Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

bòte , nm: botu, boto Definitzione istúgiu no tanti mannu (de làuna, de imbidru, prus che àteru serrau e a fundhu tundhu) po pònnere cosa; in calecunu logu dhu narant in cobertantza a sa natura de sa fémina / min. botaredhu, botedhu, botichedhu Sinònimos e contràrios boeta, lamedha, potu, tolla / testu Maneras de nàrrere csn: genti de bòtu = zente metzana; èssere a cara de boto = légiu?; segai su bòtu = (in cobertantza) irverzinare a una; sonare sos botes a ccn. = leàrelu a befe faghindhe burdellu sonendhe botes; sonare su bote a ccn. = donai una surra Frases s'olia cufetada l'amus posta in botes de bidru ◊ est unu bòtu sena de cobercu ◊ passada su serghestanu cun d-unu bòtu chi ugiat un'istampu e incui sa genti nci betada su dinai ◊ a sa britzicreta si aiat ligatu botedhos meta chi fachiant unu degógliu niedhu ◊ su botighedhu de su tzúcuru dhu tenia prenu prenu 2. cussu est una persona de riguardu e tocat a fai aici, sinuncas porit pentzai chi seus genti de bòtu ◊ malu de vista, fit a cara de boto, però si renniat simpàticu chin totu e aiat amicos meta Sambenados e Provèrbios smb: Botte, Botto Terminologia iscientìfica stz Ètimu spn. bote Tradutziones Frantzesu boîte Ingresu tin Ispagnolu bote, lata Italianu baràttolo di latta Tedescu Dose.

bótu 1 , avb: buta Definitzione de botu = de istrémpiu, a corpu Frases candu dh'ant bistu si ndi funt pesaus de botu ◊ mi ant de botu giradu sas palas! ◊ m'ischidesi nervosu de unu botu ◊ su chelu si fit inchimeradu e caleit de botu sa irada de s'abba ◊ mancai surpréndiu de buta, candu su cuadhu si est postu a curri, no si fiat pérdiu de ànimu ◊ comente apo bidu deai, mi ndhe peso de botu, curro a sas bestes e mi pijo totu Sambenados e Provèrbios smb: Butta Tradutziones Frantzesu brusquement, tout à coup, soudainement Ingresu suddenly Ispagnolu de repente Italianu di scatto, all'improvviso Tedescu plötzlich.

brofàgliu , nm: perfàgliu* Definitzione orrollu a pinnigas in bestires de fémina, pitzu ricamau, increspau Tradutziones Frantzesu volant Ingresu ledge, tail, trimming Ispagnolu franja, volante Italianu falda, balza, guarnizióni di stòffa Tedescu Falbel.

bufiétu , nm Definitzione tródhiu surdu, súlidu mudu chi essit de su pertusu; tabbacu de margiani, genia de codrolinu chi, candho est passau (est in colore de cafè), a dhu tocare si crepat e lassat andhare coment'e pruinedhu Sinònimos e contràrios písina / fungubísinu, scapavumu Terminologia iscientìfica atn, Lycoperdon bovista Tradutziones Frantzesu vesse, vesse-de-loup Ingresu fart Ispagnolu follón, pedo de lobo Italianu lòffa, véscia di lupo Tedescu Bovist.

bumbúdu 1 , nm Definitzione tzicu de abba Sinònimos e contràrios bucedhu, gropu, súrbia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gorgée d'eau Ingresu sip Ispagnolu trago Italianu sórso di àcqua Tedescu Schluck Wasser.

burrída , nf: burrira Definitzione genia de pische e genia de papare, manera de coghinare e cundhire (bagna e aghedu) segundhu su pische (mussola, scrita) Sinònimos e contràrios bastinu Frases lebit ca tengu porcedhu ammurtau e burrida cun àterus mandiaris! ◊ chi andas a innias ti ndi depis iscaresci de sa patata a ischiscionera e de sa burrira! 2. cantendi de mengianu chitzi est iscimingendimí, mi est faendi sa conca a burrira! Terminologia iscientìfica mng, psc, scyliorhinus canicula Ètimu itl.l buridda Tradutziones Frantzesu roussette, chat de mer Ingresu sea cat (fish) Ispagnolu pintarroja Italianu gattùccio di mare Tedescu Katzenhai.

