Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

albítriu , nm: arbítiu, arbítriu, arvítiu Definitzione sa capacidade chi unu tenet de decídere, de fàere una cosa chentza dipèndhere de nemos e de nudha si no de sa volontade personale; capacidade de si pònnere a solos, desesi, a fàere faina, òperas, capacidade de cumprèndhere, a bortas nau fintzes po sa prontesa chi unu tenet de si mediare candho si presentat sa dificurtade Sinònimos e contràrios afrinzu, atuamentu, capatzidade, intiga, intílliu / abbrétiu 2. fui istronada, no cumprendia prus nudha e no isciu comenti apu tentu sa fortza e s'arbítiu de ndi dhu istudai! ◊ candu si chistionat de custas cosas depis tenni s'arbítiu de no dha nomenai nimancu, a sa bonànima de mamma! ◊ is istrupiaus no tenint s'arbítriu de portai unu sodhu a domu (G.Cossu)◊ is arbítrius de su logu nostu si redusint a sa laurera e a sa pastoria Tradutziones Frantzesu volonté Ingresu will Ispagnolu albedrío, iniciativa Italianu arbìtrio, intraprendènza, capacità di iniziativa Tedescu Ermessen, Unternehmungslust.

alimèta , nf: animeta 1, limeta 1 Definitzione bículu de tela tètera, bianca nida, pus che àteru a forma cuadrada, de pònnere po ammontare su càlighe naendho sa missa Terminologia iscientìfica prdc Tradutziones Frantzesu pale Ingresu pall Ispagnolu palia Italianu palla, quadrato di téla per coprire il càlice nella méssa Tedescu Tuch, das den Messkelch zudeckt.

allentoríre , vrb: lentorire* Definitzione isciúndhere de lentore Sinònimos e contràrios allentorai, insaurrare, issaghinare Tradutziones Frantzesu faire devenir humide de rosée Ingresu to wet with dew Ispagnolu rociar Italianu bagnare di rugiada Tedescu mit Tau befeuchten.

allinnài, allinnàre , vrb rfl Definitzione fàere a linna; fàere o segare linna; pònnere linna, comente faent is matas creschendho Sinònimos e contràrios intostare / linnai 2. issus teniant diritu de allinnai in is arrius 3. su fenu mi allinnat apetotu - naràt su burricu - Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lignifier Ingresu to become wood, hardening of a grass Ispagnolu hacerse duro como madera Italianu farsi légna, indurirsi di un'èrba Tedescu holzig werden.

allutonài , vrb Definitzione pònnere giros de latone a calecuna cosa 2. at agatau una bella pipa allutonada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cercler de laiton Ingresu to rim with brass Ispagnolu zunchar con latón Italianu cerchiare di ottóne Tedescu mit Messing überziehen.

àmbulu , nm Definitzione sa capacidade o fortza de andhare; su movimentu de su brasciolu dormindho su pipiu; s'incannada po brinchidare Sinònimos e contràrios passu / bantzicadura, nannicadorju Frases esso a mi chilcare trabàgliu, ca so ancora in edade e s'àmbulu no mi mancat ◊ cussu est cadhu chi tenet àmbulu ◊ su pitzinnu, a nitzuledhu, fit sighindhe s'àmbulu de su brassolu candho sa mama lu fit ninnendhe ◊ mancari triziledha comente paret at s'àmbulu bellu de trabagliare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de marcher, balancement Ingresu walking ability, rocking Ispagnolu ambulación, balanceo Italianu capacità di camminare, dondolìo Tedescu Fähigkeit zu laufen, Geschaukel.

ammirànte , nm Definitzione genia de erba e frore: cragarista de caboni o pinnàciu de carabbineri Sinònimos e contràrios sprameta Terminologia iscientìfica frs, Celosia argentea Ètimu itl. amaranto Tradutziones Frantzesu crête-de-coq Ingresu rattle (weed) Ispagnolu moco de pavo Italianu crésta di gallo Tedescu Hahnenkamm.

ammodàu , agt Definitzione chi tenet crabbu o manera in su fàere is cosas, in su tratare cun sa gente Sinònimos e contràrios aggrabbadu, ammodidu, assetiosu, garbosu, imbodau, pertocu | ctr. burrincatzu, gavàciu, intrudhadu, mabigrabbau Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bien élevé Ingresu polite Ispagnolu de buenos modales Italianu di buòne manière, gentile Tedescu manierlich.

àndara , nf: àndhala, àndhela, ànnala, ànnela Definitzione logu inue si passat, camminedhu po passare; su singiale o peada chi abbarrat in terra de comente at passau gente o pegus Sinònimos e contràrios andhamenta, andhaledha, andhera, andiredhu, caminera / guturinu, mòri, sémida Frases est un'ànnala perdosa ◊ cantu fit bella s'àndhala bianca de su caminu!…◊ su fogu andhat solu in sas àndhalas pienas de foza sica 2. manzaniles de ghidhighia as a aggrucare in àndhalas de fide Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sentier Ingresu path Ispagnolu vereda, rastro, huellas Italianu vïòttolo di campagna Tedescu Feldweg.

