sedhítzi , nm Definizione
cagalloni istrantaxu o cardulinu de mari, minca morisca: nada deosi po sa forma e su colore, est una genia de erba o codrolinu longhitu e grussu (ma no lisu), in colore de castàngia
Sinonimi e contrari
bidhitzini,
minchemoru,
pidhíciu
Terminologia scientifica
rba, Cynomorium coccineum
Traduzioni
Francese
cynomorium écarlate,
éponge de Malte
Inglese
maltese mushroom
Spagnolo
Jopo de lobo,
hongo de Malta
Italiano
fungo di Malta
Tedesco
Malteser Schwamm.
selíre , nm: cirile,
serile,
silíriu,
sirile,
sirili,
tirile,
tzerile Definizione
imbíligu de porcu, sa natura de su mascu e mescamente s'oru de s'arremu mascu de su porcu, totu súmene, chi is ferreris ponent po atzargiare su ferru / pedh'e s. = su pilloncu chi acarraxat sa conchedha de sa natura
Sinonimi e contrari
bilga,
coxonale,
pissiarolu,
sira
Frasi
candho ndhe l'istacavant su serile, a su mannale, totus lu brullavant ◊ su serile serbit a sos frailarzos pro atarzare forramentas
Terminologia scientifica
crn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pénis d'animaux
Inglese
animal penis
Spagnolo
pene de las reses
Italiano
pène di animale
Tedesco
Penis der Tiere.
setziàda , nf: sitiada Definizione
cicia de su giuighe po iscurtare is imputados, is testimòngios; sa reunione de is giuighes de unu tribbunale apustis de su dibbatimentu po betare sa senténtzia
Traduzioni
Francese
séance du tribunal
Inglese
sitting of a court
Spagnolo
sesión
Italiano
seduta dei giùdici in càmera di consíglio
Tedesco
Sitzung der Richter in dem Beratungssaal.
sòca , nf, nm: assoga,
socu,
soga,
sogu Definizione
corria o tira longa e larga de pedhe cosia a un'ala de arresurtare a duos pígios: a unu càbudu portat una lóriga o chirchedha ue si faet intrare sa coatza; brione de casu modhe postu in su fogu po orrostire, comente s'iscàgiat, o fintzes de àteru chi calat comente a funedhas cagiadas; su tanti de filu chi s'intrat in s'agu (itl. gugliata) o fintzes su filu chi si faet filandho / min. sochedha, soghita
Sinonimi e contrari
cànnabu,
fune,
isciocu,
sagone,
sédina
/
cabu
Modi di dire
csn:
soga de filu, de lana, de arràfia, de ispau = cabu de filu, filu de lana, e gai; sa soga de su dimóniu = cabu de filu tropu longu (e pro cussu s'imbojat e annodighedhat cosindhe); soga de terra = bículu, zura de terrinu
Frasi
est imbodhiendi e ispodhiendi sa soga ◊ est tucau a linna chin sa soca ◊ faghiat sogas cun sa pedhe crua ◊ sunt colados a cadhu, a soga a codhu ◊ una crapola nida che apo ligadu in s'ortu e cun su socu nou…
2.
su casu nou postu in su fogu si faghet a sogas ◊ portat su cofinu prenu de sogas fendi cumpositzionis de ballus tundus ◊ cussa filongiana filaiat semper a soga manna ◊ dae laras perdiat sogos de bae ◊ preparu una soghitedha de satitzu
3.
sas socas de su pisellu fint ghetatas a ria
4.
fibàt e tessiat, sa soga si segàt ma no ndi aciungiat!
Etimo
ltn.
soca
Traduzioni
Francese
corde en cuir,
courroie
Inglese
leather rope
Spagnolo
soga,
cuerda de cuero,
correa
Italiano
fune di cuòio
Tedesco
Lederschlinge,
Lederseil.
sòca 1 , nf Definizione
s'arraighina de una mata in su tretu ue est ingrussada, coment'e fata a nodu, de prus a mancu a paris de terra
Sinonimi e contrari
cioca 1,
ispicone 2,
raighina,
tzompa
Frasi
candu s'ispillonat su cardu si ndi bogant is pillonis de a ingíriu de sa soca
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ctl.
soca
Traduzioni
Francese
pivot d'un arbre
Inglese
taproot
Spagnolo
raíz fusiforme
Italiano
fittóne di una pianta
Tedesco
Hauptwurzel.
soliàta , avb Definizione
po su prus, giai sèmpere
Frasi
sas crapas anzant, soliata, dai primos a binti de nadale (E.Espa)
Traduzioni
Francese
habituellement
Inglese
usually
Spagnolo
de costumbre
Italiano
solitaménte,
di sòlito
Tedesco
gewöhnlich.
sòlla , nf Definizione
pigighedhu de cosa pitichedhedha e fine, mescamente de pódhine; froca comente calat a orrugos lados cantu s'unga / s. de pódhini = una de is partes prus fines de su pódhine; s. de nue = nuighedha bianca
Sinonimi e contrari
atiza,
cadassa,
crosta,
freadu,
itzolla,
muga,
pagiagoda,
tizola,
tògia*
/
abighíngiu,
arritzu 1,
brutura,
fioca,
grisu 1,
rena,
renza,
tadhàine
/
ispiàtzulu
2.
