Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

corronchínu , nm Definition frutuàriu tropu cruo, piticu; su granu de s'avena areste / mele c. = (de corronca) mele de mata, de àrbore, genia de cosa apicigosa, in colore de mele, chi bogant unas cantu matas (es. prunas, ceréxias) Sentences sa bruscanalla in chirca de corronchinu est in chirca de li dare s'assangrada, ma no bi la faghent si no est a s'irfidiada Surnames and Proverbs smb: Corronchinu Scientific Terminology rbr Etymon srd. Translations French fruits verts, tavelés et trop petits English discarded fruit, not ripe or too small Spanish redrojo Italian frutta di scarto, non ben matura e tròppo pìccola German unreifes und kleines Obst.

costàlla, costàllu , nf, nm Definition traessa longa, posta de fundhu a susu (e no in paris de unu cosciale a s'àteru) in is gecas, in is costanas de su carru; sa parte grussa de is fògias, is fògias etotu in su truncu de erbas mannas (gureu, càule, beda)/ trabballu fatu a costallas = cosa, mescamente linna, triballada a manera de pàrrere a costas Synonyms e antonyms listroni / colta, crosta / costana Sentences ant obertu s'eca de costallas, po intrai a domu ◊ est una geca a costallus 2. bella costalla chi portat custa beda! ◊ dh'est arréscia sa costalla e at bófiu piriciou a bufai ◊ sa costalla de su gureu, ispilloncada, est bella cota e crua Scientific Terminology rbr Etymon srd. Translations French nervure de certains feuilles English rib Spanish listón, costilla Italian listóne, còstola di alcune fòglie (càvolo, cardo) German mittlere Blattrippe.

costàna , nf Definition donniuna de is tzivinedhas frucaxadas chi si ponent in su carru in forma de arrestellu po usu de seidare trigu messau; is costaos de sa pica, de su lacu, de un'istrégiu; su muru a inghíriu de unu putzu; freadura in costas de un'animale / sas costanas de su carru sunt fatas cun bàtoro cannelas e bàtoro ultedhos (listellos): sas primas ficadas in su fundhu de su carru, sos àteros intrados in sas cannelas parallelos a su fundhu e muntesos frimmos cun sos tisidhos; c. de porta = antarile Synonyms e antonyms costazera, zerda 1 / malandra Sentences teniat trabballu meda: arrodas de fai e de arrangiai, butus e carrus cun is costanas segadas 2. sas costanas de sa córbula, de sa padedha, de su furru, de su poju, de su carru ◊ candu su forru est intrebigau si connoscit a su colori de is costanas ◊ sa mama dh'at ciciu in sa cadiredha a tres costanas, su pipiu 3. colaiat in costanas de istradone 4. est una calarina tota a costanas, romasa romasa Etymon srd. Translations French paroi d'un récipient English sides (container) Spanish costillas Italian fianchi di un recipiènte o sìmili German Seiten eines Gefäßes.

costríntu , pps, agt, nm: custrintu Definition de custrínghere; chi s'istimat, chi si tenet in su coro (nau de ccn.) Synonyms e antonyms obbrigadu / corale Idioms csn: sos custrintos = sos parentes prus de acurtzu; amigu costrintu = amigu coriale Sentences su sardu a su sàmbene custrintu in donzi part'e mundhu si est distintu (G.Soro)◊ l'at custrintu a fàghere su chi no cheriat 2. sos vichinos e sos parentes custrintos picant a sa domo de su mortu sa cosa de mannicare ◊ s'avedali miu est custrintu prus che fradi 3. fatu s'interru, in domo resteint solu sos custrintos ◊ ant dadu s'avisu a donzi custrintu chi Fulanu fit mortu ◊ su malàidu devet reposare: sa zente si aviat e imbarant solu sos custrintos Translations French obligé, intime, prochain English compelled, close Spanish forzoso, íntimo Italian costrétto, ìntimo, pròssimo (détto di parènti od amici) German gezwungen, intim, nah.

crabitínu , agt: crapitinu Definition de crabitu / a sa crabitina = manera de acontzare e bèndhere sos anzones a sa russa: abbertos (fora su petorru) e irmatados, ma chentza ndhe lis tirare sa pedhe Sentences teniat una tzamarra de pedhe crabitina, a pilu a intro e chen'aforru 2. su crabitu, s'angioni si dhu donaus fatu a sa crabitina Etymon srd. Translations French de chevreau English caprine Spanish cabrituno Italian di caprétto German Ziegen…

cradàmpulu , nm Definition genia de erba e de frore: buca de lioni, buca de cani, de su mortu niedhu, erba ’e trota Scientific Terminology rba, antirrhinum majus Translations French gueule de lion English snapdragon Spanish boca de dragón Italian bócca di leóne German Löwenmaul.

cràdiu , nm Definition puntedhu de canna o de linna chi si fichit in terra po singialare cosa (es. unu puntu, ue si depet prantare o pònnere calecuna cosa) o fintzes, si su cràdiu est a nae longa, po arraigare cosa prantada; segundhu, fintzes ràgiu de orroda Synonyms e antonyms arradicra, brocu, cerboni Translations French piquet, petit pieu English stake Spanish piquete Italian picchétto, palétto di sostégno German Pflock.

