corronchínu , nm Definizione
frutuàriu tropu cruo, piticu; su granu de s'avena areste / mele c. = (de corronca) mele de mata, de àrbore, genia de cosa apicigosa, in colore de mele, chi bogant unas cantu matas (es. prunas, ceréxias)
Frasi
sa bruscanalla in chirca de corronchinu est in chirca de li dare s'assangrada, ma no bi la faghent si no est a s'irfidiada
Cognomi e Proverbi
smb:
Corronchinu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fruits verts,
tavelés et trop petits
Inglese
discarded fruit,
not ripe or too small
Spagnolo
redrojo
Italiano
frutta di scarto,
non ben matura e tròppo pìccola
Tedesco
unreifes und kleines Obst.
costàlla, costàllu , nf, nm Definizione
traessa longa, posta de fundhu a susu (e no in paris de unu cosciale a s'àteru) in is gecas, in is costanas de su carru; sa parte grussa de is fògias, is fògias etotu in su truncu de erbas mannas (gureu, càule, beda)/ trabballu fatu a costallas = cosa, mescamente linna, triballada a manera de pàrrere a costas
Sinonimi e contrari
listroni
/
colta,
crosta
/
costana
Frasi
ant obertu s'eca de costallas, po intrai a domu ◊ est una geca a costallus
2.
bella costalla chi portat custa beda! ◊ dh'est arréscia sa costalla e at bófiu piriciou a bufai ◊ sa costalla de su gureu, ispilloncada, est bella cota e crua
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nervure de certains feuilles
Inglese
rib
Spagnolo
listón,
costilla
Italiano
listóne,
còstola di alcune fòglie (càvolo,
cardo)
Tedesco
mittlere Blattrippe.
costàna , nf Definizione
donniuna de is tzivinedhas frucaxadas chi si ponent in su carru in forma de arrestellu po usu de seidare trigu messau; is costaos de sa pica, de su lacu, de un'istrégiu; su muru a inghíriu de unu putzu; freadura in costas de un'animale / sas costanas de su carru sunt fatas cun bàtoro cannelas e bàtoro ultedhos (listellos): sas primas ficadas in su fundhu de su carru, sos àteros intrados in sas cannelas parallelos a su fundhu e muntesos frimmos cun sos tisidhos; c. de porta = antarile
Sinonimi e contrari
costazera,
zerda 1
/
malandra
Frasi
teniat trabballu meda: arrodas de fai e de arrangiai, butus e carrus cun is costanas segadas
2.
sas costanas de sa córbula, de sa padedha, de su furru, de su poju, de su carru ◊ candu su forru est intrebigau si connoscit a su colori de is costanas ◊ sa mama dh'at ciciu in sa cadiredha a tres costanas, su pipiu
3.
colaiat in costanas de istradone
4.
est una calarina tota a costanas, romasa romasa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
paroi d'un récipient
Inglese
sides (container)
Spagnolo
costillas
Italiano
fianchi di un recipiènte o sìmili
Tedesco
Seiten eines Gefäßes.
costríntu , pps, agt, nm: custrintu Definizione
de custrínghere; chi s'istimat, chi si tenet in su coro (nau de ccn.)
Sinonimi e contrari
obbrigadu
/
corale
Modi di dire
csn:
sos custrintos = sos parentes prus de acurtzu; amigu costrintu = amigu coriale
Frasi
su sardu a su sàmbene custrintu in donzi part'e mundhu si est distintu (G.Soro)◊ l'at custrintu a fàghere su chi no cheriat
2.
sos vichinos e sos parentes custrintos picant a sa domo de su mortu sa cosa de mannicare ◊ s'avedali miu est custrintu prus che fradi
3.
fatu s'interru, in domo resteint solu sos custrintos ◊ ant dadu s'avisu a donzi custrintu chi Fulanu fit mortu ◊ su malàidu devet reposare: sa zente si aviat e imbarant solu sos custrintos
Traduzioni
Francese
obligé,
intime,
prochain
Inglese
compelled,
close
Spagnolo
forzoso,
íntimo
Italiano
costrétto,
ìntimo,
pròssimo (détto di parènti od amici)
Tedesco
gezwungen,
intim,
nah.