cabidiàna , nf: cabudiana, capidiana, caburiana Definitzione de duas pudas de sa bide, sa prus in artu, sa primu pértiga de su sermentu, sa chi portat s'ogu de frutu e chi si lassat prus longa (e fintzes sa pértiga noa chi faet) Sinònimos e contràrios barriadorza, carriadòrgia | ctr. codiana Frases su bentu mi ndi at isciusciau totu sa caburiana, in bíngia Terminologia iscientìfica bng Tradutziones Frantzesu sarment fructifère Ingresu vine-shoot Ispagnolu sarmiento fructífero Italianu tràlcio di vite fruttìfero Tedescu Rebling.

cacaràgiu , nm Definitzione genia de erba bona po s'iscurrentziadura Sinònimos e contràrios brentedha, cacalacasu, culuebba, lisandru 1, ocicanu, pibirina, preiderina, preiderissa, priorissa 1 Terminologia iscientìfica rba, Smyrnium rotundifolium Tradutziones Frantzesu maceron à feuilles rondes Ingresu smyrnium Ispagnolu esmirnio perfoliado Italianu smìrnio di Càndia Tedescu Smyrnium.

cacàriu , nm: cracàliu, cracàriu Definitzione su carraxu, is boghes chi faent is pudhas e pudhos cantandho; su càntidu de is arranas Sinònimos e contràrios acróidu Frases s'intendhet cacàrios de pudhighina ◊ a cracàlius su caboni su mengianu mi ndi at iscidau 2. cussu logu fit unu regnu de paghe addulcadu dae su cantu de sas chígulas, su cracàriu de sas ranas Terminologia iscientìfica bga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu caquetage, coassements Ingresu bird row, croaking Ispagnolu alboroto producido por aves Italianu schiamazzo di volatili, gracidìo Tedescu Geschnatter.

caciúmbu , nm Definitzione una genia de pramma de is regiones tropicales chi faet una genia de nughe de unu o duos chilos, cun d-unu buidedhu aintru ue dhue at un'abbarolu unu pagu biancu, druche: sa prupa est bianca, tostada, a pígiu grussu, apicigada a su corgiolu de fora, tostau meda Sinònimos e contràrios còcu Terminologia iscientìfica frt, Cocos nucifera Ètimu ctl. catxumbo Tradutziones Frantzesu cocotier, noix de coco Ingresu coconut (palm) Ispagnolu cocotero, coco Italianu palma e nóce di còcco Tedescu Kokospalm, Kokosnuß.

càdha , nf: cadra, calda, carda Definitzione surra, passada de cropos (fintzes de àteru: es. de súrbios po pigare a befa); pelea manna o ifadu de su faghevaghe a meda, de unu trebballu fortzau, de s'arrennegu po cosas chi andhant a trotu, e àteru: totu significaos naos in cobertantza, ca sa calda is ferreris dhu narant a s'abbrigamentu de su ferru, candho est deasi abbrigau chi essit biancu Sinònimos e contràrios fraca 2, surra / arrebbentada, arrebbentu, bataria, cària, cumbata, demozu, impodha, inzotu, istimpida, istripa 1, matana, mugna, munziada, pista, pistapone, podha, rebbatu, stragu 1 | ctr. discànciu, pasu Maneras de nàrrere csn: donai una carda a unu = abbanzare, surrai; donai una cadra de buca = improverare, refaciai; donai una carda de dentis = fuedhai mali, brigare a unu; leare, dare cadha = leare o dare arrebbentu, matana; cadha de prantu, de tússiu, de fele = atacu de prantu, de tússiu, de arrennegu; cadha de sole, de fogu = su abarrai a tropu pighendi soli forti me in istadi, istudendi fogu; donai sa carda = (puru) achicare fogu, fàghere fogu meda pro còghere sa terralla, inchèndhere su furru, assidai su forru cun faschinas medas: pro su ramenaju a "donai sa carda" est a martedhare su ràmine pro li dare sa forma; fai sa carda a margiani = arrexonai o afrontai a unu chena de profetu Frases dhi at donau una carda de corpus, dh'at callentau!…◊ dhi donant una carda de fusti e dhu faint totu liagau ◊ una calda de tribbàgliu aiant créfidu!◊ si dh'isperdu s'ègua, babbu mi arrogat a cardas! 2. sos fizos sunt bochindhe su babbu a cadhas de fele! ◊ su pitzinnu si at fatu una cadha de prantu ◊ chi mi seu donau una cadra de marrai gei no est po dabbadas! ◊ una carda de bisonzu aiat créfidu po dhi passare sos vítzios!◊ sa cadha chi mi at dadu su pitzinnu?! odheu! ◊ Giuanni Batista iat donau una cadra de buca a su rei ca fut afancedhau cun sa connada Sambenados e Provèrbios smb: Cadda Ètimu spn. carda Tradutziones Frantzesu rossée Ingresu hail of thrashing Ispagnolu paliza Italianu carpìccio, scàrica di busse, strapazzata Tedescu Prügel, Anpfiff.