craincròa , nf Definition petzu de croi, in is arcos fatos a pedra o a matone, sa pedra o matone de mesu a bisura de cotza chi serrat s'arcu, in su tretu prus artu Synonyms e antonyms serràglia Scientific Terminology dmo Translations French clef de voûte English keystone Spanish sagita, sillar de clave Italian chiave di vòlta German Schlussstein.

crimizòne , nm Definition chedha de gente; muntone o gurdone de frutuàriu Synonyms e antonyms tribizone, trumulloni Translations French groupe de personnes English group Spanish corrillo Italian gruppo di persóne German Gruppe von Personen.

crinèra , nf Definition sa parte de ananti de un'istedhu coudu, sa punta Etymon itl. criniera Translations French chevelure de la comète English coma (of a comet) Spanish cabellera Italian chiòma di cométa German Koma.

crobecàda , nf: crubecada Definition crobe, istrégiu de pramma o de fenu, cun covecu po pònnere o chistire pane, farra Sentences in sa crubecada allogu símbula grussa e frégula Scientific Terminology stz Etymon srd. Translations French panier English basket Spanish panera Italian zana, césta di fibre di palma German Korb aus Palmenfaser.

cróbu 1 , nm: ciopu 1, cropu 1, crou 1, giobe*, lobu Definition inghíriu, incropada de cosa (filu, fune, codriola, e àteru) fatu coment'e acapiandho a nodu, ma lenu, largu de pòdere iscúrrere po cassare un'animale; orrugu de sartitzu curtzu, longu su tanti de fai unu cricu cun is càbudos acapiaos impare; lóriga de cadena e fintzes asa de istrégiu piticu Synonyms e antonyms cannaca, lantu Idioms csn: tènnere a cropu = a latzu; piscare a unu in cropu = sighire a unu faghindhe su dannu, in grímines Sentences dhu portat acapiau a crobu de suncurri 2. mi at donau duus crous de sartitzu ◊ sa sartitza est menzus fata a crobos minores 3. sos barratzellos fint fachenne sa posta a sos bardaneris pro los piscare in cropu e nche los issacare in galera ◊ est una cuculia chene cropos Surnames and Proverbs smb: Crobu Translations French lacet, saucisson English lace, sauseges drum Spanish lazo, cordón Italian làccio, ròcchio di salsìccia German Schlinge, Wurststück.

cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definition pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Synonyms e antonyms acumbenentziare Translations French doter un appartement de tous les conforts English to provide with comforts Spanish poner comodidades en la casa Italian provvedére del conveniènte, di comodità German für die Bequemlichkeit sorgen.

cumprendhínzu , nm Definition su cumprèndhere Synonyms e antonyms cumpresa Etymon srd. Translations French compréhension English understanding Spanish comprensión Italian il capire, l'azióne di comprèndere German Verstehen.

cumprèsa , nf Definition su cumprèndhere / leare c. de una cosa = cumprèndiri Synonyms e antonyms cumprendhinzu Sentences a sas maladias no semper si lis picat cumpresa ◊ bae e picandheli cumpresa, a sa bida!…◊ e chie ndhe li daet cumpresa a cussu?!…◊ semus in su tortu solu pro male cumpresa ◊ no ndhe li apo leadu cumpresa de ite dipendhet cussa cosa ◊ su pensamentu suo si furriaiat a cosa de paga cumpresa (N.Falconi)◊ a su tempus no si ndhe li leat cumpresa! Etymon srd. Translations French compréhension English understanding Spanish comprensión Italian l'azióne di comprèndere, di capire German Verstehen.

de , prep: di Definition medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Synonyms e antonyms dae Idioms csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Sentences custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Etymon ltn. de Translations French de English of, at, to, from Spanish de Italian di, da German von, aus.

dedí, dedía , nm, avb: dedie, didie Definition de die, su dedie, su die: de sa die, sa parte chi est lughe / avb.: a dedie; a lugh'e dedie = a dedie Sentences su dedie drommit e su denote istat zirendhe ◊ su chi si naru in s'iscuriu naraidhu a dedia! ◊ su sole est a dedie 2. sa títula a didie zirat in s'àghera e in sos ribos ◊ male a didie e pejus a denote semus continu in irgherramatzina ◊ cussu si fait a su dedí Translations French pendant la journée English by day Spanish de día Italian di giórno German bei Tag.

disatinàda , nf Synonyms e antonyms ammonestu, bria, certu Etymon srd. Translations French engueulade English telling-off Spanish reprensión, bronca Italian lavata di capo German Rüffel.

dischissiàre , vrb Definition tocare a conca, essire macu, irbariadu Synonyms e antonyms ammachiae, delliriare, dessessire, irbariare, iscansae, ischissiai, issentire, istinare Sentences sas féminas nos faghent dischissiare (S.Spiggia)◊ a mimme cussas mazinedhas de zocadores mi fachiant dischissiare ◊ si sunt dischissiandhe de su pessamentu ca su frade no at iscritu prus Etymon spn. Translations French devenir fou English to go mad Spanish desquiciar Italian impazzire, andar fuòri di tèsta German verrückt werden.

discumbídu , nm Definition su nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu no si faet prus, su torrare su Chi nono a unu cómbidu o brindhu Etymon srd. Translations French révocation, annullation d'une invitation English notice Spanish revocación (f), el desdecirse de un ofrecimiento Italian rèvoca, disdétta di un invito German Absage.