furchètas , nf pl Definizione
erba de agullas, de puntzas
Sinonimi e contrari
frochitedhas,
aullu
/
mammaita,
miminita
Terminologia scientifica
rba, Scandix pecten-veneris
Traduzioni
Francese
acicules
Inglese
Venu’s comb
Spagnolo
peine de Venus
Italiano
spillettóni
Tedesco
Ackerstrehl,
Venuskamm.
furriadólzu , nm, agt: furriadórgiu,
furriadorju,
furriadorzu,
furriadroxu Definizione
tretu inue si fúrriat, a ue si faet fúrriu, logu (e aprigu, barracu, pinnetu, domo) a ue si torrat a crocare, a istare
Sinonimi e contrari
biradorzu,
furriada,
ghiradorju
/
barraca,
domo,
pinnetu
/
bidhichedha,
bidhiciolu,
madau,
trechinzu
Modi di dire
csn:
non lassare perdas in furriadórgiu = circai a perda furriada, forrogare e betare apare totu, chirchendhe; bentu furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada
Frasi
Tzitzu fit ómine chi connoschiat onzi segretu e furriadorzu ◊ custos sunt ammentos de unu tempus chena furriadorzu
2.
me in su Sulcis unu tempus is bidhas fiant furriadroxus ◊ aiant fatu unu bellu pículu de caminu a pè ca s'istrada no imbatiat finas a su furriadolzu ◊ die manna cun die visitant cuiles e furriadolzos ◊ sos furisteris fint remonzendhe sos trastos pro leare su caminu de su furriadorzu
Terminologia scientifica
pst, slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tournant,
point de repère,
point de retour
Inglese
turning-point,
land mark
Spagnolo
punto de vuelta,
de referencia
Italiano
punto di svòlta,
di riferiménto,
di ritórno
Tedesco
Wendepunkt,
Bezugspunkt.
furriótu , nm Definizione
su furriare, fúrriu, giru de ballu, fintzes logu o tretu inue si fúrriat, contonada; inghírios de foedhos po cumbínchere a unu; genia de ispantamata chi si apicat po fàere a tímere is pigiones; una calidade de pane longhitu e grussu po festas e isposòngios; un’apenas de cosa pigada coment'e furriandho is pódhighes; aina o parte de un'aparíciu po furriare calecuna cosa: furriotu de porta, de fentana, de frenu / furriotu de binu = barrile, cubedhutzu (fintzes po pigare abba a bufare)
Sinonimi e contrari
furriada,
fúrriu,
ifiliestu,
inghiriotu,
ibbadhinamentu,
molinada
/
cantonada,
carronada
/
mustagione
/
giótula
/
piticada
Frasi
est pighendumí a furriotus a conca ◊ su bentu cun d-unu furriotu pariat chi si nci fiat istesiau
2.
furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga ◊ custus furriotus no mi andant: mi est pighendi a gana maba ◊ e drínghili!… no mi fetzas totus cussus furriotus!
3.
ses unu furriotu fatu po ispriai su pilloni: dexis apicau a una mata de figu!
5.
ancu tengat arrori: est unu furriot'e píbiri, cust'ómini! ◊ is furriotus dhus faint de linna de castàngia ◊ portandi cussu furriotu prenu de piciou ca si ndi feus una bella acirrara!◊ a bíngia si portaus unu furriotu de àcua po bufai e una crocoriga de binu
Terminologia scientifica
pne, ans
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tour
Inglese
turn
Spagnolo
giro,
espantajo,
clase de pan
Italiano
giro
Tedesco
Drehung.
fusàju , nm Definizione
maistu chi faet is fusos
Terminologia scientifica
prf
Traduzioni
Francese
fuselier
Inglese
spindle maker
Spagnolo
fabricante de husos
Italiano
fusàio
Tedesco
Spindelmacher.
gabbinète, gabbinètu , nm Definizione
aposentedhu, logu a pònnere su cómudu, a si samunare
Terminologia scientifica
dmo
Traduzioni
Francese
cabinet de toilette,
salle de bains
Inglese
toilet,
bathroom
Spagnolo
retrete,
cuarto de baño
Italiano
gabinétto,
bagno
Tedesco
Toilette,
Abort.
galantómine, galantómini , nm Definizione
cudhu chi tenet una manera de fàere giusta, ammodida, cun cunsideru, onesta
Frasi
in sas pàginas suas pretziosas su Sardu galantómine at dipintu ◊ fit unu babbu severu in s'educascione de dare a sos fizos, sàbiu, tribagliadore, de cunsideru mannu, unu galantómine ◊ chin su pane mi depio balanzare sa fide, s'istima e crèschere galantómine e traballadore
Traduzioni
Francese
gentilhomme
Inglese
gentleman
Spagnolo
hombre de bien
Italiano
galantuòmo
Tedesco
Ehrenmann,
Gentlemann.