cadíssu , nm Definitzione orrobba de lana, tira de orrobba Frases in sos ojos no bi zughet cadissos! ◊ sos bator moros de sa bandhera sarda zughent sos cadissos Ètimu spn. cadiz Tradutziones Frantzesu étoffe de laine grossière, bandeau Ingresu woollen cloth Ispagnolu tejido de lana tosco Italianu stòffa di lana grossolana, bènda Tedescu grober Wollstoff, Binde.

cadredhài , vrb: cadredhare, cardedhai, cardidhari, cradedhare Definitzione fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida Sinònimos e contràrios catrichidhare, ispeinchinare, istrumpidare, matanare, scadronai / iscradedhiare Frases si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!… 2. candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina Tradutziones Frantzesu se démener Ingresu to fidget Ispagnolu agitar Italianu agitarsi, dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedescu sich hin und her bewegen.

cadredhaméntu , nm Definitzione su atripare is peis a terra comente faet chie no bolet abbarrare o no bolet calecuna cosa Sinònimos e contràrios acuadhinadura, cadredhada, cadredhadura, cadredhu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remuement de pieds par souffrance Ingresu fidgeting Ispagnolu forcejeo de los pies Italianu dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedescu Schlenkern.

cadredhòne , agt Definitzione chi dhu tenet a vítziu a cadredhare Sinònimos e contràrios cadredhosu Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu impatient Ingresu craving person Ispagnolu agitado, inquieto Italianu che ha il vìzio di smaniare Tedescu erregt.

cadredhósu , agt Definitzione chi de naturale costumat a cadredhare, chi no tenet passiéntzia Sinònimos e contràrios cadramissosu, cadredhone, latranghigultzu Frases sa crapita si est posta a cúrrere, cadredhosa, e nch'est sadhida a intro de un'àtera tanca ◊ unu de sos frades fuit ideosu, fogaritzu, cadredhosu e presumidu Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu impatient, nerveux Ingresu eager Ispagnolu impaciente Italianu impaziènte, che ha il vìzio di smaniare Tedescu ungeduldig, aufgeregt.

cadrédhu , nm, agt Definitzione su cadredhare, fintzes una genia de tostorrudéntzia, de murrúngiu Sinònimos e contràrios cadredhada, cadredhadura, cadredhamentu 2. lassàdemi su cadredhu, no est comente nades bois! 3. custa teraca fit cadredha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remuement des pieds par souffrance Ingresu fidgeting Ispagnolu forcejeo de los pies Italianu dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedescu Schlenkern.

cagliàda , nf: callada Definitzione su s'istare mudos, citios, su si firmare de foedhare Sinònimos e contràrios acaida, cedada, citida | ctr. faedhada Frases sa cagliada est risposta ◊ fit a chistionu, ma comente li ant nadu cosa at fatu sa callada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de se taire Ingresu action of being silent Ispagnolu callada Italianu atto di tacére Tedescu Schweigen.

caíta , nf, nm: caitu Definitzione min. de cau, genia de pigiones: marragau o arrúndili de mari, o fintzes marragau a peis niedhus, caita bicu niedhu (itl. beccapésci = sterna sandvicensis)/ a/c.: coment'e in cau, deasi etotu in caita sa /c/ de cuménciu no càmbiat sonu po si agatare in mesu de duas vocales: sa caita = nr. "sacaíta" (e no "sagaíta") Sinònimos e contràrios caixedha 1 Terminologia iscientìfica pzn, geochelidon nilotica, sterna hirundo, s. albifrons Tradutziones Frantzesu sterne hansel Ingresu gull-billed tern Ispagnolu pagaza piconegra Italianu róndine di mare o stèrna zampenére, fraticèllo Tedescu lachseeschwalbe.

caldàda , nf Definitzione genia de ammontu de lana, grussu, po letu, pígiu de ammontu Sinònimos e contràrios burra, coce, coberta, frassada Frases mamma comintzat a ndhe bogare isterrimentas e caldadas…◊ si che poniat dereta suta de sas caldadas in su letu ca teniat fritu Terminologia iscientìfica ts Tradutziones Frantzesu couverture de laine Ingresu woollen cover Ispagnolu manta de lana Italianu copèrta di lana Tedescu Wolldecke.