píca , nf Definizione
pedra manna trebballada, imboidada e fata a bisura de bartza pitica de dhue pòdere pònnere cosa aintru (abba, impastu, brovendha), prus che àteru po betare a papare a is animales, ma fintzes manna a bisura de bartza a pedras picadas, fintzes in funtanas (tundha o prelongada) po bellesa / sa p. de s'àcua santa = abbasantera; surdu che p. = surdu che picu, meda
Sinonimi e contrari
cumitedhu,
lacu
Frasi
in sas picas bi at galu impastu e landhe ◊ su frailarzu tenet sa pica de s'abba pro ifritare e temperare sas forramentas ◊ sas cocas in su corrale sunt bichendhe trigu in sa pica ◊ Tziscu umpit su mustu de sa pica ◊ nonnu teniat is picas aundi papànt is bòis
2.
lassinendhe che ruo a sa pica e ndh'esso totu infustu
Cognomi e Proverbi
smb:
Pica, Picca
Terminologia scientifica
stz
Etimo
ctl.
pica
Traduzioni
Francese
bassin,
lavoir en pierre
Inglese
stone trough
Spagnolo
artesa
Italiano
truògolo di piètra
Tedesco
Trog aus Stein.
picantzólu , nm Definizione
s'apicone o bicu chi portant unos cantu frutos (es. mela, pira, figu)
Sinonimi e contrari
nasedhu 1,
tanache
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pétiole
Inglese
stalk
Spagnolo
cabillo
Italiano
picciòlo,
gambo di frutta
Tedesco
Fruchtstängel.
pígnos, pígnu, pígnus , nm: píngiu,
pintzu,
pinzos,
pinzu,
pínzulu,
pinzus Definizione
podet èssere css. cosa de sa domo o de su chi si ponet in dossu sa persona (pinzu de orrobba); cosa de valore chi si podet bínchere; nau in cobertantza, malu (nau de gente o animale)/ pintzos de arribbu = bestimenta de càstigu, bona
Sinonimi e contrari
aina,
beltimenta,
isterzu,
traste
/
prémiu
Frasi
a sos pinzos faghent postu e frundhidu: zente tropu mascada! ◊ s'ispozat unu pinzu a pustis de s'àteru ◊ at téssidu pinzos e tapetos ◊ tenet cussa cosa arribbada che pinzos de valore ◊ n'at bogadu padedhas e pinzos pro fàghere a manigare ◊ bi at restadu unu pignos ruinzadu ◊ no teniat su dinari po si comporare unu pinzu de robba ◊ tenet istrepos e pínzulos antigos ◊ tue ses pinzos de pagu valore!
2.
as ingrassadu su mere candho li binchias pinzos in sas cursas! (L.Marteddu)◊ s'àrvure de s'oliva, tra totu sas piantas, est cudha chi valanzat s'altu pinzu (G.Usala)
3.
e ite pignu de remonire in canteranu chi est, cussu!…
Etimo
ltn.
pignus
Traduzioni
Francese
objet
Inglese
object
Spagnolo
objeto
Italiano
oggètto,
capo di vestiàrio
Tedesco
Gegenstand,
Sache,
Ding.
pirédhu 1 , nm Definizione
genia de crau fatu de linna; in calecunu logu est fintzes s'ingurtidórgiu
Sinonimi e contrari
giau,
obbibi,
pilu 1,
pirodhu
/
agaju,
àngua,
gagaju,
gragaristu,
saxinedhu
Frasi
sa crabiga no si ndh'essit dae s'iscala ca a s'ala prus fine zughet unu piredhu a la muntènnere
Cognomi e Proverbi
smb:
Pireddu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cheville de bois
Inglese
wooden pin
Spagnolo
clavija,
espiga
Italiano
cavìcchio,
chiòdo di légno,
piuolino
Tedesco
Holzpflock,
Holznagel.
