminologia iscientìfica frs, Solanum pseudocapsicum Tradutziones Frantzesu pommier d'amour Ingresu Jerusalem cherry Ispagnolu cerezo de Jerusalen Italianu pómi d'amóre Tedescu Korallenstrauch.

che , avb: chei, chi 3, nce Definitzione avb. de logu indefiniu, no sèmpere reale (pentzandho a unu innanti e a unu apustis de su èssere de una cosa): prus che àteru inditat istesiamentu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est), ma fintzes logu inue unu est: postu apustis de unu vrb. in impr. e totu a unu chentza àteru elementu (es. prn.) si fúrriat in chei e inditat sèmpere logu apresu a chie est foedhandho e a bortas si ponet totu a unu fintzes cun àteru avb. de logu (es. cudhàeche); a logos, si portat aifatu su pron. pl. lis, narant chis: candho che agabbat de múrghere che acósiat sos mojos e bi chis betat sas pedras (C.Frau)◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu (che lis = bi chis)/ a./c.: sa /c/ de cuménciu de custu che no càmbiat mai sonu agatandhosi apustis de vocale: za ch'est = nr. zachèste, ti che fist aviada = tichevíst aviada, mi che cheria cue = michegheriagúe (ma, comente si podet bíere, lassat cambiare sonu a sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi portat ainnanti, giustu segundhu sa régula de is cuns. mudòngias); andhare, bènnere, torrare a che unu (nau sèmpere de gente)= anch'e unu, a su logu aundi est ccn. Sinònimos e contràrios abinche, ci Frases si no si lu tentant, che lis furant su bestiàmine ◊ su culurgione dhu faet mannu: prus de deghe no che ndh'istat in su canistedhu! ◊ che li ant segadu s'anca ◊ si che at béndhidu totu ◊ custu che lu leo a domo ◊ che so pigadu in montes ◊ ch'est essidu in América ◊ no ti che fist aviada? ◊ che li so andhadu acurtzu ◊ mi ch'est fuidu de manos ◊ bogachelu a fora! ◊ noche tucamus a sa festa ◊ so andhendhemiche a domo ◊ mi che ghiro a bidha ◊ che la frundho cantu mi andhat sa manu ◊ una mama preghendhe at isperadu pro unu fizu rútuche in su putu (G.Fadda)◊ torrachei a mi agatare! ◊ benichei candho cheres, a domo! ◊ intrachei linna, a su fogu!◊ su pane si faet còghere in su colostru fintzas a chi dhu suspiri ◊ bisonzat de chi dha bogare a fora! ◊ - it'ora ch'est? - che sunt sas bàtoro! 2. su chi ses chirchendhe ch'est ◊ fradile tou si ch'est bidu? ◊ in custa domo abberichei a cambiare s'ària! ◊ inoghe sunt triballendhechei ◊ lu so aisetendhe ma no si ch'est bidu ancora ◊ sa pisedha che àltziat in s'iscala ◊ che colat tempus meda faghindhe custa cosa ◊ che a issa no nce n'aiat àtera! ◊ si no che fut istada sa mama, su pipiu no aiat ischípiu ite fàere ◊ mi che cheria cue!◊ amamia fintzas a candu no mi chi morzu 3. su pane si ch'est intostadu, s'abba si ch'est sica, su fogu si ch'est mortu e sa linna agabbada, su nie si ch'est sortu, che ant iscontzadu sa domo ◊ cumpresa che l'as! ◊ apo a godire candho che so mortu (L.Loi)◊ si ch'est faghindhe tardu ◊ non che arrennessiat mancu a che bogare faedhu 4. menzus chi sias vénniu tue a che mene ◊ fit cumbintu de andhare a che fémina onesta (G.F.Sedda) Ètimu ltn. hinc(e) Tradutziones Frantzesu y, en Ingresu there Ispagnolu allí, ahí, de él (de ella, de ellos, de ellas), de eso Italianu ci, ce, ne (avverbi di luogo) Tedescu dort.

cherbíu , nm, nf: chervia Definitzione cedha de crebos, medas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu harpaille Ingresu deer herd Ispagnolu manada de ciervos Italianu branco di cèrvi Tedescu Rudel Hirsche.

chinnichínni , nm Definitzione genia de male, candho unu istat sèmpere aperindho e serrandho is ogos (chinnidura de s'ocru) chentza si ndhe pòdere istare Sinònimos e contràrios giogulana Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tic nerveux des yeux Ingresu a nervous eye tic Ispagnolu tic nervioso de los ojos Italianu tic nervóso espresso con gli òcchi Tedescu Augentick.

ciapuédhu, ciapulédhu , nm Definitzione min. de ciapu, ma mescamente genia de macarrone: is ciapuedhus o tzapuedhus funt macarrones fatos a manu, de chivarzu (ma no solu), orrughedhos de pasta alladiada segada a orrughedhos Frases a papai eus fatu ciapuledhus a casu furriau Tradutziones Frantzesu genre de pâtes courtes Ingresu a kind of macaroni Ispagnolu clase de pasta corta Italianu un tipo di pasta córta Tedescu eine Art Makkaroni.

