lajóu , nm Definizione
istrégiu de terra
Sinonimi e contrari
terràglia
Traduzioni
Francese
objet,
récipient en terre cuite
Inglese
handmade terracotta
Spagnolo
objeto de barro cocido
Italiano
manufatto di tèrra còtta
Tedesco
Gegestand aus Steingut.
launèdhas , nf pl: leonedhas,
leunedhas,
lionedhas,
liunedhas Definizione
genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu
Sinonimi e contrari
bísonas,
bisones,
bísosas,
cannas,
trubedhas
/
grima
Frasi
sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas
2.
zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada
Terminologia scientifica
sjl
Etimo
ltn.
ligulella
Traduzioni
Francese
instrument de musique à vent sard,
à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air
Inglese
launedhas (typical reed-pipe of Sardinia)
Spagnolo
instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña
Italiano
spècie di zampógna tìpica sarda
Tedesco
sardische Hirtenflöte.
leputzàrju , nm Definizione
chie faet o bendhet lepas, gurtedhos
Sinonimi e contrari
bultedhàgiu
Terminologia scientifica
prf.
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coutelier
Inglese
knife producer
Spagnolo
cuchillero
Italiano
fabbricante di coltèlli,
coltellinàio
Tedesco
Messerschmied.
lumbrèra , nf Definizione
funtana de lughe e, nau de gente, chie giaet lughe, faet de ghia
Frasi
cale lumbrera donosa in turre ermosa naschistis ◊ che afungo intro de ojos tuos e ruo in d-unu mundhu ermosu de lúghida lumbrera (C.Meridda)
2.
professionista de sa limúsina, si daiat lumbrera e no cheriat a pedire in logu sou
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
lumière
Inglese
luminary,
source of light
Spagnolo
lumbrera
Italiano
luminare,
fónte di luce
Tedesco
Lichtquelle,
Leuchte.
lúrbe , nm Definizione
persona lègia e mala de fàere a tímere
Traduzioni
Francese
tête de bagnard,
individu louche
Inglese
mug
Spagnolo
persona fea y mala
Italiano
cèffo,
uòmo di aspètto brutto
Tedesco
Gauner.
lútzu 1 , nm: allutzu Definizione
genia de pische mannu de mare (faet fintzes de metro, a murru longu e a dentes mannas)
Frasi
est passadu unu lutzu mannu e si che l'at mandhigadu in d-unu bucone
Cognomi e Proverbi
smb:
Lutzu, Luzzu
Terminologia scientifica
psc, sphyraena sphyraena
Etimo
itl.s
luzzu
Traduzioni
Francese
brochet
Inglese
sea pike
Spagnolo
espetón,
barracuda
Italiano
lùccio di mare
Tedesco
Pfeilhecht.
mancànte , agt: mancanti Definizione
nau de cosa, chi no dhu'est totu, chi no est su tanti giustu (e fintzes chi no est fata bene, chi tenet pecu, neghe); nau de gente, chi no est tanti giusta de conca, chi est fora de tinu (si narat fintzes de chie orruet chentza atuamentos candho dhi benit atacu de malegaducu), chi no si cumportat bene; nau de una línia serrada, chi est tundha ma no parívile, no totue chepare (o a distàntzia diferente de su centru)
Sinonimi e contrari
faltu,
iscassu
/
macu
| ctr.
bundhante,
bundhansciosu
Frasi
cantu sunt torraos acatant custa robba mancante: tandho ghirant e dant sa denúntzia ◊ isse est mancante de talentu tantu chi dat provas de veru tontu ◊ cussu est ómine mancante de sentidu ◊ cuss'ómini est mancanti de unu bratzu ◊ coment'e limpiadura est unu paghedhu mancanti
2.
mancantedhu est, custu piciochedhu: arrebbugiu chi no fait! ◊ ant fuidu che pópulu mancante (P.Cau)◊ su babbu istaiat che mancante mirendhe si podiat bídere su fizu torrendhe ◊ orabrora so istadu mudu pario unu mancante, comente sa pudhedra mi ndhe at betadu ◊ sas àteras fint tontas o mancantes e ant trascuradu totu ◊ cussos sunt ventureris mancantes e ingurdos
Traduzioni
Francese
manquant,
imparfait,
hors de raison,
elliptique
Inglese
lacking,
out of one's mind
Spagnolo
que falta,
carente,
chiflado,
elíptico
Italiano
mancante,
carènte,
imperfètto,
fuòr di sénno,
ellìttico
Tedesco
mangelnd (di = an+ Dat.),
fehlend,
verrückt.
