calichemúru , nm: calighemuru,
calixemuru,
carigamuru Definition
càlixi de muru: una genia de erba chi faet meda in is imbagas de is muros, a fògia tundha, grussita e pagu pagu a bisura de imbudu (a logos dhi narant cobertore, crabetore), cun su tenaghe chi est su cambu puru e in mesu in mesu
Synonyms e antonyms
alighemuru,
caulemuru,
capedhemuru,
cocoratza,
cocorroi 1,
salighemuru
Sentences
cussa crabitura abbannonada est prena de aminzone e de carigamuru
Scientific Terminology
rba, Umbilicus rupestris
Translations
French
ombilic de Vénus
English
pennywort
Spanish
ombligo de Venus
Italian
ombelico di Vènere
German
Nabelkraut.
cambizadòre , nm Definition
domadore, annestradore de cuadhos
Scientific Terminology
prf
Etymon
srd.
Translations
French
dompteur de chevaux
English
horse-breaker
Spanish
domador de caballos
Italian
domatóre di cavalli
German
Zureiter.
cambrài , nm Definition
genia de tela, fine, de cotone
Synonyms e antonyms
cambré,
cambresina,
cambrí,
trambichi
Scientific Terminology
ts
Etymon
spn.
Translations
French
toile de Cambrai
English
cambrai cloth
Spanish
cambray
Italian
téla di Cambrai
German
Kambriktuch.
cambresína , nf Definition
genia de tela, fine, de cotone
Synonyms e antonyms
cambrai,
cambré,
cambrí,
trambichi
Scientific Terminology
ts
Etymon
ctl.
cambresina
Translations
French
toile de Cambrai
English
cambrai cloth
Spanish
tela de Cambray
Italian
téla di Cambrai
German
Kambriktuch.
campínu, càmpinu , agt Definition
nau de erba, chi est de campu, chi creschet chentza trebballada, chentza manígiu o contivígiu de sa gente / sóriche càmpinu = s'alaepedhe, ma fintzas sa sorigàrgia; rusta càmpina = ginia de pínnixi de is matas; pudha càmpina = pidraxu, pitarra; istúrulu càmpinu = isturru niedhu
Sentences
frores càmpinos ◊ ant ispianadu su monte: l'ant fatu netu che terra càmpina
Etymon
srd.
Translations
French
des prés
English
of the meadows
Spanish
de prado
Italian
di campo,
pratènse
German
Feld…
canía , nf: canina Definition
is canes, chedha de canes
Synonyms e antonyms
canesia,
canília
Sentences
za bi ndhe at de cania in cussa pinneta!…◊ sunt in sudhu currindhe fatu a totugantos che canina fatu a fera!
Etymon
srd.
Translations
French
troupe de chiens
English
a pack of dogs
Spanish
perrada,
perrería,
jauría
Italian
quantità di cani
German
Meute.
cannitzàda , nf: acannitzada Definition
sa canna intéssia de is teuladas
Synonyms e antonyms
arreciau,
canníciu,
incannada 1,
incannitadu
Etymon
srd.
Translations
French
treillis de roseaux
English
cane hurdle
Spanish
cañizo
Italian
gratìccio di canne
German
Rohrgeflecht.
cannonàdu , nm, pps: cannonatu,
cannonau Definition
calidade de àghina niedha chi giaet unu de is méngius binos sardos / coment'e pps., de cannonare
Synonyms e antonyms
cagnolare
Sentences
su cannonau cosa sua si callat in s’unga!
Scientific Terminology
frt, bfg
Translations
French
vin rouge exquis
English
delicious wine of red quality
Spanish
garnacha
Italian
vino prelibato di qualità róssa
German
köstliche Rotweinsorte.
cantàre 1 , nm: cantari,
chintare 1,
chintari Definition
pesu, tanti de baranta chilos (= 100 líbberas); aina po pesare: c. russu (pesat fintzes a chentu chimbanta líbberas), cantaritu (pesat fintzes a chentu líbberas): su c. est fatu che una pesa, ma chentza pratu, solu cun is gàncios, e si pigat in duos cun su gànciu de pigare intrau in d-unu fuste grussu / s'untza che betat su cantare = bastat pagu pro fàghere dannu, mescamente candho sas cosas sunt in tàntaris che a sa canna de una pesa, o fintzas a fortza de fàghere cosas chi no andhant bene
Synonyms e antonyms
pesa
Sentences
de sa cunfetura de Fonne ndhe cherio tres cantares ◊ at béndiu centu chintaris de casu ◊ cussa cosa pesat duus cantaris ◊ su meda in cosas goi no si misurat a prammos e ne a cantares
2.