animalàtzu , nm Definitzione foedhu chi si narat a disprétziu, a unu, prus che àteru brigandhodhu; nau in cobertantza, su dimóniu Sinònimos e contràrios bestiatzu / dimóniu Frases in cue ses, brutu animalatzu: essimiche! ◊ animalatzu, cudha crebendhe de su fàmine ma no ponet a manigare! 2. s'animalatzu mi abbaidaiat cun ogros de fiamas e mi lantzitaiat su sentidu (G.Ruju) Tradutziones Frantzesu animal, imbécile Ingresu nasty-animal Ispagnolu animal, bestia Italianu animalàccio (détto in tòno di rimpròvero) Tedescu plumpe Person.

annicàdu , pps, agt Definitzione de annicare Sinònimos e contràrios abbrudhatu, abbutzadu, acubadu, aggromolau, annozadu, inconadu, nechidau, pirmatu | ctr. allegru, pregiosu 2. sas velas dissipadas, sas abbas annicadas mi fatesint paura (R.Congiu)◊ resto annicadu pensendhe a su fogu chi nos brúsiat badhes e costeras (P.Giudice Marras)◊ paret sempre annicada, faedhendhe Tradutziones Frantzesu triste Ingresu bad mood Ispagnolu triste Italianu triste, di malumóre Tedescu traurig, schlecht gelaunt.

annicàre , vrb Definitzione essire de malumore, tristos, sérios, unu pagu oféndhios Sinònimos e contràrios abbrodhiare, abbudhai, aconchedhare, amprudhiare, annichidai, annozare, atrafudhai, imbromare, ingromorare, pirmare, pudhare 1 | ctr. allegrare, prexai Frases proite no ti annicas e ti alteras candho bestint sa sarda poesia fatendhe a su limbazu violeras? (P.Casu)◊ si est annicadu cun megus ca li apo nadu chi no lu cherzo! Tradutziones Frantzesu bouder, mettre de mauvaise humeur Ingresu to put in a bad mood Ispagnolu amostazar Italianu imbronciare, métter di malumóre Tedescu schmollen, verstimmen.

anninnitàu , pps, agt Definitzione de anninnitae; chi est miseredhu, no at créschiu, nau de ccn. Sinònimos e contràrios trighinzu 1 Tradutziones Frantzesu rachitique, maigre et débile Ingresu poor looks, rachitic Ispagnolu raquítico Italianu di aspètto mìsero, rachìtico Tedescu kümmerlich.

aparrónchiu , avb: parrónchiu* Definitzione a su contràriu, male / fàghere una cosa a a. = a coredhu, male, a improdhu Tradutziones Frantzesu tordu, de travers Ingresu crosswise, crooked Ispagnolu de través Italianu stòrto, di travèrso Tedescu schief, quer.

apeitàda , nf: apetzicada Definitzione posta de pei, su sinnale o arrastu chi abbarrat in terra comente si ponent is peis mescamente in logu ue prus si podet bíere Sinònimos e contràrios apeicu, peada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu empreinte Ingresu footprint Ispagnolu huella Italianu imprónta di piède, di scarpa Tedescu Spur.

apillàda , nf Definitzione crufessone manna de gente Sinònimos e contràrios afollamentu, apubulada, atrepógliu, atrupamentu Frases totu sa siendha cosa sua fiat un'apillada de fillus (F.Pes) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu entassement Ingresu heap, crowd Ispagnolu muchedumbre Italianu ammuchiata, fiumana di gènte Tedescu Menschenstrom.

arranomonài , vrb: arrenomenai Definitzione nàrrere su númene de unu Sinònimos e contràrios arremonae, fentomare, mantovare Frases fostei no nd'iat inténdiu mai arranomonendi? Ètimu ctl. renomenar Tradutziones Frantzesu nommer Ingresu to name Ispagnolu nombrar Italianu nominare, fare il nóme di qlc Tedescu erwähnen.

arrebàtu , nm: rebatu* Definitzione atacu de una maladia (es. de callentura); arrebbentu, múngia, pelea po calecuna cosa Sinònimos e contràrios afogu, cària, cumbata, impodha, inzotu, istimpida, matana, mugna, pista, pistapone, podha Tradutziones Frantzesu prodrome, anxiété, agitation Ingresu warning sign, labour, anxiety, disease attack Ispagnolu arrebato Italianu attacco di male, pròdromo, affanno, agitazióne Tedescu Anfall, Prodrom, Angst, Aufregung.

arregortzài , vrb: arregurtzai Definitzione pònnere iscaza, orrugos de pedra, pedra pitica in is calancas, fossos, buidos, faendho muru, po prènnere, aparigiare Ètimu ctl. regalzar Tradutziones Frantzesu boucher des fissures avec de petits bouts de pierre Ingresu to splinter again Ispagnolu encascotar, rellenar Italianu riempire con schégge di piètra le fessure dei muri, rinverzare Tedescu mit Spänen oder Splittern verstopfen.

arrepicài 2, arrepicàre , vrb rfl: repicare Definitzione su si pònnere bene de bestimentu, cuncordare cun arrepicus Sinònimos e contràrios allaputzai, impompitare Frases ma càstia comenti si arrepicat custa bècia! ◊ est totu bèni arrepicau, oi Ètimu spn. repicarse Tradutziones Frantzesu se pomponner Ingresu to wear frills, to dress elegantly Ispagnolu acicalarse Italianu ornarsi di frónzoli, vestire con eleganza Tedescu sich mit Flitterwerk schmücken, sich mit Eleganz kleiden.