Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

corronchínu , nm Definitzione frutuàriu tropu cruo, piticu; su granu de s'avena areste / mele c. = (de corronca) mele de mata, de àrbore, genia de cosa apicigosa, in colore de mele, chi bogant unas cantu matas (es. prunas, ceréxias) Frases sa bruscanalla in chirca de corronchinu est in chirca de li dare s'assangrada, ma no bi la faghent si no est a s'irfidiada Sambenados e Provèrbios smb: Corronchinu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fruits verts, tavelés et trop petits Ingresu discarded fruit, not ripe or too small Ispagnolu redrojo Italianu frutta di scarto, non ben matura e tròppo pìccola Tedescu unreifes und kleines Obst.

costàlla, costàllu , nf, nm Definitzione traessa longa, posta de fundhu a susu (e no in paris de unu cosciale a s'àteru) in is gecas, in is costanas de su carru; sa parte grussa de is fògias, is fògias etotu in su truncu de erbas mannas (gureu, càule, beda)/ trabballu fatu a costallas = cosa, mescamente linna, triballada a manera de pàrrere a costas Sinònimos e contràrios listroni / colta, crosta / costana Frases ant obertu s'eca de costallas, po intrai a domu ◊ est una geca a costallus 2. bella costalla chi portat custa beda! ◊ dh'est arréscia sa costalla e at bófiu piriciou a bufai ◊ sa costalla de su gureu, ispilloncada, est bella cota e crua Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nervure de certains feuilles Ingresu rib Ispagnolu listón, costilla Italianu listóne, còstola di alcune fòglie (càvolo, cardo) Tedescu mittlere Blattrippe.

costàna , nf Definitzione donniuna de is tzivinedhas frucaxadas chi si ponent in su carru in forma de arrestellu po usu de seidare trigu messau; is costaos de sa pica, de su lacu, de un'istrégiu; su muru a inghíriu de unu putzu; freadura in costas de un'animale / sas costanas de su carru sunt fatas cun bàtoro cannelas e bàtoro ultedhos (listellos): sas primas ficadas in su fundhu de su carru, sos àteros intrados in sas cannelas parallelos a su fundhu e muntesos frimmos cun sos tisidhos; c. de porta = antarile Sinònimos e contràrios costazera, zerda 1 / malandra Frases teniat trabballu meda: arrodas de fai e de arrangiai, butus e carrus cun is costanas segadas 2. sas costanas de sa córbula, de sa padedha, de su furru, de su poju, de su carru ◊ candu su forru est intrebigau si connoscit a su colori de is costanas ◊ sa mama dh'at ciciu in sa cadiredha a tres costanas, su pipiu 3. colaiat in costanas de istradone 4. est una calarina tota a costanas, romasa romasa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu paroi d'un récipient Ingresu sides (container) Ispagnolu costillas Italianu fianchi di un recipiènte o sìmili Tedescu Seiten eines Gefäßes.

costríntu , pps, agt, nm: custrintu Definitzione de custrínghere; chi s'istimat, chi si tenet in su coro (nau de ccn.) Sinònimos e contràrios obbrigadu / corale Maneras de nàrrere csn: sos custrintos = sos parentes prus de acurtzu; amigu costrintu = amigu coriale Frases su sardu a su sàmbene custrintu in donzi part'e mundhu si est distintu (G.Soro)◊ l'at custrintu a fàghere su chi no cheriat 2. sos vichinos e sos parentes custrintos picant a sa domo de su mortu sa cosa de mannicare ◊ s'avedali miu est custrintu prus che fradi 3. fatu s'interru, in domo resteint solu sos custrintos ◊ ant dadu s'avisu a donzi custrintu chi Fulanu fit mortu ◊ su malàidu devet reposare: sa zente si aviat e imbarant solu sos custrintos Tradutziones Frantzesu obligé, intime, prochain Ingresu compelled, close Ispagnolu forzoso, íntimo Italianu costrétto, ìntimo, pròssimo (détto di parènti od amici) Tedescu gezwungen, intim, nah.

crabitínu , agt: crapitinu Definitzione de crabitu / a sa crabitina = manera de acontzare e bèndhere sos anzones a sa russa: abbertos (fora su petorru) e irmatados, ma chentza ndhe lis tirare sa pedhe Frases teniat una tzamarra de pedhe crabitina, a pilu a intro e chen'aforru 2. su crabitu, s'angioni si dhu donaus fatu a sa crabitina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu de chevreau Ingresu caprine Ispagnolu cabrituno Italianu di caprétto Tedescu Ziegen…

cradàmpulu , nm Definitzione genia de erba e de frore: buca de lioni, buca de cani, de su mortu niedhu, erba ’e trota Terminologia iscientìfica rba, antirrhinum majus Tradutziones Frantzesu gueule de lion Ingresu snapdragon Ispagnolu boca de dragón Italianu bócca di leóne Tedescu Löwenmaul.

cràdiu , nm Definitzione puntedhu de canna o de linna chi si fichit in terra po singialare cosa (es. unu puntu, ue si depet prantare o pònnere calecuna cosa) o fintzes, si su cràdiu est a nae longa, po arraigare cosa prantada; segundhu, fintzes ràgiu de orroda Sinònimos e contràrios arradicra, brocu, cerboni Tradutziones Frantzesu piquet, petit pieu Ingresu stake Ispagnolu piquete Italianu picchétto, palétto di sostégno Tedescu Pflock.

craincròa , nf Definitzione petzu de croi, in is arcos fatos a pedra o a matone, sa pedra o matone de mesu a bisura de cotza chi serrat s'arcu, in su tretu prus artu Sinònimos e contràrios serràglia Terminologia iscientìfica dmo Tradutziones Frantzesu clef de voûte Ingresu keystone Ispagnolu sagita, sillar de clave Italianu chiave di vòlta Tedescu Schlussstein.