piscèdha , nf, nm: pischedha,
pischedhu Definizione
mógliu, genia de istrégiu tundhu, fundhudu e prus apertu in artu (segundhu sa forma chi si bolet giare), totu istampau in su fundhu e in costaos, de linna o de allumíniu, ue si ponet su casu piscau de su chedhàrgiu po dhu fàere iscolare e intostare: si narat mescamente cun su significau própriu de casu e si narat pruschetotu aiscu, díscua in su sensu de s’istrégiu; genia de istrégiu de diferente mannària, iscartedhu de pértigas intéssias (ollastu, modhitzi, lumu, sàlighe) po pònnere prus che àteru cosa de sartu: is costaos si faent fintzes cun canna isperrada, is oros si acabbant cun sa pértiga chi lompet de su fundhu, is postas, (e cun cussas de mesania – partes contràrias in su diàmetru – si faet un’asa sola) faendho arresurtare sa buca prus pitica de su fundhu, o cantepare, dipendhet de comente s’intessent is giros – totu cantepare o prus piticos – a manu a manu chi si artzat / min. pischezone, pischizolu, piscedhitu
Sinonimi e contrari
aiscu,
discuedhu,
frussella
/
coignolu,
scartedha
/
postura 1
Modi di dire
csn:
partis de sa pischedha: fundhu, costazos, oros, asa; piscedha de casu = unu pischedhu de casu; sa pischedha de sos ocros = sa calanca de s'ogru
Frasi
dhi at fatu portai una piscedha de casu ◊ dhi giau unu bellu cacòi e una mesu piscedha de casu ◊ cun custu late faghimus bellos pischedhos de casu ◊ pro s'afitu de sa terra li ant dadu cos'e pischedhos de casu ◊ stau bèni meda, coment'e unu topi aintru de una piscedha de casu ◊ pro ratare segamus unu pischedhu de casu betzu
2.
prenamus sa pischedha de ua a che la ghirare a bidha ◊ batiant pischedhos de ficumurisca ◊ sas féminas ant aferradu onzuna su pischedhu sou e ant comintzadu a binnennare ◊ su dinari est che una pischedha de figu ’e tríulas: durat pagu!
3.
nos intendhimus sa tentascione a múghidas in sas uricras e chin sos istedhos in sa pischedha de sos ocros
Cognomi e Proverbi
smb:
Piscedda, Pischedda, Pischeddu
Terminologia scientifica
stz
Etimo
ltn.
fiscella, fiscellus
Traduzioni
Francese
faisselle,
forme de fromage
Inglese
chesse-mould
Spagnolo
encella,
formaje,
queso
Italiano
cascino,
fiscèlla,
fórma di formàggio
Tedesco
Käseform,
Weidenkorb,
Käselaib.
pódhine , nm Definizione
sa parte prus bianca e fine de sa farra de su trigu; su pane chi si ndhe faet (si distinghet de su crivàgiu – chi no est civraxu –, prus niedhudu e prus pagu gustosu de sabore)/ pane pódhine (grussu) = ispianada, cogone
Sinonimi e contrari
boledu,
podha 1,
scèti
Frasi
zughiat unu bículu de casu, de pane pódhine e unu ticu de binu ◊ su sacerdote depiat picare unu punzu de pódhine e de ozu, chin s’incensu, e lu depiat brujare in s’artare
2.
babbu e mamma lis cheriant pònnere calchi pacu chin casu, sartitza, pódhine e àteras cosas a manigare in viazu
Cognomi e Proverbi
smb:
Poddine, Poddini
Terminologia scientifica
pne
Etimo
ltn.
polline(m)
Traduzioni
Francese
fleur de farine
Inglese
superfine flour
Spagnolo
harina de flor
Italiano
fior di farina
Tedesco
Auszugmehl.
pràmmina , nf Definizione
pramma de iscovas, de iscobiles (ma dha ponent fintzes po fàere su crinu, atrotigada po funes e àteru), genia de matedu chi faet a solu in Sardigna, mescamente in logos acanta a mare: creschet a tupighedha bàscia, a fògias chi s’ispartzint in tiras chi si aperint a ventàgliu totu in su matessi tretu de su cambu, su frutu chi faet (indàtili) assimbígiat a un'olia; pramma bogada a tirighedhas fines, funes de pramma / ifúndheresi sas pràmminas (in cobertantza) = cobèrrere, issúnnere su pistocu
Sinonimi e contrari
buata 1,
palma,
palmitu
2.
e chie còmporat córbulas, canistedhas e ferragiolas, pràmminas e iscovas!
