bòte , nm: botu,
boto Definizione
istúgiu no tanti mannu (de làuna, de imbidru, prus che àteru serrau e a fundhu tundhu) po pònnere cosa; in calecunu logu dhu narant in cobertantza a sa natura de sa fémina / min. botaredhu, botedhu, botichedhu
Sinonimi e contrari
boeta,
lamedha,
potu,
tolla
/
testu
Modi di dire
csn:
genti de bòtu = zente metzana; èssere a cara de boto = légiu?; segai su bòtu = (in cobertantza) irverzinare a una; sonare sos botes a ccn. = leàrelu a befe faghindhe burdellu sonendhe botes; sonare su bote a ccn. = donai una surra
Frasi
s'olia cufetada l'amus posta in botes de bidru ◊ est unu bòtu sena de cobercu ◊ passada su serghestanu cun d-unu bòtu chi ugiat un'istampu e incui sa genti nci betada su dinai ◊ a sa britzicreta si aiat ligatu botedhos meta chi fachiant unu degógliu niedhu ◊ su botighedhu de su tzúcuru dhu tenia prenu prenu
2.
cussu est una persona de riguardu e tocat a fai aici, sinuncas porit pentzai chi seus genti de bòtu ◊ malu de vista, fit a cara de boto, però si renniat simpàticu chin totu e aiat amicos meta
Cognomi e Proverbi
smb:
Botte, Botto
Terminologia scientifica
stz
Etimo
spn.
bote
Traduzioni
Francese
boîte
Inglese
tin
Spagnolo
bote,
lata
Italiano
baràttolo di latta
Tedesco
Dose.
bótu 1 , avb: buta Definizione
de botu = de istrémpiu, a corpu
Frasi
candu dh'ant bistu si ndi funt pesaus de botu ◊ mi ant de botu giradu sas palas! ◊ m'ischidesi nervosu de unu botu ◊ su chelu si fit inchimeradu e caleit de botu sa irada de s'abba ◊ mancai surpréndiu de buta, candu su cuadhu si est postu a curri, no si fiat pérdiu de ànimu ◊ comente apo bidu deai, mi ndhe peso de botu, curro a sas bestes e mi pijo totu
Cognomi e Proverbi
smb:
Butta
Traduzioni
Francese
brusquement,
tout à coup,
soudainement
Inglese
suddenly
Spagnolo
de repente
Italiano
di scatto,
all'improvviso
Tedesco
plötzlich.
brofàgliu , nm: perfàgliu* Definizione
orrollu a pinnigas in bestires de fémina, pitzu ricamau, increspau
Traduzioni
Francese
volant
Inglese
ledge,
tail,
trimming
Spagnolo
franja,
volante
Italiano
falda,
balza,
guarnizióni di stòffa
Tedesco
Falbel.
bufiétu , nm Definizione
tródhiu surdu, súlidu mudu chi essit de su pertusu; tabbacu de margiani, genia de codrolinu chi, candho est passau (est in colore de cafè), a dhu tocare si crepat e lassat andhare coment'e pruinedhu
Sinonimi e contrari
písina
/
fungubísinu,
scapavumu
Terminologia scientifica
atn, Lycoperdon bovista
Traduzioni
Francese
vesse,
vesse-de-loup
Inglese
fart
Spagnolo
follón,
pedo de lobo
Italiano
lòffa,
véscia di lupo
Tedesco
Bovist.
bumbúdu 1 , nm Definizione
tzicu de abba
Sinonimi e contrari
bucedhu,
gropu,
súrbia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gorgée d'eau
Inglese
sip
Spagnolo
trago
Italiano
sórso di àcqua
Tedesco
Schluck Wasser.
burrída , nf: burrira Definizione
genia de pische e genia de papare, manera de coghinare e cundhire (bagna e aghedu) segundhu su pische (mussola, scrita)
Sinonimi e contrari
bastinu
Frasi
lebit ca tengu porcedhu ammurtau e burrida cun àterus mandiaris! ◊ chi andas a innias ti ndi depis iscaresci de sa patata a ischiscionera e de sa burrira!
2.
cantendi de mengianu chitzi est iscimingendimí, mi est faendi sa conca a burrira!