is paperis che solla si apatant in su pamentu (F.I.Congiu)
Cognomi e Proverbi
smb:
Solla
Traduzioni
Francese
grain,
fragment,
flocon de neige
Inglese
speck,
snowflake
Spagnolo
pizca,
copo de nieve
Italiano
brùscolo,
fiòcco di néve
Tedesco
Körnchen,
Schneeflocke.
tadhàine , nm Definizione
su nie comente calat de is nues a orrughedhos lados / leporedhas de t. = tàpiles de froca
Sinonimi e contrari
atògia,
fioca,
ispiàtzulu,
solla
2.
réndhias sont sas pàrpalas e a s'ischintidha bia de sa mirada rutu est su tadhàine de sa morte
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
flocon de neige
Inglese
snowflake
Spagnolo
copo de nieve
Italiano
fiòcco di néve
Tedesco
Schneeflocke.
taschèdha , nf Definizione
sa taschedha, che a sa tasca etotu, est fata cun pedhe de craba, serrada in sa buca cun d-una corria chi passat in is istampos fatos in s'oru (chi candho est acapiau arresurtat a piegas), si bestit in palas cun is codhales (genia de bretellas, corrias o tirellas) chi andhant de is cugigones de su fundhu a s'oru de pitzu / ligare a taschedhinu = a bisura de taschedha (nau de pegus piticu, cun is bàtoro peis acapiaos impare); t. de pastore = genia de erba chi faet sa fògia pitichedha a bisura de taschedha serrada (a triàngulu)
Sinonimi e contrari
istaca,
mocilla,
tasca
Terminologia scientifica
stz
Traduzioni
Francese
musette en cuir
Inglese
skin haversack
Spagnolo
mochila de piel
Italiano
tascapane di pèlle
Tedesco
Lederwandertasche.
tèma , nf: atema,
dema,
tzema (sa t. = nr. satèma) Definizione
càusa, iscusa de unu male, maladia mancari no grave; fintzes prantu longu
Sinonimi e contrari
ciaca,
insemia,
iscóticu,
iscúgia,
mendhea,
taca 3,
témiu,
tzemia*
Frasi
as collidu tema: mi pares tunconidu
Traduzioni
Francese
symptôme
Inglese
illness beginning
Spagnolo
principio de enfermedad
Italiano
difètto alla salute,
princìpio di malattìa
Tedesco
schlechte Gesundheit,
Anfang einer Krankheit.
terrénu , agt, nm: terrinu,
tirrinu Definizione
de sa Terra; chi est o istat in terra, a paris a terra; tretu largu e longu de terra, terra de propiedade no tanti manna distinta cun làcanas, nau fintzes solu in su sensu de ispàtziu, logu coment'e pígiu de fora, de pitzu, de sa Terra
Sinonimi e contrari
terranzu
/
terra
/
cdh. tarrenu
Modi di dire
csn:
(nadu de cosa) esserebbei a terrinu cobertu = a meda, de che cuguzare su terrinu; ingulliresichelu su terrinu = isparèssiri de no dhu pòdiri agatai; terrinu friscu = terra russa in logu ue bi sumit abba, benatzu; terrinu de bogare = logu dortu de bogare a ràllia pro lu pòdere triballare
Frasi
sigomente est ómine terrenu, binchet o perdet, segundhu comente ◊ tra totu meses si pesat màgiu solu fioridu, mese su prus favoridu de sa terrina bellesa ◊ cun boghe prus che terrina cantemus in allegria!
2.
est un'aposentedhu terrenu ◊ Cristos est nàschidu in d-un'istalla terrena ◊ nosu tenestis domus terrenas
3.
est unu terrenu bonu po seminai a lori ◊ creit fostei ca is terrenus dhus iant a pagai po su chi ballint? ◊ alvatendhe so istadu cun bitelledhos in terrinos cruos ◊ cantu fiocat faghet bene ca intrat abba a su terrinu
4.
bi fit s'olia in terra a terrinu cobertu ◊ no lu podent agatare in logu: paret chi si che l'at ingullidu su terrinu…
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
terrain,
pièce de terre
Inglese
land
Spagnolo
terreno,
terreno,
campo pequeño
Italiano
terréno,
appezzaménto di tèrra,
suòlo
Tedesco
Boden,
Grundstück.
testíle 1, téstile , nm Definizione
orrughedhu de téula, de istrégiu de terra segau (pratu, cícara o àteru)
Sinonimi e contrari
tabàciu
/
cicílliu,
ciciu,
cínciaru,
tertevillu,
trastighile,
tzíntziri,
tzíntzulu,
zínzaru 1,
zínzili
Etimo
ltn.