Terminologia scientifica
mt, Chamaerops humilis
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chamérops
Inglese
palmet
Spagnolo
palmito
Italiano
palma di San Piètro
Tedesco
Zwergpalme.
preideríssa , nf: pretirissa,
priterissa Definizione
genia de erba bona po passare s’iscurrentziadura: in is nodos de su cambu portat sa fògia totu a inghíriu, tundha
Sinonimi e contrari
brentedha,
cacalacasu,
cacaràgiu,
coriandru,
culuebba,
lisandru 1,
ocicanu,
pibirina,
preiderina,
priorissa 1
/
cdh. petralíscia
Frasi
sos pitzinnos si aiant fatu una pasta de paparantzolu e aiant cantatu sos apentos de sas ervas: sa mammaluca, su paparantzolu, s'àpara, sa priterissa
Terminologia scientifica
rba, rbc, Smyrnium rotundifolium
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
maceron à feuilles rondes
Inglese
smyrnium
Spagnolo
esmirnio perfoliado
Italiano
smìrnio di Càndia
Tedesco
Smyrnium.
puntilénu , agt Definizione
chi che dhi essit s'orina, su ladamíngiu, chi no ndhe poderat
Sinonimi e contrari
sciagu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
incontinent (méd.)
Inglese
incontinant
Spagnolo
incontinente
Italiano
incontinènte di urine e di fèci
Tedesco
inkontinent.
rabatzòne, rabatzòni , nm Definizione
fundhu de bide (mescamente andhau male, sicau)
Sinonimi e contrari
cocina,
truigu
Frasi
pro su fogu batiat chimuza e calchi rabatzone
Etimo
ctl.
rabassó
Traduzioni
Francese
cep de vigne
Inglese
vine stump
Spagnolo
cepa de vid
Italiano
céppo di vite
Tedesco
Rebenstamm.
ragàglia, ragàlla , nf: regàglia Definizione
chistionu a meda e a boghe arta de una cambarada, tanti po istare a chistionu o fintzes a briga
Sinonimi e contrari
apísciulu,
argiolu 1,
bàdula,
bataloca,
ciaciarra,
ciaramedha,
ciarra,
lúlluru,
paraleta
/
ttrs. ragàglia
Frasi
sunt a regàglia fata, chi nachi como sos tempos sunt giambados ◊ intendhendhe sa ragalla, si sunt acurtziados pro ndhe collire s'assuntu de su cuntrestu ◊ custa ragalla a cust'ora in sa carrela, ite bi at?
Cognomi e Proverbi
smb:
Ragàglia, Regaglia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vacarme,
brouhaha
Inglese
noise,
bawling
Spagnolo
estrépito,
estruendo,
parloteo
Italiano
chiasso,
frastuòno di vóci,
vocìo
Tedesco
Geschwätz,
Quasselei.
ràglia , nf: ralla,
ràllia Definizione
sa línia de su fronte de unu trebballu chi si faet a tenta (e po su prus in medas), mescamente marrandho, iscavandho, messandho, arregollindho olia o àteru, e fintzes oru de trèmene; fintzes gente o animales a meda chi andhant totus impare a costau s'unu de s'àteru; oru de calecuna cosa
Sinonimi e contrari
tenta
/
barbacana
Modi di dire
csn:
bogare ràllia = fàchere barbacana, marrai sa terra a fundu meda e totuganta (pruscatotu po pònniri bíngia); andhare o fàghere a ràllia = a tenta, leare totu pínnigu; sa ralla de su palu = su tretu de aundi partit una currera e aundi si depit lòmpiri; lòmpere a sa ràglia = (fintzas) lòmpere a s'iscopu, a sa fine de una cosa; torrare a sa ralla = a su comintzu; avb. a ràglia = carchi borta, raramente; fàmine a ràglia = a sintzu, a chitu, a meda
Frasi
at bogadu a ralla su cunzadu e l'at fatu a ortu ◊ sos messadores sunt in sa ràglia ◊ l'ant leadu a ràglia a ràglia, su tribàgliu ◊ s'olia, collindhe, la zughiant a ràllia ◊ esside a frimmare sas ràglias de su fogu! ◊ canno los fint iscapanne, sos pitzinnos, pro cúrrere su palu, carcunu at zumpau sa ràglia prima de sos àteros ◊ chin su cadhu ingrilladu a sa ralla de su palu est arribbadu primu isse
2.
