calichemúru , nm: calighemuru,
calixemuru,
carigamuru Definizione
càlixi de muru: una genia de erba chi faet meda in is imbagas de is muros, a fògia tundha, grussita e pagu pagu a bisura de imbudu (a logos dhi narant cobertore, crabetore), cun su tenaghe chi est su cambu puru e in mesu in mesu
Sinonimi e contrari
alighemuru,
caulemuru,
capedhemuru,
cocoratza,
cocorroi 1,
salighemuru
Frasi
cussa crabitura abbannonada est prena de aminzone e de carigamuru
Terminologia scientifica
rba, Umbilicus rupestris
Traduzioni
Francese
ombilic de Vénus
Inglese
pennywort
Spagnolo
ombligo de Venus
Italiano
ombelico di Vènere
Tedesco
Nabelkraut.
cambizadòre , nm Definizione
domadore, annestradore de cuadhos
Terminologia scientifica
prf
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dompteur de chevaux
Inglese
horse-breaker
Spagnolo
domador de caballos
Italiano
domatóre di cavalli
Tedesco
Zureiter.
cambrài , nm Definizione
genia de tela, fine, de cotone
Sinonimi e contrari
cambré,
cambresina,
cambrí,
trambichi
Terminologia scientifica
ts
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
toile de Cambrai
Inglese
cambrai cloth
Spagnolo
cambray
Italiano
téla di Cambrai
Tedesco
Kambriktuch.
cambresína , nf Definizione
genia de tela, fine, de cotone
Sinonimi e contrari
cambrai,
cambré,
cambrí,
trambichi
Terminologia scientifica
ts
Etimo
ctl.
cambresina
Traduzioni
Francese
toile de Cambrai
Inglese
cambrai cloth
Spagnolo
tela de Cambray
Italiano
téla di Cambrai
Tedesco
Kambriktuch.
campínu, càmpinu , agt Definizione
nau de erba, chi est de campu, chi creschet chentza trebballada, chentza manígiu o contivígiu de sa gente / sóriche càmpinu = s'alaepedhe, ma fintzas sa sorigàrgia; rusta càmpina = ginia de pínnixi de is matas; pudha càmpina = pidraxu, pitarra; istúrulu càmpinu = isturru niedhu
Frasi
frores càmpinos ◊ ant ispianadu su monte: l'ant fatu netu che terra càmpina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
des prés
Inglese
of the meadows
Spagnolo
de prado
Italiano
di campo,
pratènse
Tedesco
Feld…
canía , nf: canina Definizione
is canes, chedha de canes
Sinonimi e contrari
canesia,
canília
Frasi
za bi ndhe at de cania in cussa pinneta!…◊ sunt in sudhu currindhe fatu a totugantos che canina fatu a fera!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
troupe de chiens
Inglese
a pack of dogs
Spagnolo
perrada,
perrería,
jauría
Italiano
quantità di cani
Tedesco
Meute.
cannitzàda , nf: acannitzada Definizione
sa canna intéssia de is teuladas
Sinonimi e contrari
arreciau,
canníciu,
incannada 1,
incannitadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
treillis de roseaux
Inglese
cane hurdle
Spagnolo
cañizo
Italiano
gratìccio di canne
Tedesco
Rohrgeflecht.
cannonàdu , nm, pps: cannonatu,
cannonau Definizione
calidade de àghina niedha chi giaet unu de is méngius binos sardos / coment'e pps., de cannonare
Sinonimi e contrari
cagnolare
Frasi
su cannonau cosa sua si callat in s’unga!
Terminologia scientifica
frt, bfg
Traduzioni
Francese
vin rouge exquis
Inglese
delicious wine of red quality
Spagnolo
garnacha
Italiano
vino prelibato di qualità róssa
Tedesco
köstliche Rotweinsorte.
cantàre 1 , nm: cantari,
chintare 1,
chintari Definizione
pesu, tanti de baranta chilos (= 100 líbberas); aina po pesare: c. russu (pesat fintzes a chentu chimbanta líbberas), cantaritu (pesat fintzes a chentu líbberas): su c. est fatu che una pesa, ma chentza pratu, solu cun is gàncios, e si pigat in duos cun su gànciu de pigare intrau in d-unu fuste grussu / s'untza che betat su cantare = bastat pagu pro fàghere dannu, mescamente candho sas cosas sunt in tàntaris che a sa canna de una pesa, o fintzas a fortza de fàghere cosas chi no andhant bene
Sinonimi e contrari
pesa
Frasi
de sa cunfetura de Fonne ndhe cherio tres cantares ◊ at béndiu centu chintaris de casu ◊ cussa cosa pesat duus cantaris ◊ su meda in cosas goi no si misurat a prammos e ne a cantares
2.
bae a Bodale a ti dare su cantare, pro piaghere, chi est a pesare su porcu
Cognomi e Proverbi
prb:
a untza a untza si faghet su cantare
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
poids de cent livres
Inglese
weight of 100 pounds
Spagnolo
peso de ciento libras
Italiano
péso di cènto libbre,
cantaro
Tedesco
100 Pfund-Gewicht.
carigài , vrb: carigare Definizione
fàere a càriga, nau mescamente de sa figu ma fintzes de àteros frutos / carigàresi de unu = pagaresindhe, vengaisí
Sinonimi e contrari
acalabiare,
acalamai,
addormicare,
allacanae,
allartzanai,
allizare,
ammustiai,
apabassai
Frasi
sa figu cota, si no ndh'est bodhida, si che càrigat dereta ◊ sa figu si ponit in su soli a carigai ◊ sa figu est carighendi
2.