civèra , nf: sivera, tzivera Definitzione genia de létia de is mastos de muru (e picaperderis) po portare o carrugiare perda o àteru chi dhis serbit trebballandho, o fintzes una genia de càscia de pònnere in su carru Terminologia iscientìfica stz Ètimu ctl. civera Tradutziones Frantzesu civière Ingresu handbarrow Ispagnolu angarillas de albañil Italianu sòrta di barèlla per materiali Tedescu Trage.

coàcia , nf, nm: coàciu 1, coatza Definitzione sa punta de sa coa, sa parte de sa coa de is pigiones; sa punta de unu chintórgiu, de una fune o de àteru deasi; s'iscutuladura de su linu, sa pagighedha chi che dhi orruet (ndhe preniant is banitas) Sinònimos e contràrios coitza, cúmmiru, punta Frases sa coatza de sa fune, de sa tzinta, de sa litranga Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu extrémité de la queue, croupion Ingresu rump Ispagnolu extremidad de la cola Italianu estremità della códa, codrïóne degli uccèlli Tedescu Bürzel.

coaciólu , nm: cuaciou, cuatolu Definitzione genia de pigione de abba, cun is peis prus addasegus: in Sardigna passat s'ierru ma no nidat Sinònimos e contràrios catzolu, gangorredha 2. oi in su mari aici pàsidu gei fait a fai su cuaciou! Terminologia iscientìfica pzn, podiceps nigricollis Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu petit grèbe Ingresu grebe Ispagnolu somormujo de cuello negro, zampullín cuellinegro Italianu svasso pìccolo Tedescu Schwarzhalstaucher.

cociulàju , nm Definitzione piscadore de cóciula, de gioga de mare Frases in tretu in tretu calincunu cociulaju, aciuvau in s'àcua, iscrucullat s'arena foxosa cun su ciuliru ◊ su cociulaju est remendi in su ciu andendi a fai arregorta Terminologia iscientìfica prf Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pêcheur d'arches Ingresu mussel fisher Ispagnolu pescador de almejas, mariscador Italianu pescatóre di arsèlle: arsellante Tedescu Muschelfischer.

cocoinínni , nm Definitzione bellei de cuadhu (sa sitzia, o pupúntzula froria, groga, si ponet a fàere collanas a is boes e a is cuadhos, in festas de beranu) e fintzes cagarantzu masedu, prus piticu de su pudésciu e bonu a papare (su coromedhu de su cambu, ispuligau) Sinònimos e contràrios concuda, pabarantzolu Terminologia iscientìfica rba, Glebionis segetum Tradutziones Frantzesu chrysanthème des blés Ingresu crysanthemum, corn daisy Ispagnolu corona de rey, mohino, santimonia Italianu ingrassabùe Tedescu Chrysantheme, Saat-Wucherblume.

cocoràtza , nf Definitzione càlixi o capedhu de muru: una genia de erba chi faet in is calancas de is muros Sinònimos e contràrios alighemuru, calichemuru, capedhemuru, cocorroi, salighemuru Terminologia iscientìfica rba, Umbilicus rupestris Tradutziones Frantzesu ombilic de Vénus Ingresu venus navelwort Ispagnolu ombligo de Venus Italianu ombelico di Vènere Tedescu Nabelkraut.

coedòpi , nf Definitzione coa de topi: calidades diferentes de erba de sa matessi genia nadas deosi ca portant s'ispiga coment'e una coa de sórighe Terminologia iscientìfica rba, Alopecurus bulbosus, Alopecurus pratensis, Phleum pratense, Cynosurus cristatus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu queue de rat Ingresu rat tail Ispagnolu cola de zorro, fleo de los prados Italianu codolina Tedescu Ackerfuchsschwanz.

cogàlzu, cogàrzu , nm: corcarju, corcàrgiu, crocarzu, crogàgiu, crogàgliu, crogàrgiu, crogarzu, crogaxu Definitzione ispétzia de cullera de corru po usu de is pastores in su cuile: dha faent de sa punta de unu corru de boe o de su mascu de is brebès, o fintzes de linna mannas / ungras de cogarzu = tropu longas; tocare su corcarju a ccn. (nadu brullendhe) = tocare sa manu Sinònimos e contràrios collàrgiu, cragallu, giogalzu, locarzu, pilita / cdh. curredha Frases no ndi dhu ant a bodhí mancu a crogaxu! ◊ in su cubile bi at abbarrau corcarjos e fruales ◊ a sos oto annos fio crapitarju: tandho li desi ghetu a su corcarju, a su recotu, a sa bituera (P.Piga)◊ e chie leat tirudhas, tirudhones, palas de forru e cogalzos! 2. segadichelas cussas ungras de cogarzu! Sambenados e Provèrbios prb: chie faghet trudhas faghet cogarzos ◊ chie zuchet corcarju papat late! Terminologia iscientìfica ans Ètimu ltn. cochlearium Tradutziones Frantzesu cuiller de corne Ingresu horn spoon Ispagnolu cuchara de cuerno Italianu cucchiàio di còrno Tedescu Hornlöffel.

colàrdine , nm: coràrdile Definitzione agriore, abbruxore de istògomo Sinònimos e contràrios coràrghidu, coràssidu, fogóriu Terminologia iscientìfica mld Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu brûlure d'estomac Ingresu heartburn Ispagnolu ardor de estómago Italianu brucióre di stòmaco Tedescu Magenbrennen.