isbarritzada e mundhada s'arzola, b'isterriant sas mannas e una ràglia de calarinas atelaiat a drotighinu s'apetigu de su laore
3.
s'isballiamos torramos a sa ralla!
Etimo
ctl.
ralla
Traduzioni
Francese
front d'attaque
Inglese
work front
Spagnolo
frente
Italiano
frónte,
lìnea di attacco di un lavóro
Tedesco
Front.
réula , nf, nm: arréula,
réulu Definizione
cosa chi si narat o chi si faet po pigare a bregúngia, fàere a befa a unu; crufessone manna de ànimas de mortos chi nanca iant a essire addenote
Sinonimi e contrari
allera,
befa,
ciacota,
cionfra,
deleu,
dríngula,
iscàranu,
mofa,
siera
/
régula 1,
traigógiu
3.
is àturus fiant a réulu sentz'e isciri aundi andai
Etimo
itl.t
regola
Traduzioni
Francese
dérision,
foule de morts
Inglese
noisy derision,
a crowd of dead
Spagnolo
escarnio,
mofa,
procesión de muertos
Italiano
derisióne rumorósa,
schièra di mòrti
Tedesco
Spott,
Lemurenzug.
saghinàdu , pps, agt Definizione
de saghinare; nau de logu, chi est isciustu de saina, de lentore; nau de animale o de carre, chi est grassu
Sinonimi e contrari
allentoridu
/
rassu,
saginosu
Traduzioni
Francese
humide de rosée
Inglese
dewy
Spagnolo
rociado
Italiano
cosparso di rugiada
Tedesco
tauig.
santacída , nf: santatzida Definizione
dannu mannu a su bestiàmene, mortu a bochidura o fintzes de maladia mala; carraxu, burdellu mannu cun boghes e tzérrios
Sinonimi e contrari
degógliu,
mortalidade
/
abbatúliu,
biuldu,
budrellu,
carralzu,
chimentu,
intatzida*
2.
candho andhaimus a iscola, isetendhe a intrare bi fit sa santatzida: bi naschiat murrunzos, istrampadas, punzos e àteru
Traduzioni
Francese
massacre d'animaux par vengeance,
mortalité
Inglese
beasts slaughter by revenge or murrain
Spagnolo
mortandad de reses
Italiano
strage di béstie per vendétta o moría
Tedesco
Tiermassaker (aus Rache oder Seuche).
sartissàrtis , avb Definizione
nau pruschetotu de sa manera de s'ischidare, a cropu, coment'e sartandho, giagaraos, apustis de unu bisu légiu chi faet assicare
Sinonimi e contrari
isartisarti
Frasi
si nch'est ischidada sartissartis ◊ fit mesu dormidu, candho unu tochedhu che l'at ischidadu sartissartis (L.Pusceddu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en sursaut
Inglese
with a start
Spagnolo
de sobresalto
Italiano
di soprassalto
Tedesco
plötzlich.
sceberài, sceberàri , vrb: scioberai,
sebarai,
seberai,
seberare,
seperare,
severare Definizione
pigare e pònnere a parte, abbandha una cosa de un'àtera; pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, su metzanu, pigare ccn. cosa precisa chi torrat paris cun calecunu critériu, sa chi andhat bene a un'iscopu, o fintzes arregollendho de mesu de àteras; foedhandho de frores o de matas de frutuàriu, iscúdere o lassare andhare su frore e ingendrare su frutu, chi deasi si cumènciat a bíere / seberai/-are bijos, angionis, crabitos = pònnere abbandha dae sas mamas pro no che lis súere su late
Sinonimi e contrari
asseperare,
chirrare,
isceberai,
iscedhai,
iscerai,
istagiai
/
acorruntzulare
| ctr.
