Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

albítriu , nm: arbítiu, arbítriu, arvítiu Definition sa capacidade chi unu tenet de decídere, de fàere una cosa chentza dipèndhere de nemos e de nudha si no de sa volontade personale; capacidade de si pònnere a solos, desesi, a fàere faina, òperas, capacidade de cumprèndhere, a bortas nau fintzes po sa prontesa chi unu tenet de si mediare candho si presentat sa dificurtade Synonyms e antonyms afrinzu, atuamentu, capatzidade, intiga, intílliu / abbrétiu 2. fui istronada, no cumprendia prus nudha e no isciu comenti apu tentu sa fortza e s'arbítiu de ndi dhu istudai! ◊ candu si chistionat de custas cosas depis tenni s'arbítiu de no dha nomenai nimancu, a sa bonànima de mamma! ◊ is istrupiaus no tenint s'arbítriu de portai unu sodhu a domu (G.Cossu)◊ is arbítrius de su logu nostu si redusint a sa laurera e a sa pastoria Translations French volonté English will Spanish albedrío, iniciativa Italian arbìtrio, intraprendènza, capacità di iniziativa German Ermessen, Unternehmungslust.

alimèta , nf: animeta 1, limeta 1 Definition bículu de tela tètera, bianca nida, pus che àteru a forma cuadrada, de pònnere po ammontare su càlighe naendho sa missa Scientific Terminology prdc Translations French pale English pall Spanish palia Italian palla, quadrato di téla per coprire il càlice nella méssa German Tuch, das den Messkelch zudeckt.

allentoríre , vrb: lentorire* Definition isciúndhere de lentore Synonyms e antonyms allentorai, insaurrare, issaghinare Translations French faire devenir humide de rosée English to wet with dew Spanish rociar Italian bagnare di rugiada German mit Tau befeuchten.

allinnài, allinnàre , vrb rfl Definition fàere a linna; fàere o segare linna; pònnere linna, comente faent is matas creschendho Synonyms e antonyms intostare / linnai 2. issus teniant diritu de allinnai in is arrius 3. su fenu mi allinnat apetotu - naràt su burricu - Etymon srd. Translations French lignifier English to become wood, hardening of a grass Spanish hacerse duro como madera Italian farsi légna, indurirsi di un'èrba German holzig werden.

allutonài , vrb Definition pònnere giros de latone a calecuna cosa 2. at agatau una bella pipa allutonada Etymon srd. Translations French cercler de laiton English to rim with brass Spanish zunchar con latón Italian cerchiare di ottóne German mit Messing überziehen.

àmbulu , nm Definition sa capacidade o fortza de andhare; su movimentu de su brasciolu dormindho su pipiu; s'incannada po brinchidare Synonyms e antonyms passu / bantzicadura, nannicadorju Sentences esso a mi chilcare trabàgliu, ca so ancora in edade e s'àmbulu no mi mancat ◊ cussu est cadhu chi tenet àmbulu ◊ su pitzinnu, a nitzuledhu, fit sighindhe s'àmbulu de su brassolu candho sa mama lu fit ninnendhe ◊ mancari triziledha comente paret at s'àmbulu bellu de trabagliare Etymon srd. Translations French action de marcher, balancement English walking ability, rocking Spanish ambulación, balanceo Italian capacità di camminare, dondolìo German Fähigkeit zu laufen, Geschaukel.

ammirànte , nm Definition genia de erba e frore: cragarista de caboni o pinnàciu de carabbineri Synonyms e antonyms sprameta Scientific Terminology frs, Celosia argentea Etymon itl. amaranto Translations French crête-de-coq English rattle (weed) Spanish moco de pavo Italian crésta di gallo German Hahnenkamm.

ammodàu , agt Definition chi tenet crabbu o manera in su fàere is cosas, in su tratare cun sa gente Synonyms e antonyms aggrabbadu, ammodidu, assetiosu, garbosu, imbodau, pertocu | ctr. burrincatzu, gavàciu, intrudhadu, mabigrabbau Scientific Terminology ntl Etymon srd. Translations French bien élevé English polite Spanish de buenos modales Italian di buòne manière, gentile German manierlich.

àndara , nf: àndhala, àndhela, ànnala, ànnela Definition logu inue si passat, camminedhu po passare; su singiale o peada chi abbarrat in terra de comente at passau gente o pegus Synonyms e antonyms andhamenta, andhaledha, andhera, andiredhu, caminera / guturinu, mòri, sémida Sentences est un'ànnala perdosa ◊ cantu fit bella s'àndhala bianca de su caminu!…◊ su fogu andhat solu in sas àndhalas pienas de foza sica 2. manzaniles de ghidhighia as a aggrucare in àndhalas de fide Etymon srd. Translations French sentier English path Spanish vereda, rastro, huellas Italian vïòttolo di campagna German Feldweg.