crabitínu , agt: crapitinu Definizione
de crabitu / a sa crabitina = manera de acontzare e bèndhere sos anzones a sa russa: abbertos (fora su petorru) e irmatados, ma chentza ndhe lis tirare sa pedhe
Frasi
teniat una tzamarra de pedhe crabitina, a pilu a intro e chen'aforru
2.
su crabitu, s'angioni si dhu donaus fatu a sa crabitina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
de chevreau
Inglese
caprine
Spagnolo
cabrituno
Italiano
di caprétto
Tedesco
Ziegen…
cradàmpulu , nm Definizione
genia de erba e de frore: buca de lioni, buca de cani, de su mortu niedhu, erba ’e trota
Terminologia scientifica
rba, antirrhinum majus
Traduzioni
Francese
gueule de lion
Inglese
snapdragon
Spagnolo
boca de dragón
Italiano
bócca di leóne
Tedesco
Löwenmaul.
cràdiu , nm Definizione
puntedhu de canna o de linna chi si fichit in terra po singialare cosa (es. unu puntu, ue si depet prantare o pònnere calecuna cosa) o fintzes, si su cràdiu est a nae longa, po arraigare cosa prantada; segundhu, fintzes ràgiu de orroda
Sinonimi e contrari
arradicra,
brocu,
cerboni
Traduzioni
Francese
piquet,
petit pieu
Inglese
stake
Spagnolo
piquete
Italiano
picchétto,
palétto di sostégno
Tedesco
Pflock.
craincròa , nf Definizione
petzu de croi, in is arcos fatos a pedra o a matone, sa pedra o matone de mesu a bisura de cotza chi serrat s'arcu, in su tretu prus artu
Sinonimi e contrari
serràglia
Terminologia scientifica
dmo
Traduzioni
Francese
clef de voûte
Inglese
keystone
Spagnolo
sagita,
sillar de clave
Italiano
chiave di vòlta
Tedesco
Schlussstein.
crimizòne , nm Definizione
chedha de gente; muntone o gurdone de frutuàriu
Sinonimi e contrari
tribizone,
trumulloni
Traduzioni
Francese
groupe de personnes
Inglese
group
Spagnolo
corrillo
Italiano
gruppo di persóne
Tedesco
Gruppe von Personen.
crinèra , nf Definizione
sa parte de ananti de un'istedhu coudu, sa punta
Etimo
itl.
criniera
Traduzioni
Francese
chevelure de la comète
Inglese
coma (of a comet)
Spagnolo
cabellera
Italiano
chiòma di cométa
Tedesco
Koma.
crobecàda , nf: crubecada Definizione
crobe, istrégiu de pramma o de fenu, cun covecu po pònnere o chistire pane, farra
Frasi
in sa crubecada allogu símbula grussa e frégula
Terminologia scientifica
stz
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
panier
Inglese
basket
Spagnolo
panera
Italiano
zana,
césta di fibre di palma
Tedesco
Korb aus Palmenfaser.
cróbu 1 , nm: ciopu 1,
cropu 1,
crou 1,
giobe*,
lobu Definizione
inghíriu, incropada de cosa (filu, fune, codriola, e àteru) fatu coment'e acapiandho a nodu, ma lenu, largu de pòdere iscúrrere po cassare un'animale; orrugu de sartitzu curtzu, longu su tanti de fai unu cricu cun is càbudos acapiaos impare; lóriga de cadena e fintzes asa de istrégiu piticu
Sinonimi e contrari
cannaca,
lantu
Modi di dire
csn:
tènnere a cropu = a latzu; piscare a unu in cropu = sighire a unu faghindhe su dannu, in grímines
Frasi
dhu portat acapiau a crobu de suncurri
2.
mi at donau duus crous de sartitzu ◊ sa sartitza est menzus fata a crobos minores
3.