ammasturai,
meschiare
Frasi
seis prontus a sceberai s'arritzu in su cossu, ma nc'ingurteis unu cammellu intreu! ◊ po issa no nc'est calidadi de seberai, no sèberat ratza, mannus o pitius ◊ candu passais in mesu de is froris seberai is peis po no ndi apetigai
2.
as seberadu bene, cojendhe: as leadu una prendha de fémina! ◊ si at seberadu su menzus fiadu dae mesu de s'ama ◊ mi tiro unu frore: in mesu de sos chentu che sèbero s'orrosa… ◊ sciobera sciobera, su peus nd'iscerat ◊ cussa cosa est totu amméschiu: ndhe cheret seberada sa parte bona e frundhida sa mala ◊ ti ponzo a severare in mesu de duos coros: su chi cheres ti lea! ◊ est bellu, severadu che ispiga de trigu
3.
sa cariasa, sa pira, su frutuàriu como est totu seberendhe ◊ su fiore chi zughiat, s'àrbure, l'at seberadu totu ◊ s'àchina est seperendhe ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe…
Cognomi e Proverbi
prb:
a cuadhu donau no scioberis piu
Etimo
ltn.
seperare
Traduzioni
Francese
séparer,
choisir,
nouer (bot.)
Inglese
to divide,
to select,
to set
Spagnolo
elegir,
seleccionar,
transformarse el ovario en fruto
Italiano
separare,
scégliere,
selezionare,
allegare (détto di piante)
Tedesco
trennen,
wählen,
auswählen,
ansetzen (Bot.).
scète 1, scèti , nm: iscete* Definizione
sa parte bianca càndhida e prus fine de sa farra; sa farra chi bolat sedatzandho o molendho; pane de cocòi / s. lecu = podha
Sinonimi e contrari
boledu,
podha 1,
pódhine
Frasi
su trigu mentanu est totu scèti ◊ s'órgiu móliu dhu passànt in su sedatzu po nd'isceberari su scete ◊ no ammescures su scete cun su pódhini!
2.
cussa no cretas chi fiat scèti de fai óstias!
3.
custa at fatu su pani e dh’est iscarésciu unu scèti in su forru
Traduzioni
Francese
fleur de farine
Inglese
superfine flour
Spagnolo
espuma de harina
Italiano
fiór di farina
Tedesco
Auszugmehl.
scordonài , vrb Definizione
betare is cordones, isconciare is muros de unu fràigu de difesa
Traduzioni
Francese
démolir les fortifications
Inglese
to dismantle a fortress walls
Spagnolo
desmantelar una fortaleza
Italiano
smantellare le mura di una fortézza
Tedesco
eine Festung schleifen.
scrèiri , vrb: iscrèdere*,
screri Definizione
lassare o acabbare de crèdere, no crèdere in su sensu de no ibertare prus sa cosa chi unu fut ibertandho / pps. scrétiu
Sinonimi e contrari
disaprensionai,
discrèiri
/
storrai
Modi di dire
csn:
screi a unu = fàghere a manera chi no pesset prus a sa cosa chi fit ispetendhe, fàghere passare s’idea; screisí de una cosa, de unu = ispònnere, no pessare prus a una cosa, a unu
Frasi
no si screat, ca comenti cuberu su dinai ciai apu a èssi puntuali! ◊ pobidha mia depit èssi giai scrétia candu no mi at biu torrendi
2.
at cunvintu e scrétiu genti meda ◊ benemindi de prexu, ca fiat seguru de nd'ai scrétiu is bandidus! ◊ no mi ndi potzu screi, de tui: ti portu iscritu in su coru! ◊ mi femu apuntau, a salias longas, ananti de is liconerias, ma giaja mi nd'iat scrétiu
Traduzioni
Francese
ne plus attendre
Inglese
to give up after a vain waiting
Spagnolo
resignarse
Italiano
sméttere di aspettare dópo aver attéso invano
Tedesco
vergebliches Warten abrechnen.