Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

lajóu , nm Definitzione istrégiu de terra Sinònimos e contràrios terràglia Tradutziones Frantzesu objet, récipient en terre cuite Ingresu handmade terracotta Ispagnolu objeto de barro cocido Italianu manufatto di tèrra còtta Tedescu Gegestand aus Steingut.

launèdhas , nf pl: leonedhas, leunedhas, lionedhas, liunedhas Definitzione genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu Sinònimos e contràrios bísonas, bisones, bísosas, cannas, trubedhas / grima Frases sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas 2. zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada Terminologia iscientìfica sjl Ètimu ltn. ligulella Tradutziones Frantzesu instrument de musique à vent sard, à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air Ingresu launedhas (typical reed-pipe of Sardinia) Ispagnolu instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña Italianu spècie di zampógna tìpica sarda Tedescu sardische Hirtenflöte.

leputzàrju , nm Definitzione chie faet o bendhet lepas, gurtedhos Sinònimos e contràrios bultedhàgiu Terminologia iscientìfica prf. Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coutelier Ingresu knife producer Ispagnolu cuchillero Italianu fabbricante di coltèlli, coltellinàio Tedescu Messerschmied.

lumbrèra , nf Definitzione funtana de lughe e, nau de gente, chie giaet lughe, faet de ghia Frases cale lumbrera donosa in turre ermosa naschistis ◊ che afungo intro de ojos tuos e ruo in d-unu mundhu ermosu de lúghida lumbrera (C.Meridda) 2. professionista de sa limúsina, si daiat lumbrera e no cheriat a pedire in logu sou Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu lumière Ingresu luminary, source of light Ispagnolu lumbrera Italianu luminare, fónte di luce Tedescu Lichtquelle, Leuchte.

lúrbe , nm Definitzione persona lègia e mala de fàere a tímere Tradutziones Frantzesu tête de bagnard, individu louche Ingresu mug Ispagnolu persona fea y mala Italianu cèffo, uòmo di aspètto brutto Tedescu Gauner.

lútzu 1 , nm: allutzu Definitzione genia de pische mannu de mare (faet fintzes de metro, a murru longu e a dentes mannas) Frases est passadu unu lutzu mannu e si che l'at mandhigadu in d-unu bucone Sambenados e Provèrbios smb: Lutzu, Luzzu Terminologia iscientìfica psc, sphyraena sphyraena Ètimu itl.s luzzu Tradutziones Frantzesu brochet Ingresu sea pike Ispagnolu espetón, barracuda Italianu lùccio di mare Tedescu Pfeilhecht.

mancànte , agt: mancanti Definitzione nau de cosa, chi no dhu'est totu, chi no est su tanti giustu (e fintzes chi no est fata bene, chi tenet pecu, neghe); nau de gente, chi no est tanti giusta de conca, chi est fora de tinu (si narat fintzes de chie orruet chentza atuamentos candho dhi benit atacu de malegaducu), chi no si cumportat bene; nau de una línia serrada, chi est tundha ma no parívile, no totue chepare (o a distàntzia diferente de su centru) Sinònimos e contràrios faltu, iscassu / macu | ctr. bundhante, bundhansciosu Frases cantu sunt torraos acatant custa robba mancante: tandho ghirant e dant sa denúntzia ◊ isse est mancante de talentu tantu chi dat provas de veru tontu ◊ cussu est ómine mancante de sentidu ◊ cuss'ómini est mancanti de unu bratzu ◊ coment'e limpiadura est unu paghedhu mancanti 2. mancantedhu est, custu piciochedhu: arrebbugiu chi no fait! ◊ ant fuidu che pópulu mancante (P.Cau)◊ su babbu istaiat che mancante mirendhe si podiat bídere su fizu torrendhe ◊ orabrora so istadu mudu pario unu mancante, comente sa pudhedra mi ndhe at betadu ◊ sas àteras fint tontas o mancantes e ant trascuradu totu ◊ cussos sunt ventureris mancantes e ingurdos Tradutziones Frantzesu manquant, imparfait, hors de raison, elliptique Ingresu lacking, out of one's mind Ispagnolu que falta, carente, chiflado, elíptico Italianu mancante, carènte, imperfètto, fuòr di sénno, ellìttico Tedescu mangelnd (di = an+ Dat.), fehlend, verrückt.