animalàtzu , nm Definition foedhu chi si narat a disprétziu, a unu, prus che àteru brigandhodhu; nau in cobertantza, su dimóniu Synonyms e antonyms bestiatzu / dimóniu Sentences in cue ses, brutu animalatzu: essimiche! ◊ animalatzu, cudha crebendhe de su fàmine ma no ponet a manigare! 2. s'animalatzu mi abbaidaiat cun ogros de fiamas e mi lantzitaiat su sentidu (G.Ruju) Translations French animal, imbécile English nasty-animal Spanish animal, bestia Italian animalàccio (détto in tòno di rimpròvero) German plumpe Person.

annicàdu , pps, agt Definition de annicare Synonyms e antonyms abbrudhatu, abbutzadu, acubadu, aggromolau, annozadu, inconadu, nechidau, pirmatu | ctr. allegru, pregiosu 2. sas velas dissipadas, sas abbas annicadas mi fatesint paura (R.Congiu)◊ resto annicadu pensendhe a su fogu chi nos brúsiat badhes e costeras (P.Giudice Marras)◊ paret sempre annicada, faedhendhe Translations French triste English bad mood Spanish triste Italian triste, di malumóre German traurig, schlecht gelaunt.

annicàre , vrb Definition essire de malumore, tristos, sérios, unu pagu oféndhios Synonyms e antonyms abbrodhiare, abbudhai, aconchedhare, amprudhiare, annichidai, annozare, atrafudhai, imbromare, ingromorare, pirmare, pudhare 1 | ctr. allegrare, prexai Sentences proite no ti annicas e ti alteras candho bestint sa sarda poesia fatendhe a su limbazu violeras? (P.Casu)◊ si est annicadu cun megus ca li apo nadu chi no lu cherzo! Translations French bouder, mettre de mauvaise humeur English to put in a bad mood Spanish amostazar Italian imbronciare, métter di malumóre German schmollen, verstimmen.

anninnitàu , pps, agt Definition de anninnitae; chi est miseredhu, no at créschiu, nau de ccn. Synonyms e antonyms trighinzu 1 Translations French rachitique, maigre et débile English poor looks, rachitic Spanish raquítico Italian di aspètto mìsero, rachìtico German kümmerlich.

aparrónchiu , avb: parrónchiu* Definition a su contràriu, male / fàghere una cosa a a. = a coredhu, male, a improdhu Translations French tordu, de travers English crosswise, crooked Spanish de través Italian stòrto, di travèrso German schief, quer.

apeitàda , nf: apetzicada Definition posta de pei, su sinnale o arrastu chi abbarrat in terra comente si ponent is peis mescamente in logu ue prus si podet bíere Synonyms e antonyms apeicu, peada Etymon srd. Translations French empreinte English footprint Spanish huella Italian imprónta di piède, di scarpa German Spur.

apillàda , nf Definition crufessone manna de gente Synonyms e antonyms afollamentu, apubulada, atrepógliu, atrupamentu Sentences totu sa siendha cosa sua fiat un'apillada de fillus (F.Pes) Etymon srd. Translations French entassement English heap, crowd Spanish muchedumbre Italian ammuchiata, fiumana di gènte German Menschenstrom.

arranomonài , vrb: arrenomenai Definition nàrrere su númene de unu Synonyms e antonyms arremonae, fentomare, mantovare Sentences fostei no nd'iat inténdiu mai arranomonendi? Etymon ctl. renomenar Translations French nommer English to name Spanish nombrar Italian nominare, fare il nóme di qlc German erwähnen.

arrebàtu , nm: rebatu* Definition atacu de una maladia (es. de callentura); arrebbentu, múngia, pelea po calecuna cosa Synonyms e antonyms afogu, cària, cumbata, impodha, inzotu, istimpida, matana, mugna, pista, pistapone, podha Translations French prodrome, anxiété, agitation English warning sign, labour, anxiety, disease attack Spanish arrebato Italian attacco di male, pròdromo, affanno, agitazióne German Anfall, Prodrom, Angst, Aufregung.

arregortzài , vrb: arregurtzai Definition pònnere iscaza, orrugos de pedra, pedra pitica in is calancas, fossos, buidos, faendho muru, po prènnere, aparigiare Etymon ctl. regalzar Translations French boucher des fissures avec de petits bouts de pierre English to splinter again Spanish encascotar, rellenar Italian riempire con schégge di piètra le fessure dei muri, rinverzare German mit Spänen oder Splittern verstopfen.

arrepicài 2, arrepicàre , vrb rfl: repicare Definition su si pònnere bene de bestimentu, cuncordare cun arrepicus Synonyms e antonyms allaputzai, impompitare Sentences ma càstia comenti si arrepicat custa bècia! ◊ est totu bèni arrepicau, oi Etymon spn. repicarse Translations French se pomponner English to wear frills, to dress elegantly Spanish acicalarse Italian ornarsi di frónzoli, vestire con eleganza German sich mit Flitterwerk schmücken, sich mit Eleganz kleiden.