crimizòne , nm Definitzione chedha de gente; muntone o gurdone de frutuàriu Sinònimos e contràrios tribizone, trumulloni Tradutziones Frantzesu groupe de personnes Ingresu group Ispagnolu corrillo Italianu gruppo di persóne Tedescu Gruppe von Personen.

crinèra , nf Definitzione sa parte de ananti de un'istedhu coudu, sa punta Ètimu itl. criniera Tradutziones Frantzesu chevelure de la comète Ingresu coma (of a comet) Ispagnolu cabellera Italianu chiòma di cométa Tedescu Koma.

crobecàda , nf: crubecada Definitzione crobe, istrégiu de pramma o de fenu, cun covecu po pònnere o chistire pane, farra Frases in sa crubecada allogu símbula grussa e frégula Terminologia iscientìfica stz Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu panier Ingresu basket Ispagnolu panera Italianu zana, césta di fibre di palma Tedescu Korb aus Palmenfaser.

cróbu 1 , nm: ciopu 1, cropu 1, crou 1, giobe*, lobu Definitzione inghíriu, incropada de cosa (filu, fune, codriola, e àteru) fatu coment'e acapiandho a nodu, ma lenu, largu de pòdere iscúrrere po cassare un'animale; orrugu de sartitzu curtzu, longu su tanti de fai unu cricu cun is càbudos acapiaos impare; lóriga de cadena e fintzes asa de istrégiu piticu Sinònimos e contràrios cannaca, lantu Maneras de nàrrere csn: tènnere a cropu = a latzu; piscare a unu in cropu = sighire a unu faghindhe su dannu, in grímines Frases dhu portat acapiau a crobu de suncurri 2. mi at donau duus crous de sartitzu ◊ sa sartitza est menzus fata a crobos minores 3. sos barratzellos fint fachenne sa posta a sos bardaneris pro los piscare in cropu e nche los issacare in galera ◊ est una cuculia chene cropos Sambenados e Provèrbios smb: Crobu Tradutziones Frantzesu lacet, saucisson Ingresu lace, sauseges drum Ispagnolu lazo, cordón Italianu làccio, ròcchio di salsìccia Tedescu Schlinge, Wurststück.

cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definitzione pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Sinònimos e contràrios acumbenentziare Tradutziones Frantzesu doter un appartement de tous les conforts Ingresu to provide with comforts Ispagnolu poner comodidades en la casa Italianu provvedére del conveniènte, di comodità Tedescu für die Bequemlichkeit sorgen.

cumprendhínzu , nm Definitzione su cumprèndhere Sinònimos e contràrios cumpresa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu compréhension Ingresu understanding Ispagnolu comprensión Italianu il capire, l'azióne di comprèndere Tedescu Verstehen.

cumprèsa , nf Definitzione su cumprèndhere / leare c. de una cosa = cumprèndiri Sinònimos e contràrios cumprendhinzu Frases a sas maladias no semper si lis picat cumpresa ◊ bae e picandheli cumpresa, a sa bida!…◊ e chie ndhe li daet cumpresa a cussu?!…◊ semus in su tortu solu pro male cumpresa ◊ no ndhe li apo leadu cumpresa de ite dipendhet cussa cosa ◊ su pensamentu suo si furriaiat a cosa de paga cumpresa (N.Falconi)◊ a su tempus no si ndhe li leat cumpresa! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu compréhension Ingresu understanding Ispagnolu comprensión Italianu l'azióne di comprèndere, di capire Tedescu Verstehen.

de , prep: di Definitzione medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Sinònimos e contràrios dae Maneras de nàrrere csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Frases custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Ètimu ltn. de Tradutziones Frantzesu de Ingresu of, at, to, from Ispagnolu de Italianu di, da Tedescu von, aus.

dedí, dedía , nm, avb: dedie, didie Definitzione de die, su dedie, su die: de sa die, sa parte chi est lughe / avb.: a dedie; a lugh'e dedie = a dedie Frases su dedie drommit e su denote istat zirendhe ◊ su chi si naru in s'iscuriu naraidhu a dedia! ◊ su sole est a dedie 2. sa títula a didie zirat in s'àghera e in sos ribos ◊ male a didie e pejus a denote semus continu in irgherramatzina ◊ cussu si fait a su dedí Tradutziones Frantzesu pendant la journée Ingresu by day Ispagnolu de día Italianu di giórno Tedescu bei Tag.

disatinàda , nf Sinònimos e contràrios ammonestu, bria, certu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu engueulade Ingresu telling-off Ispagnolu reprensión, bronca Italianu lavata di capo Tedescu Rüffel.

dischissiàre , vrb Definitzione tocare a conca, essire macu, irbariadu Sinònimos e contràrios ammachiae, delliriare, dessessire, irbariare, iscansae, ischissiai, issentire, istinare Frases sas féminas nos faghent dischissiare (S.Spiggia)◊ a mimme cussas mazinedhas de zocadores mi fachiant dischissiare ◊ si sunt dischissiandhe de su pessamentu ca su frade no at iscritu prus Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu devenir fou Ingresu to go mad Ispagnolu desquiciar Italianu impazzire, andar fuòri di tèsta Tedescu verrückt werden.

discumbídu , nm Definitzione su nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu no si faet prus, su torrare su Chi nono a unu cómbidu o brindhu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu révocation, annullation d'une invitation Ingresu notice Ispagnolu revocación (f), el desdecirse de un ofrecimiento Italianu rèvoca, disdétta di un invito Tedescu Absage.

«« Torra a chircare