matàdu , nm Definitzione logu prenu cracu de tupas, de matighedhas Sinònimos e contràrios crachi, lita, matarzu, mateda, separzu, tupedu Frases su re l'at fatu aciapare e che l'at fatu fulliare in su matadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu maquis Ingresu scrub Ispagnolu matorral Italianu luògo ricco di vegetazióne selvàtica Tedescu Gehölz.

mecaríu , nm Sinònimos e contràrios dormitóriu, indrommitóriu Tradutziones Frantzesu narcotique Ingresu narcotic, poppy estract Ispagnolu meconio Italianu estratto di papàvero, narcòtico Tedescu Opium.

mediài 1 , vrb Definitzione essire coment'e médios, pigaos a machiore, fora de sèi, pèrdere is sentidos Sinònimos e contràrios irmedhighinare, ismemoriai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être hors de soi Ingresu to be beside oneself Ispagnolu estar fuera de sí Italianu èssere fuòri di sé Tedescu außer sich sein.

moderína , nf, nm: modinia, moredina, moretina, moridina, muderina, mudrina, muredhina, muredina, muredinu, muretina, muridina, muridinu, muritina Definitzione mura de pedra, muntone de pedra arregorta comente ndhe essit in s'aríngiu, in is terras trebballadas, ma fintzes assentada: muredinu est muredhu puru Sinònimos e contràrios morighina, muragadha, muredha, murissina Frases sos narvonajos faghiant sa linna a carvone e sa pedra la colliant tota a moderinas ◊ fit tota sa tzitade una ruina, muredinas de pedra cun calchina ◊ sa tzitade l'ant fata a una muridina cun sos bombardamentos ◊ su pastoredhu est a libbru in manu in sa mudrina, cun sos anzones paschinne 2. si est sétziu in su muredinu isciorrocau Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu amas de pierres Ingresu heap of stones (rubbles) Ispagnolu majano, montón de piedras, escombros Italianu murìccia, cùmulo di piètre, di macèrie, mòra Tedescu niedrige Steinmauer, Steinhaufen.

mòri , nm Definitzione logu po passare, po andhare a pei, longu, prus che àteru in campu, in su sartu; logu po andhare bastat chi siat Sinònimos e contràrios àndara, caminu, guturinu, sémida Maneras de nàrrere csn: andai mòri mòri = andhare caminu caminu (dif. de andhare mori mori = fai andendi e morendi, acabbendi, menguendi); fai mòris fadhitus, fallitus = andhare s'unu a cara a s'àteru faghindhe forchidhos, chentza si abbojare, colendhe in caminu o carrela diferente, fàchere caminu irvàriu; stramancai su mòri = pèrdere, fadhire su caminu Frases gi andu ma no passu in su mòri! ◊ si andas in su mòri as a podi fai tesoru de gràtzia e de virtudi ◊ in ciú mòri deretu camminai! 2. dèu seu andada a iscola e cussu fut torrendi, ma no si seus bius: si bit ca eus fatu moris fadhitus! Sambenados e Provèrbios smb: Mori Tradutziones Frantzesu sentier Ingresu path Ispagnolu senda, vereda, camino Italianu sentièro, vïòttolo di campagna Tedescu Feldweg, Fußpfad, Fußsteig, Pfad.

mortorzéri , agt Definitzione chi andhat aifatu de is mortògios, chi cricat mortógiu Sinònimos e contràrios mortorgiali Frases ses atatu chei s'ae mortorzera (G.A.Cossu)◊ sempre subra de sas ruinas sas aes mortorzeras faghent festa! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui cherche des charognes Ingresu carrion searcher Ispagnolu carroñero Italianu che va alla ricérca di carógne Tedescu aassuchend.