matàdu , nm Definizione
logu prenu cracu de tupas, de matighedhas
Sinonimi e contrari
crachi,
lita,
matarzu,
mateda,
separzu,
tupedu
Frasi
su re l'at fatu aciapare e che l'at fatu fulliare in su matadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
maquis
Inglese
scrub
Spagnolo
matorral
Italiano
luògo ricco di vegetazióne selvàtica
Tedesco
Gehölz.
mecaríu , nm Sinonimi e contrari
dormitóriu,
indrommitóriu
Traduzioni
Francese
narcotique
Inglese
narcotic,
poppy estract
Spagnolo
meconio
Italiano
estratto di papàvero,
narcòtico
Tedesco
Opium.
mediài 1 , vrb Definizione
essire coment'e médios, pigaos a machiore, fora de sèi, pèrdere is sentidos
Sinonimi e contrari
irmedhighinare,
ismemoriai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être hors de soi
Inglese
to be beside oneself
Spagnolo
estar fuera de sí
Italiano
èssere fuòri di sé
Tedesco
außer sich sein.
moderína , nf, nm: modinia,
moredina,
moretina,
moridina,
muderina,
mudrina,
muredhina,
muredina,
muredinu,
muretina,
muridina,
muridinu,
muritina Definizione
mura de pedra, muntone de pedra arregorta comente ndhe essit in s'aríngiu, in is terras trebballadas, ma fintzes assentada: muredinu est muredhu puru
Sinonimi e contrari
morighina,
muragadha,
muredha,
murissina
Frasi
sos narvonajos faghiant sa linna a carvone e sa pedra la colliant tota a moderinas ◊ fit tota sa tzitade una ruina, muredinas de pedra cun calchina ◊ sa tzitade l'ant fata a una muridina cun sos bombardamentos ◊ su pastoredhu est a libbru in manu in sa mudrina, cun sos anzones paschinne
2.
si est sétziu in su muredinu isciorrocau
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
amas de pierres
Inglese
heap of stones (rubbles)
Spagnolo
majano,
montón de piedras,
escombros
Italiano
murìccia,
cùmulo di piètre,
di macèrie,
mòra
Tedesco
niedrige Steinmauer,
Steinhaufen.
mòri , nm Definizione
logu po passare, po andhare a pei, longu, prus che àteru in campu, in su sartu; logu po andhare bastat chi siat
Sinonimi e contrari
àndara,
caminu,
guturinu,
sémida
Modi di dire
csn:
andai mòri mòri = andhare caminu caminu (dif. de andhare mori mori = fai andendi e morendi, acabbendi, menguendi); fai mòris fadhitus, fallitus = andhare s'unu a cara a s'àteru faghindhe forchidhos, chentza si abbojare, colendhe in caminu o carrela diferente, fàchere caminu irvàriu; stramancai su mòri = pèrdere, fadhire su caminu
Frasi
gi andu ma no passu in su mòri! ◊ si andas in su mòri as a podi fai tesoru de gràtzia e de virtudi ◊ in ciú mòri deretu camminai!
2.
dèu seu andada a iscola e cussu fut torrendi, ma no si seus bius: si bit ca eus fatu moris fadhitus!
Cognomi e Proverbi
smb:
Mori
Traduzioni
Francese
sentier
Inglese
path
Spagnolo
senda,
vereda,
camino
Italiano
sentièro,
vïòttolo di campagna
Tedesco
Feldweg,
Fußpfad,
Fußsteig,
Pfad.
mortorzéri , agt Definizione
chi andhat aifatu de is mortògios, chi cricat mortógiu
Sinonimi e contrari
mortorgiali
Frasi
ses atatu chei s'ae mortorzera (G.A.Cossu)◊ sempre subra de sas ruinas sas aes mortorzeras faghent festa!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui cherche des charognes
Inglese
carrion searcher
Spagnolo
carroñero
Italiano
che va alla ricérca di carógne
Tedesco
aassuchend.