gàrga , nf Definizione
sa parte de fundhu de sa buca acanta de s'ingurtidórgiu, ma fintzes su gúturu; istampu mannu in is orrocas, gruta, tana de margiane / èssere agorratu che mariane in g. = acorrau de no si pòdiri fuiri
Sinonimi e contrari
gàrgara
/
garghile,
gruta,
pèlcia,
péntuma
/
gargatu,
tana
2.
ah, mariane, in cue l'as sa garga! ◊ tres bias su focu nche fit falatu fintzas a bidha, agorrànnebi sa tzente che mariane in garga
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
arrière-bouche
Inglese
backmouth
Spagnolo
parte posterior de la boca,
garganta
Italiano
retrobócca
Tedesco
Mittelpharynx.
gheníperu , nm: ghinéperu,
ghiníparu,
ghiníperu,
ghiníporo,
ghinnípere,
giníporo Definizione
tzinníbiri veru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas pitichedhedhas e puntudas: faet unu frutu a birilla chi narant arrulloni, bòdhero
Sinonimi e contrari
chiníberu,
cinnéberu,
níbbaru,
trubénneru
Frasi
sa domo giuchiat una gianna de linna de gheníperu ◊ so essiu che un'àrvule tortu de ghinnípere (M.Ladu)◊ su ghiníperu mannu ndh'ant secatu: a montou lu giuchent in sa bidha!
Terminologia scientifica
mtm, Juniperus oxycedrus
Etimo
ltn.
ieniperus
Traduzioni
Francese
genévrier oxycèdre
Inglese
red juniper
Spagnolo
enebro de la miera,
oxicedro
Italiano
ginépro rósso
Tedesco
Zederwacholder.
giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*,
zanitare Definizione
s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos
Sinonimi e contrari
gannitare,
giannire
Frasi
canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu
Terminologia scientifica
bga
Traduzioni
Francese
aboyer
Inglese
to bark
Spagnolo
ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza
Italiano
scagnare
Tedesco
anschlagen.
giogànte , nm: zogante Definizione
chie faet giogos po fàere erríere, po ispassiare
Sinonimi e contrari
gioghista,
zocalleri
Terminologia scientifica
prf
Traduzioni
Francese
clown
Inglese
circus artist
Spagnolo
artista de circo
Italiano
artista da circo
Tedesco
Jongleur.
giogiói , nf Definizione
pistadura de un'istrinta
Traduzioni
Francese
pinçon
Inglese
the sign of a pinch
Spagnolo
marca de un pellizco
Italiano
pulcesécca
Tedesco
Zeichen von Zwicken.
giú, giúa , nm: giubu,
giui,
giuo,
giuu,
giuvu,
zú Definizione
loba de boes domaos (ma si narat fintzes giú de bacas) chi si giunghent impare po tirare su carru, s'arau o àteru / min. giuitedhu, giuxedhu, zuitu
Sinonimi e contrari
ciuntu
Modi di dire
csn:
arat a otu giús: is terras sunt allenas e is bòis non sunt suus = si narat a befe pro unu pazosu meda, chi istat bantèndhesi fintzas de su chi no tenet; èssiri a giú fatu (nadu de duos)= istare sempre paris, chentza iscrobare mai
Frasi
s'aradu tichirriaiat a donzi acollada forte de su giuo ◊ teniat unu giuu che vascellu ◊ oi est totu a màchina, no si domant mancu prus giús ◊ issu tenit unu bellu giua
Terminologia scientifica
msg
Etimo
ltn.
jugum
Traduzioni
Francese
couple de bœufs
Inglese
yoke oxen
Spagnolo
yunta de bueyes
Italiano
còppia di buoi
Tedesco
Ochsengespann.
grànghida , nf Definizione
sa boghe, su tzérriu, su càntigu de unos cantu animales (margiane, istria, àteros); tzérriu mannu de gente puru
Sinonimi e contrari
carcàrgiu,
gràliu,
ilbràulu
Frasi
su matzone fit tota note a grànghidas ◊ no s'intendhet adhae de su matzone sa grànghida famida e ne bardana istanote si movet (F.Sechi)◊ sos canes chi órulant paris e sa grànghida de s'istria sunt pronóstigos malignos…◊ sos pudhos sunt a grànghidas
2.
in su tzilleri bi fit s'intatzida, chie a isvírridos, chie a grànghidas giamendhe binu e cazosa ◊ li at betadu una grànghida chi l'at fintzas timidu! ◊ a s'issonnighissónniga, intendhia sas grànghidas ma acucadu in su letu no mi movia
Terminologia scientifica
bga
Traduzioni
Francese
cri féroce,
grossièreté
Inglese
feral howling,
uncomeliness
Spagnolo
grito de ave nocturna,
grito
Italiano
urlo ferino,
sguaiatézza
Tedesco
Ruf,
Schrei,
Brüllen.
grogòcia , nf Definizione
su nodu de s’ogroena o annou de su tzugu
Sinonimi e contrari
orgumedhu
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
pomme d'Adam
Inglese
adam's apple
Spagnolo
nuez (bocado,
manzana) de Adán
Italiano
pómo d'Adamo
Tedesco
Adamsapfel.
grògu 1 , nm Definizione
genia de tzintzigorredhu de mare, minudu meda, in colore de chinisu, lisu a pintirighinos, est bonu a papare; dhue at logu ue is grogos funt tzintzigorros de terra, mannos
Sinonimi e contrari
caragolu
2.
su pitzinnu giughet unu grogu de cussos mannos, zogandhe
Terminologia scientifica
its, monodonta turbinata?