*testuile
Traduzioni
Francese
débris,
tesson
Inglese
tilefragment (kitchenware)
Spagnolo
tejoleta,
trozo de barro cocido
Italiano
còccio di tégola,
di stovìglia
Tedesco
Scherbe.
tilimbavuristèra , nf Definizione
genia de matighedha chi ponent po bellesa: innanti de isparare, acabbandho s'ierru, si càrrigat de frore in colore de orrosa e apustis faet una teghighedha cun su sèmene: sa fògia est larga, matuca, agiummai tundha
Sinonimi e contrari
pudhedhu
Terminologia scientifica
mt, Cercis siliquastrum
Traduzioni
Francese
arbre de judas
Inglese
judas tree
Spagnolo
ciclamor
Italiano
àlbero di Giuda
Tedesco
Judasbaum.
tiràgiu , nm: tirazu Definizione
sa leva noa, sa festa de is de sa leva, sa tzerriada po fàere su servítziu militare
Sinonimi e contrari
leva,
levada
Frasi
mi ant avisau de andhare a su tirazu ◊ pro su tiràgiu andho a Núoro
Etimo
itl.
tiraggio
Traduzioni
Francese
passer le conseil de révision
Inglese
medical examination for call up
Spagnolo
quinta,
fiesta de los quintos
Italiano
vìsita di lèva
Tedesco
Musterung.
titivríos, titivríus , nm: atitivriu Definizione
genia de trémia chi faet sa carena po fritu chi at pigau
Sinonimi e contrari
arpilia,
astriada,
istriore,
tidilia
Frasi
a titivrius, a coru frunziu de s'atzíchidu, est passada puru custa Paschixedha (A.Cannas)◊ cun custu titivrius no drommu ◊ tegno fritu e seo a titivrios
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frisson de froid
Inglese
shiver
Spagnolo
escalofrío
Italiano
brìvido di fréddo
Tedesco
Frösteln.
totorígu , nm: toturigu,
tuturigu,
tutúrigu Definizione
tzugu de un'ampudha e ampullones e àteras cosas deasi, ma fintzes tapu
Sinonimi e contrari
grugullu
Frasi
is frascus funt prenus fintzas a tuturigu ◊ dhu pigat coment'e unu tuturigu de crocoriga, nanca tenit sabori de acuardenti!
2.
a sa crocoriga dhi cuncordu unu tuturigu (G.Piras)
Traduzioni
Francese
goulot
Inglese
neck of bottle
Spagnolo
cuello de botella
Italiano
còllo di bottìglia
Tedesco
Flaschenhals.
toviadórju , nm Definizione
logu de atóbiu, chi dhue atóbiat gente o cosa
Sinonimi e contrari
assortidorzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
point de rencontre,
de convergence
Inglese
meeting point
Spagnolo
lugar de encuentro
Italiano
punto,
luògo di convergènza,
di incóntro
Tedesco
Punkt,
Treffpunkt.
tràba , nf: trava Definizione
genia de trobea chi si ponet a is peis de ananti (in cambúcios) de un'animale mannu: est fata cun pagas lórigas de cadena in mesu e duas lórigas mannas (genia de grigliones, una a cada cambúciu) chi si serrant e aperint a crae (gardu, materatzu): po su prus si narat pl.; in cobertantza, impedimentu mannu chi no lassat camminare o fàere comente si bolet
Sinonimi e contrari
atravu,
iférias
Frasi
mòvedi tandho, chi arrivada est s'ora de truncare sa trava! ◊ già chi no cheres gropera e ne trava e ne trobea, cherzo ischire it'est s'idea chi ti portat custa sera! (G.Budroni)
Etimo
ctl., spn.
traba
Traduzioni
Francese
entrave
Inglese
iron hobble
Spagnolo
traba
Italiano
pastóia di fèrro
Tedesco
eiserne Fessel.
tràgiu , nm: traju,
trazu 1 Definizione
manera (fintzes moda) de si bestire, manera, betu de fàere; fintzes su chi unu paret a cara, a sa carena
Sinonimi e contrari
grabbu,
manera,
tratu
/
aerada,
bisura
Frasi
ses giòvanu de bellu tràgiu, non feu che a mie ◊ su ghéneru teniat unu bonu traju in su manizu de sas piatzas de carbone ◊ bi at poetes a tràgiu lestru e poetes a tràgiu lenu, cantendhe ◊ su tràgiu est su chi distinghet su poete de palcu
2.
chie est cudhe? a su traju mi paret gente nostra! ◊ a su tràgiu assimbillant a su babbu ◊ bidei custos benzendhe, ma de tràgiu no pariant de bidha ◊ custas poesias sunt a trazu de trallallera
Etimo
ctl., spn.
trajo
Traduzioni
Francese
allure,
port,
façon de s'habiller
Inglese
style,
carriage,
look
Spagnolo
traje,
porte
Italiano
fòggia di vestire,
tratto,
portaménto
Tedesco
Tracht,
Haltung.
tramàdighe , nf Definizione
bobboi chi ponent a esca po cassare su pische
Sinonimi e contrari
tramarígia
Traduzioni
Francese
ver d'eau
Inglese
sea-mouse,
nereid
Spagnolo
afreza,
bayo,
lombriz de tierra
Italiano
afrodite,
nerèide,
bruco di mare,
ésca di fango
Tedesco
Borstenwurm.