moschíta , nf Definizione
duas genias de pigione chi narant fintzes topi de mata
Sinonimi e contrari
cherricherri
Terminologia scientifica
pzn, sylvia undata corsa, s. conspicillata
Traduzioni
Francese
fauvette pitchou
Inglese
dartford warbler
Spagnolo
curruca tomillera
Italiano
magnanina,
sterpàzzola di Sardègna
Tedesco
Provencegrasmücke,
Brillengrasmücke.
múdulu , agt: múrulu,
mútulu Definizione
nau prus che àteru de craba (o fintzes de mascu, de becu), chi no at fatu corros, chi est o est abbarrada a conca nida
Sinonimi e contrari
cóciu 1,
morcudu,
múticu,
pabadi
| ctr.
corrudu
Frasi
fiadu anzenu, múdulu o corrudu, romasu o rassu, fit totu sou ◊ deo apo a èssere múdulu, ma tue ses corrudu! ◊ una craba est cúncula de corra e una múdula a sonalla ◊ is bacas nostas funt múdulas
Cognomi e Proverbi
smb:
Mudulu
Etimo
ltn.
mutilus
Traduzioni
Francese
sans cornes (bête)
Inglese
unhorned
Spagnolo
sin cuernos
Italiano
sènza còrna,
privo di còrna
Tedesco
hörnerlos.
muntonínu , nm Definizione
pedhe de mascu brebeghinu
Traduzioni
Francese
cuir de mouton,
basane
Inglese
ram skin
Spagnolo
piel de musmón
Italiano
pèlle di montóne
Tedesco
Schafleder.
múra 1 , nf: amura Definizione
su frutu de s'orruo, ma fintzes sa tupa; su frutu de sa morighessa (a logos m. de mata) e fintzes custa mata etotu; genia de anedhu cun trebballu a bisura de mura / m. de terra = fràula; niedhu che m. = niedhu píghidu
Sinonimi e contrari
arrú,
lama 1,
muramura,
murarrú,
murena 1
Frasi
cantu est niedha, sa mura, chi tinghet finas su pannu! ◊ a pitzinnos istaimis girendhe sos logos tirendhe mura e chirchendhe nidos
Cognomi e Proverbi
smb:
Mura
Traduzioni
Francese
mûron (du ronce),
mûre (du mûrier)
Inglese
mulberry,
blackberry
Spagnolo
mora
Italiano
mòra di róvo,
di gèlso
Tedesco
Brombeere,
Maulbeere.
nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definizione
avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale
Sinonimi e contrari
ci
/
bi,
ince
Frasi
nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra
2.
dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini!
Traduzioni
Francese
y,
là,
en
Inglese
there (here)
Spagnolo
aquí,
acá,
en este lugar,
allá,
allí,
en ese lugar
Italiano
ce,
ci,
ne (avv. di luogo)
Tedesco
dort,
dorthin,
hier,
da,
hierher,
da durch,
von.
obèschere , vrb: ovèschere Definizione
arrèschere in su gúturu, nau de sa cosa de papare chi no andhat a bia dereta e faet a tussire o chi s'ingurtit a trebballu / mi so obéschiu = m'est postu su mossu in bula, femu allupendimí
Sinonimi e contrari
abèschere,
ammadèschere,
arrancare,
arrèghere,
arrèschere,
iscaussire
/
arròsciri
Frasi
si mi obeschet su pane de chiarju in s'obu de sa gorgobena (G.Delogu)◊ cudhu binu nche l'at ghetau a imboladura e azomai s'est obéschiu!
2.
ma proite mi sichis a ingromorare, a obèschere solu a ti bíere acoconau, incolonconiu, barrosu?
Traduzioni
Francese
avaler de travers
Inglese
to go the wrong way
Spagnolo
atragantarse
Italiano
andare di travèrso (détto di cibo)
Tedesco
sich verschlucken,
in die Falsche Kehle geraten.
ogiuermànu , nm: olliarmanu,
olliremanu,
olluermanu,
oziamanu,
ozualmanu,
ozuemmanu,
ozuermanu Definizione
s'ógiu de s'olia
Sinonimi e contrari
cdh. ociulmanu
Frasi
s'ozuermanu est su menzus de sos ozos ◊ po fàere su chibudhau dhue cheret oziamanu
2.
sa divisione no est andhada límpia chei s'ozuemmanu e sunt a briga
Terminologia scientifica
mng
Traduzioni
Francese
huile d'olive
Inglese
olive oil
Spagnolo
aceite de oliva
Italiano
òlio di oliva
Tedesco
Olivenöl.