bae a Bodale a ti dare su cantare, pro piaghere, chi est a pesare su porcu
Surnames and Proverbs
prb:
a untza a untza si faghet su cantare
Scientific Terminology
ans
Translations
French
poids de cent livres
English
weight of 100 pounds
Spanish
peso de ciento libras
Italian
péso di cènto libbre,
cantaro
German
100 Pfund-Gewicht.
carigài , vrb: carigare Definition
fàere a càriga, nau mescamente de sa figu ma fintzes de àteros frutos / carigàresi de unu = pagaresindhe, vengaisí
Synonyms e antonyms
acalabiare,
acalamai,
addormicare,
allacanae,
allartzanai,
allizare,
ammustiai,
apabassai
Sentences
sa figu cota, si no ndh'est bodhida, si che càrigat dereta ◊ sa figu si ponit in su soli a carigai ◊ sa figu est carighendi
2.
za mi ndhe at fatu, ma mi ndhe so carigadu!
Etymon
srd.
Translations
French
sécher des figues
English
to desiccate
Spanish
secarse (de la fruta)
Italian
assecchire (détto di frutta)
German
trocken werden.
carnanséri, carnasséri, carnatzéri , nm: carniceri,
carnitzeri,
carranasseri,
carronasseri,
cranatzeri,
crannatzeri,
crannetzeri Definition
chie faet e bendhet sa petza; chie còmporat e bendhet bestiàmene po sa petza
Synonyms e antonyms
bancalaju,
bangadore,
bangàgiu,
caitzeri,
caitzu,
faturanti,
macedhaju,
petzàrgiu
Sentences
bandu anca ’e su crannatzeri e ti pigu duas bistecas po ti dhas fai arrustias ◊ su crannatzeri nostu bendit petza de angioni de callu ◊ candu su bòi est làngiu, su carnatzeri est tristu
2.
cussus no funt dotoris: funt crannatzeris!…
Scientific Terminology
prf
Etymon
ctl.
carnicer
Translations
French
boucher,
commerçant de bétail
English
butcher,
cattle merchant
Spanish
carnicero
Italian
macellàio,
commerciante di bestiame
German
Metzger.
carrafàle , agt, nf: cordofali,
corrofale,
garrofali Definition
calidade de cheréssia barracochina, matuca meda
Synonyms e antonyms
cdh. carrafali
Idioms
csn:
fàula carrafale = manna meda; poeta carrafale = fentomadu, bonu
Sentences
sa cariasa areste tenet tenaghe tundhu che a sa carrafale…◊ at collitu ménnula durche e cariasa corrofale
2.
talentone, poete carrafale! (P.Casu)
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
cerise variété burlat,
napoléon
English
kind of very big cherry
Spanish
garrafal
Italian
qualità di ciliègia mólto gròssa
German
sehr große Kirsche.
carràmbalu , nm Definition
matzu de ispigas de moriscu; cosa chi istat pendhendho, iscaligione de àghina, fintzes cambu cun cheréssia
Synonyms e antonyms
campaninu,
cicillone,
iscalúgia,
pimpillia,
popurustu,
pripixone,
scalonina,
scrichilloni,
sprimpilloni,
tzitzicra
/
apesile,
pubúsulu
Scientific Terminology
rbr
Translations
French
gerbe d'épis de maïs
English
bunch of panicles
Spanish
manojo de mazorcas
Italian
mazzo di pannòcchie
German
Maiskolbenstrauch.
carronàda , nf: corronara,
garronada* Definition
tretu inue unu caminu, un'orruga o àteru, girat a un'àtera bandha; fintzes buturinu, orruga istrintedha e chentza essia
Synonyms e antonyms
furriada
/
botorinu
Sentences
arribbada passilla passilla fintzas a sa carronada de predi Carta (B.Lobina)◊ in sa carronada de s'istradone si torreit a boltare a mi saludare ◊ est abetendu de biri su trenu passendinci in sa carronada
Scientific Terminology
bdh
Translations
French
virage
English
winding
Spanish
viraje
Italian
tortuosità,
curva di strada
German
Gewundenheit.
casósu , agt Definition
nau de su late, chi rendhet meda a casu
Etymon
srd.
Translations
French
lait riche en fromage
English
rich of cheese
Spanish
leche que da mucho queso
Italian
ricco di formàggio
German
reich an Käse.
cassiadórju, cassiadórzu , nm Definition
logu, tretu inue si podet passare de unu camminu a un'àteru o, nau de s'abba, de un'erriu a una cora, de una cora a un'àtera
Synonyms e antonyms
gruxeri,
iscansadórgiu,
lavadoja,
leada,
liadroxu,
sciogadroxu
Sentences
a oru a riu, in s'ortu, bi tenimus su cassiadorzu de s'abba
Etymon
srd.