Terminologia scientifica
mng, psc, scyliorhinus canicula
Etimo
itl.l
buridda
Traduzioni
Francese
roussette,
chat de mer
Inglese
sea cat (fish)
Spagnolo
pintarroja
Italiano
gattùccio di mare
Tedesco
Katzenhai.
cabidiàna , nf: cabudiana,
capidiana,
caburiana Definizione
de duas pudas de sa bide, sa prus in artu, sa primu pértiga de su sermentu, sa chi portat s'ogu de frutu e chi si lassat prus longa (e fintzes sa pértiga noa chi faet)
Sinonimi e contrari
barriadorza,
carriadòrgia
| ctr.
codiana
Frasi
su bentu mi ndi at isciusciau totu sa caburiana, in bíngia
Terminologia scientifica
bng
Traduzioni
Francese
sarment fructifère
Inglese
vine-shoot
Spagnolo
sarmiento fructífero
Italiano
tràlcio di vite fruttìfero
Tedesco
Rebling.
cacaràgiu , nm Definizione
genia de erba bona po s'iscurrentziadura
Sinonimi e contrari
brentedha,
cacalacasu,
culuebba,
lisandru 1,
ocicanu,
pibirina,
preiderina,
preiderissa,
priorissa 1
Terminologia scientifica
rba, Smyrnium rotundifolium
Traduzioni
Francese
maceron à feuilles rondes
Inglese
smyrnium
Spagnolo
esmirnio perfoliado
Italiano
smìrnio di Càndia
Tedesco
Smyrnium.
cacàriu , nm: cracàliu,
cracàriu Definizione
su carraxu, is boghes chi faent is pudhas e pudhos cantandho; su càntidu de is arranas
Sinonimi e contrari
acróidu
Frasi
s'intendhet cacàrios de pudhighina ◊ a cracàlius su caboni su mengianu mi ndi at iscidau
2.
cussu logu fit unu regnu de paghe addulcadu dae su cantu de sas chígulas, su cracàriu de sas ranas
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
caquetage,
coassements
Inglese
bird row,
croaking
Spagnolo
alboroto producido por aves
Italiano
schiamazzo di volatili,
gracidìo
Tedesco
Geschnatter.
caciúmbu , nm Definizione
una genia de pramma de is regiones tropicales chi faet una genia de nughe de unu o duos chilos, cun d-unu buidedhu aintru ue dhue at un'abbarolu unu pagu biancu, druche: sa prupa est bianca, tostada, a pígiu grussu, apicigada a su corgiolu de fora, tostau meda
Sinonimi e contrari
còcu
Terminologia scientifica
frt, Cocos nucifera
Etimo
ctl.
catxumbo
Traduzioni
Francese
cocotier,
noix de coco
Inglese
coconut (palm)
Spagnolo
cocotero,
coco
Italiano
palma e nóce di còcco
Tedesco
Kokospalm,
Kokosnuß.
càdha , nf: cadra,
calda,
carda Definizione
surra, passada de cropos (fintzes de àteru: es. de súrbios po pigare a befa); pelea manna o ifadu de su faghevaghe a meda, de unu trebballu fortzau, de s'arrennegu po cosas chi andhant a trotu, e àteru: totu significaos naos in cobertantza, ca sa calda is ferreris dhu narant a s'abbrigamentu de su ferru, candho est deasi abbrigau chi essit biancu
Sinonimi e contrari
fraca 2,
surra
/
arrebbentada,
arrebbentu,
bataria,
cària,
cumbata,
demozu,
impodha,
inzotu,
istimpida,
istripa 1,
matana,
mugna,
munziada,
pista,
pistapone,
podha,
rebbatu,
stragu 1
| ctr.
discànciu,
pasu
Modi di dire
csn:
donai una carda a unu = abbanzare, surrai; donai una cadra de buca = improverare, refaciai; donai una carda de dentis = fuedhai mali, brigare a unu; leare, dare cadha = leare o dare arrebbentu, matana; cadha de prantu, de tússiu, de fele = atacu de prantu, de tússiu, de arrennegu; cadha de sole, de fogu = su abarrai a tropu pighendi soli forti me in istadi, istudendi fogu; donai sa carda = (puru) achicare fogu, fàghere fogu meda pro còghere sa terralla, inchèndhere su furru, assidai su forru cun faschinas medas: pro su ramenaju a "donai sa carda" est a martedhare su ràmine pro li dare sa forma; fai sa carda a margiani = arrexonai o afrontai a unu chena de profetu
Frasi
dhi at donau una carda de corpus, dh'at callentau!…◊ dhi donant una carda de fusti e dhu faint totu liagau ◊ una calda de tribbàgliu aiant créfidu!◊ si dh'isperdu s'ègua, babbu mi arrogat a cardas!