Traduzioni
Francese
escargot de mer
Inglese
sea snail
Spagnolo
caracol de mar
Italiano
lumachina di mare
Tedesco
Meerschnecke.
gróli , nm: grori Definizione
su trotischedhu, sa trota candho est de naschidórgiu / g. caninu = su culivúrria
Sinonimi e contrari
odhiolu,
seju 1,
trotischedha,
trotiscone,
tzurrita
Terminologia scientifica
psc
Traduzioni
Francese
alevin de truite
Inglese
trout alevin
Spagnolo
alevín de trucha
Italiano
avannòtto di tròta
Tedesco
Forellenjungfisch.
gruxéri , nm: agruxeri Definizione
tretu inue si atóbiant duas orrugas, duos camminos; dhu narant puru a is arcos de sa navada de una crésia candho si atóbiant a grughe, a is bratzos de una crésia; in sa mola, est su telàrgiu ue si apicat su mojolu
Sinonimi e contrari
cassiadorju,
gruches,
ingruxeri,
pitzarxu
Frasi
at ghetau su bandu me is gruxeris de is arrugas ◊ andai a is gruxeris de is bias e invitai a totus a sa coja! ◊ po ti nci torrai a bidha tua ti acumpàngiu fintzas a su gruxeri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
carrefour,
croisillon
Inglese
crossroads,
cross
Spagnolo
encrucijada,
bóveda de crucería
Italiano
crocevìa,
crocìcchio,
crocièra della chièsa
Tedesco
Kreuzung,
Kreuzgewölbe.
gurtezòne , nm Definizione
una calidade de cicória areste, cicória burda bona a insalada
Terminologia scientifica
rba, taraxacum officinale
Traduzioni
Francese
dent-de-lion,
fausse chicorée
Inglese
dandelion
Spagnolo
diente de león
Italiano
taràssaco,
soffióne
Tedesco
Löwenzahn.
gusàju , nm Definizione
porru de angioni, genia de erba chi faet unu cambighedhu biancu, fine che sa chibudha tzeurrada, unu pagu a concutza in s'oru de is arraighinas, fògia unu pagu a triàngulu (in setzione), de fragu e sabore forte, bona fríssia cun oos o fintzes crua (a insalada puru)
Sinonimi e contrari
àpara,
porru
Terminologia scientifica
rba, rbz, Allium triquetrum
Traduzioni
Francese
ail à trois angles,
ail triquètre
Inglese
allium triquetrum (grass)
Spagnolo
lágrimas de la Virgen
Italiano
àglio angolare
Tedesco
Glöckchen-Lauch.
ibbortàre , vrb: ilvoltare,
ilvortare,
irbortae,
irbortai,
irbortare,
irvortare,
irvostare,
irvotare,
isboltare,
isbortare,
isvoltare,
isvostare,
ivoltare Definizione
dare borta, cambiare bandha de un’andhóngiu, nau in su sensu de fàere una furriada, cambiare o fàere cambiare idea, decisione, cunditziones; giare istrobbu, fàere pèrdere tempus
Sinonimi e contrari
istorrai,
istransire
/
conchinare
/
furriai,
tramudai
| ctr.
cumbínchede
Frasi
cun promissas de pònnere indústrias sont ilvoltendhe sa zente dae campagna ◊ fit cojuendhe cun d-una bella giòvana ma sos parentes l'ant isboltadu ◊ innanti at detzisu e apustis si est isboltadu ◊ sa morte ebbia mi podet isboltare de mi cojare cun tegus! ◊ mi iais nau ca beniais ma bosi seis irbortaos ◊ su pitzinnu si est irvortatu e at cambiau in malu ◊ unu carabbineri at irvortau unu dellitu ◊ nche li fit incassatu in conca d'essire a bannitare e nessune fit reséssitu a l'irvortare
2.
cussos chi leant a isvilu sos líbberos oe o cras s'isvoltant a àinos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
détourner,
dissuader
Inglese
to dissuade,
to change one's mind
Spagnolo
cambiar de idea,
disuadir
Italiano
cambiare idèa,
distògliere,
dissuadére
Tedesco
abbringen,
ablenken,
abraten.