Translations
French
carrefour triviaire
English
crossroads,
grip point
Spanish
encrucijada
Italian
trìvio,
crocìcchio,
punto di présa
German
Dreiweg.
catalúfa , nf Definition
genia de otrobba
Sentences
dhi ant arrigalau una fànuga cun sa mosta de sa catalufa
Scientific Terminology
ts
Translations
French
damas de coton
English
cotton damask
Spanish
catalufa
Italian
damasco di cotóne
German
Damast.
catedhína , nf Definition
catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos
Synonyms e antonyms
catedhàmine
Sentences
cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos
Etymon
srd.
Translations
French
troupe de petits chiens,
groupe de gens
English
a group of little dogs,
sequence of people staying behind like dogs
Spanish
banda de cachorros
Italian
insième di cagnolini,
codazzo di persóne
German
Gruppe von Hündchen,
Schwarm.
cèpa , nf: cepra,
gepa Definition
cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu
Synonyms e antonyms
drúlluru
2.
sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare
3.
su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa
Etymon
chd.
gjeppa
Translations
French
caillot de sang
English
blood clot
Spanish
coágulo,
grumo de sangre
Italian
coàgulo,
grumo di sàngue
German
Blutgerinnsel.
che , avb: chei,
chi 3,
nce Definition
avb. de logu indefiniu, no sèmpere reale (pentzandho a unu innanti e a unu apustis de su èssere de una cosa): prus che àteru inditat istesiamentu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est), ma fintzes logu inue unu est: postu apustis de unu vrb. in impr. e totu a unu chentza àteru elementu (es. prn.) si fúrriat in chei e inditat sèmpere logu apresu a chie est foedhandho e a bortas si ponet totu a unu fintzes cun àteru avb. de logu (es. cudhàeche); a logos, si portat aifatu su pron. pl. lis, narant chis: candho che agabbat de múrghere che acósiat sos mojos e bi chis betat sas pedras (C.Frau)◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu (che lis = bi chis)/ a./c.: sa /c/ de cuménciu de custu che no càmbiat mai sonu agatandhosi apustis de vocale: za ch'est = nr. zachèste, ti che fist aviada = tichevíst aviada, mi che cheria cue = michegheriagúe (ma, comente si podet bíere, lassat cambiare sonu a sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi portat ainnanti, giustu segundhu sa régula de is cuns. mudòngias); andhare, bènnere, torrare a che unu (nau sèmpere de gente)= anch'e unu, a su logu aundi est ccn.
Synonyms e antonyms
abinche,
ci
Sentences
si no si lu tentant, che lis furant su bestiàmine ◊ su culurgione dhu faet mannu: prus de deghe no che ndh'istat in su canistedhu! ◊ che li ant segadu s'anca ◊ si che at béndhidu totu ◊ custu che lu leo a domo ◊ che so pigadu in montes ◊ ch'est essidu in América ◊ no ti che fist aviada? ◊ che li so andhadu acurtzu ◊ mi ch'est fuidu de manos ◊ bogachelu a fora! ◊ noche tucamus a sa festa ◊ so andhendhemiche a domo ◊ mi che ghiro a bidha ◊ che la frundho cantu mi andhat sa manu ◊ una mama preghendhe at isperadu pro unu fizu rútuche in su putu (G.Fadda)◊ torrachei a mi agatare! ◊ benichei candho cheres, a domo! ◊ intrachei linna, a su fogu!◊ su pane si faet còghere in su colostru fintzas a chi dhu suspiri ◊ bisonzat de chi dha bogare a fora! ◊ - it'ora ch'est? - che sunt sas bàtoro!
2.
su chi ses chirchendhe ch'est ◊ fradile tou si ch'est bidu? ◊ in custa domo abberichei a cambiare s'ària! ◊ inoghe sunt triballendhechei ◊ lu so aisetendhe ma no si ch'est bidu ancora ◊ sa pisedha che àltziat in s'iscala ◊ che colat tempus meda faghindhe custa cosa ◊ che a issa no nce n'aiat àtera! ◊ si no che fut istada sa mama, su pipiu no aiat ischípiu ite fàere ◊ mi che cheria cue!◊ amamia fintzas a candu no mi chi morzu
3.
su pane si ch'est intostadu, s'abba si ch'est sica, su fogu si ch'est mortu e sa linna agabbada, su nie si ch'est sortu, che ant iscontzadu sa domo ◊ cumpresa che l'as! ◊ apo a godire candho che so mortu (L.Loi)◊ si ch'est faghindhe tardu ◊ non che arrennessiat mancu a che bogare faedhu
4.
menzus chi sias vénniu tue a che mene ◊ fit cumbintu de andhare a che fémina onesta (G.F.Sedda)
Etymon
ltn.
hinc(e)
Translations
French
y,
en
English
there
Spanish
allí,
ahí,
de él (de ella,
de ellos,
de ellas),
de eso
Italian
ci,
ce,
ne (avverbi di luogo)
German
dort.