2.
sos fizos sunt bochindhe su babbu a cadhas de fele! ◊ su pitzinnu si at fatu una cadha de prantu ◊ chi mi seu donau una cadra de marrai gei no est po dabbadas! ◊ una carda de bisonzu aiat créfidu po dhi passare sos vítzios!◊ sa cadha chi mi at dadu su pitzinnu?! odheu! ◊ Giuanni Batista iat donau una cadra de buca a su rei ca fut afancedhau cun sa connada
Cognomi e Proverbi
smb:
Cadda
Etimo
spn.
carda
Traduzioni
Francese
rossée
Inglese
hail of thrashing
Spagnolo
paliza
Italiano
carpìccio,
scàrica di busse,
strapazzata
Tedesco
Prügel,
Anpfiff.
cadíssu , nm Definizione
orrobba de lana, tira de orrobba
Frasi
in sos ojos no bi zughet cadissos! ◊ sos bator moros de sa bandhera sarda zughent sos cadissos
Etimo
spn.
cadiz
Traduzioni
Francese
étoffe de laine grossière,
bandeau
Inglese
woollen cloth
Spagnolo
tejido de lana tosco
Italiano
stòffa di lana grossolana,
bènda
Tedesco
grober Wollstoff,
Binde.
cadredhài , vrb: cadredhare,
cardedhai,
cardidhari,
cradedhare Definizione
fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida
Sinonimi e contrari
catrichidhare,
ispeinchinare,
istrumpidare,
matanare,
scadronai
/
iscradedhiare
Frasi
si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!…
2.
candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina
Traduzioni
Francese
se démener
Inglese
to fidget
Spagnolo
agitar
Italiano
agitarsi,
dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedesco
sich hin und her bewegen.
cadredhaméntu , nm Definizione
su atripare is peis a terra comente faet chie no bolet abbarrare o no bolet calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acuadhinadura,
cadredhada,
cadredhadura,
cadredhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
remuement de pieds par souffrance
Inglese
fidgeting
Spagnolo
forcejeo de los pies
Italiano
dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedesco
Schlenkern.
cadredhòne , agt Definizione
chi dhu tenet a vítziu a cadredhare
Sinonimi e contrari
cadredhosu
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
impatient
Inglese
craving person
Spagnolo
agitado,
inquieto
Italiano
che ha il vìzio di smaniare
Tedesco
erregt.
cadredhósu , agt Definizione
chi de naturale costumat a cadredhare, chi no tenet passiéntzia
Sinonimi e contrari
cadramissosu,
cadredhone,
latranghigultzu
Frasi
sa crapita si est posta a cúrrere, cadredhosa, e nch'est sadhida a intro de un'àtera tanca ◊ unu de sos frades fuit ideosu, fogaritzu, cadredhosu e presumidu
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
impatient,
nerveux
Inglese
eager
Spagnolo
impaciente
Italiano
impaziènte,
che ha il vìzio di smaniare
Tedesco
ungeduldig,
aufgeregt.
cadrédhu , nm, agt Definizione
su cadredhare, fintzes una genia de tostorrudéntzia, de murrúngiu
Sinonimi e contrari
cadredhada,
cadredhadura,
cadredhamentu
2.
lassàdemi su cadredhu, no est comente nades bois!
3.
custa teraca fit cadredha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
remuement des pieds par souffrance
Inglese
fidgeting
Spagnolo
forcejeo de los pies
Italiano
dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedesco
Schlenkern.
cagliàda , nf: callada Definizione
su s'istare mudos, citios, su si firmare de foedhare
Sinonimi e contrari
acaida,
cedada,
citida
| ctr.
faedhada
Frasi
sa cagliada est risposta ◊ fit a chistionu, ma comente li ant nadu cosa at fatu sa callada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de se taire
Inglese
action of being silent
Spagnolo
callada
Italiano
atto di tacére
Tedesco
Schweigen.
caíta , nf, nm: caitu Definizione
min. de cau, genia de pigiones: marragau o arrúndili de mari, o fintzes marragau a peis niedhus, caita bicu niedhu (itl. beccapésci = sterna sandvicensis)/ a/c.: coment'e in cau, deasi etotu in caita sa /c/ de cuménciu no càmbiat sonu po si agatare in mesu de duas vocales: sa caita = nr. "sacaíta" (e no "sagaíta")
Sinonimi e contrari
caixedha 1
Terminologia scientifica
pzn, geochelidon nilotica, sterna hirundo, s. albifrons
Traduzioni
Francese
sterne hansel
Inglese
gull-billed tern
Spagnolo
pagaza piconegra
Italiano
róndine di mare o stèrna zampenére,
fraticèllo
Tedesco
lachseeschwalbe.
caldàda , nf Definizione
genia de ammontu de lana, grussu, po letu, pígiu de ammontu
Sinonimi e contrari
burra,
coce,
coberta,
frassada
Frasi
mamma comintzat a ndhe bogare isterrimentas e caldadas…◊ si che poniat dereta suta de sas caldadas in su letu ca teniat fritu
Terminologia scientifica
ts
Traduzioni
Francese
couverture de laine
Inglese
woollen cover
Spagnolo
manta de lana
Italiano
copèrta di lana
Tedesco
Wolldecke.