sos barratzellos fint fachenne sa posta a sos bardaneris pro los piscare in cropu e nche los issacare in galera ◊ est una cuculia chene cropos
Cognomi e Proverbi
smb:
Crobu
Traduzioni
Francese
lacet,
saucisson
Inglese
lace,
sauseges drum
Spagnolo
lazo,
cordón
Italiano
làccio,
ròcchio di salsìccia
Tedesco
Schlinge,
Wurststück.
cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definizione
pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo
Sinonimi e contrari
acumbenentziare
Traduzioni
Francese
doter un appartement de tous les conforts
Inglese
to provide with comforts
Spagnolo
poner comodidades en la casa
Italiano
provvedére del conveniènte,
di comodità
Tedesco
für die Bequemlichkeit sorgen.
cumprendhínzu , nm Definizione
su cumprèndhere
Sinonimi e contrari
cumpresa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
compréhension
Inglese
understanding
Spagnolo
comprensión
Italiano
il capire,
l'azióne di comprèndere
Tedesco
Verstehen.
cumprèsa , nf Definizione
su cumprèndhere / leare c. de una cosa = cumprèndiri
Sinonimi e contrari
cumprendhinzu
Frasi
a sas maladias no semper si lis picat cumpresa ◊ bae e picandheli cumpresa, a sa bida!…◊ e chie ndhe li daet cumpresa a cussu?!…◊ semus in su tortu solu pro male cumpresa ◊ no ndhe li apo leadu cumpresa de ite dipendhet cussa cosa ◊ su pensamentu suo si furriaiat a cosa de paga cumpresa (N.Falconi)◊ a su tempus no si ndhe li leat cumpresa!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
compréhension
Inglese
understanding
Spagnolo
comprensión
Italiano
l'azióne di comprèndere,
di capire
Tedesco
Verstehen.
de , prep: di Definizione
medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de
Sinonimi e contrari
dae
Modi di dire
csn:
de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai?
Frasi
custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu"
2.
cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso
3.
at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu
4.
no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu
5.
tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula
6.
peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru!
7.
arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau!
8.
andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi)
9.
ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna
Etimo
ltn.
de
Traduzioni
Francese
de
Inglese
of,
at,
to,
from
Spagnolo
de
Italiano
di,
da
Tedesco
von,
aus.
dedí, dedía , nm, avb: dedie,
didie Definizione
de die, su dedie, su die: de sa die, sa parte chi est lughe / avb.: a dedie; a lugh'e dedie = a dedie
Frasi
su dedie drommit e su denote istat zirendhe ◊ su chi si naru in s'iscuriu naraidhu a dedia! ◊ su sole est a dedie
2.
sa títula a didie zirat in s'àghera e in sos ribos ◊ male a didie e pejus a denote semus continu in irgherramatzina ◊ cussu si fait a su dedí
Traduzioni
Francese
pendant la journée
Inglese
by day
Spagnolo
de día
Italiano
di giórno
Tedesco
bei Tag.
disatinàda , nf Sinonimi e contrari
ammonestu,
bria,
certu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
engueulade
Inglese
telling-off
Spagnolo
reprensión,
bronca
Italiano
lavata di capo
Tedesco
Rüffel.
dischissiàre , vrb Definizione
tocare a conca, essire macu, irbariadu
Sinonimi e contrari
ammachiae,
delliriare,
dessessire,
irbariare,
iscansae,
ischissiai,
issentire,
istinare
Frasi
sas féminas nos faghent dischissiare (S.Spiggia)◊ a mimme cussas mazinedhas de zocadores mi fachiant dischissiare ◊ si sunt dischissiandhe de su pessamentu ca su frade no at iscritu prus
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
devenir fou
Inglese
to go mad
Spagnolo
desquiciar
Italiano
impazzire,
andar fuòri di tèsta
Tedesco
verrückt werden.
discumbídu , nm Definizione
su nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu no si faet prus, su torrare su Chi nono a unu cómbidu o brindhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
révocation,
annullation d'une invitation
Inglese
notice
Spagnolo
revocación (f),
el desdecirse de un ofrecimiento
Italiano
rèvoca,
disdétta di un invito
Tedesco
Absage.