moschíta , nf Definitzione duas genias de pigione chi narant fintzes topi de mata Sinònimos e contràrios cherricherri Terminologia iscientìfica pzn, sylvia undata corsa, s. conspicillata Tradutziones Frantzesu fauvette pitchou Ingresu dartford warbler Ispagnolu curruca tomillera Italianu magnanina, sterpàzzola di Sardègna Tedescu Provencegrasmücke, Brillengrasmücke.

múdulu , agt: múrulu, mútulu Definitzione nau prus che àteru de craba (o fintzes de mascu, de becu), chi no at fatu corros, chi est o est abbarrada a conca nida Sinònimos e contràrios cóciu 1, morcudu, múticu, pabadi | ctr. corrudu Frases fiadu anzenu, múdulu o corrudu, romasu o rassu, fit totu sou ◊ deo apo a èssere múdulu, ma tue ses corrudu! ◊ una craba est cúncula de corra e una múdula a sonalla ◊ is bacas nostas funt múdulas Sambenados e Provèrbios smb: Mudulu Ètimu ltn. mutilus Tradutziones Frantzesu sans cornes (bête) Ingresu unhorned Ispagnolu sin cuernos Italianu sènza còrna, privo di còrna Tedescu hörnerlos.

muntonínu , nm Definitzione pedhe de mascu brebeghinu Tradutziones Frantzesu cuir de mouton, basane Ingresu ram skin Ispagnolu piel de musmón Italianu pèlle di montóne Tedescu Schafleder.

múra 1 , nf: amura Definitzione su frutu de s'orruo, ma fintzes sa tupa; su frutu de sa morighessa (a logos m. de mata) e fintzes custa mata etotu; genia de anedhu cun trebballu a bisura de mura / m. de terra = fràula; niedhu che m. = niedhu píghidu Sinònimos e contràrios arrú, lama 1, muramura, murarrú, murena 1 Frases cantu est niedha, sa mura, chi tinghet finas su pannu! ◊ a pitzinnos istaimis girendhe sos logos tirendhe mura e chirchendhe nidos Sambenados e Provèrbios smb: Mura Tradutziones Frantzesu mûron (du ronce), mûre (du mûrier) Ingresu mulberry, blackberry Ispagnolu mora Italianu mòra di róvo, di gèlso Tedescu Brombeere, Maulbeere.

nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definitzione avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale Sinònimos e contràrios ci / bi, ince Frases nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra 2. dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini! Tradutziones Frantzesu y, là, en Ingresu there (here) Ispagnolu aquí, acá, en este lugar, allá, allí, en ese lugar Italianu ce, ci, ne (avv. di luogo) Tedescu dort, dorthin, hier, da, hierher, da durch, von.

obèschere , vrb: ovèschere Definitzione arrèschere in su gúturu, nau de sa cosa de papare chi no andhat a bia dereta e faet a tussire o chi s'ingurtit a trebballu / mi so obéschiu = m'est postu su mossu in bula, femu allupendimí Sinònimos e contràrios abèschere, ammadèschere, arrancare, arrèghere, arrèschere, iscaussire / arròsciri Frases si mi obeschet su pane de chiarju in s'obu de sa gorgobena (G.Delogu)◊ cudhu binu nche l'at ghetau a imboladura e azomai s'est obéschiu! 2. ma proite mi sichis a ingromorare, a obèschere solu a ti bíere acoconau, incolonconiu, barrosu? Tradutziones Frantzesu avaler de travers Ingresu to go the wrong way Ispagnolu atragantarse Italianu andare di travèrso (détto di cibo) Tedescu sich verschlucken, in die Falsche Kehle geraten.

ogiuermànu , nm: olliarmanu, olliremanu, olluermanu, oziamanu, ozualmanu, ozuemmanu, ozuermanu Definitzione s'ógiu de s'olia Sinònimos e contràrios cdh. ociulmanu Frases s'ozuermanu est su menzus de sos ozos ◊ po fàere su chibudhau dhue cheret oziamanu 2. sa divisione no est andhada límpia chei s'ozuemmanu e sunt a briga Terminologia iscientìfica mng Tradutziones Frantzesu huile d'olive Ingresu olive oil Ispagnolu aceite de oliva Italianu òlio di oliva Tedescu Olivenöl.

«« Torra a chircare