za mi ndhe at fatu, ma mi ndhe so carigadu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sécher des figues
Inglese
to desiccate
Spagnolo
secarse (de la fruta)
Italiano
assecchire (détto di frutta)
Tedesco
trocken werden.
carnanséri, carnasséri, carnatzéri , nm: carniceri,
carnitzeri,
carranasseri,
carronasseri,
cranatzeri,
crannatzeri,
crannetzeri Definizione
chie faet e bendhet sa petza; chie còmporat e bendhet bestiàmene po sa petza
Sinonimi e contrari
bancalaju,
bangadore,
bangàgiu,
caitzeri,
caitzu,
faturanti,
macedhaju,
petzàrgiu
Frasi
bandu anca ’e su crannatzeri e ti pigu duas bistecas po ti dhas fai arrustias ◊ su crannatzeri nostu bendit petza de angioni de callu ◊ candu su bòi est làngiu, su carnatzeri est tristu
2.
cussus no funt dotoris: funt crannatzeris!…
Terminologia scientifica
prf
Etimo
ctl.
carnicer
Traduzioni
Francese
boucher,
commerçant de bétail
Inglese
butcher,
cattle merchant
Spagnolo
carnicero
Italiano
macellàio,
commerciante di bestiame
Tedesco
Metzger.
carrafàle , agt, nf: cordofali,
corrofale,
garrofali Definizione
calidade de cheréssia barracochina, matuca meda
Sinonimi e contrari
cdh. carrafali
Modi di dire
csn:
fàula carrafale = manna meda; poeta carrafale = fentomadu, bonu
Frasi
sa cariasa areste tenet tenaghe tundhu che a sa carrafale…◊ at collitu ménnula durche e cariasa corrofale
2.
talentone, poete carrafale! (P.Casu)
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
cerise variété burlat,
napoléon
Inglese
kind of very big cherry
Spagnolo
garrafal
Italiano
qualità di ciliègia mólto gròssa
Tedesco
sehr große Kirsche.
carràmbalu , nm Definizione
matzu de ispigas de moriscu; cosa chi istat pendhendho, iscaligione de àghina, fintzes cambu cun cheréssia
Sinonimi e contrari
campaninu,
cicillone,
iscalúgia,
pimpillia,
popurustu,
pripixone,
scalonina,
scrichilloni,
sprimpilloni,
tzitzicra
/
apesile,
pubúsulu
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
gerbe d'épis de maïs
Inglese
bunch of panicles
Spagnolo
manojo de mazorcas
Italiano
mazzo di pannòcchie
Tedesco
Maiskolbenstrauch.
carronàda , nf: corronara,
garronada* Definizione
tretu inue unu caminu, un'orruga o àteru, girat a un'àtera bandha; fintzes buturinu, orruga istrintedha e chentza essia
Sinonimi e contrari
furriada
/
botorinu
Frasi
arribbada passilla passilla fintzas a sa carronada de predi Carta (B.Lobina)◊ in sa carronada de s'istradone si torreit a boltare a mi saludare ◊ est abetendu de biri su trenu passendinci in sa carronada
Terminologia scientifica
bdh
Traduzioni
Francese
virage
Inglese
winding
Spagnolo
viraje
Italiano
tortuosità,
curva di strada
Tedesco
Gewundenheit.
casósu , agt Definizione
nau de su late, chi rendhet meda a casu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lait riche en fromage
Inglese
rich of cheese
Spagnolo
leche que da mucho queso
Italiano
ricco di formàggio
Tedesco
reich an Käse.
cassiadórju, cassiadórzu , nm Definizione
logu, tretu inue si podet passare de unu camminu a un'àteru o, nau de s'abba, de un'erriu a una cora, de una cora a un'àtera
Sinonimi e contrari
gruxeri,
iscansadórgiu,
lavadoja,
leada,
liadroxu,
sciogadroxu
Frasi
a oru a riu, in s'ortu, bi tenimus su cassiadorzu de s'abba
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
carrefour triviaire
Inglese
crossroads,
grip point
Spagnolo
encrucijada
Italiano
trìvio,
crocìcchio,
punto di présa
Tedesco
Dreiweg.
catalúfa , nf Definizione
genia de otrobba
Frasi
dhi ant arrigalau una fànuga cun sa mosta de sa catalufa
Terminologia scientifica
ts
Traduzioni
Francese
damas de coton
Inglese
cotton damask
Spagnolo
catalufa
Italiano
damasco di cotóne
Tedesco
Damast.
catedhína , nf Definizione
catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos
Sinonimi e contrari
catedhàmine
Frasi
cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
troupe de petits chiens,
groupe de gens
Inglese
a group of little dogs,
sequence of people staying behind like dogs
Spagnolo
banda de cachorros
Italiano
insième di cagnolini,
codazzo di persóne
Tedesco
Gruppe von Hündchen,
Schwarm.
cèpa , nf: cepra,
gepa Definizione
cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu
Sinonimi e contrari
drúlluru
2.
sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare
3.
su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa
Etimo
chd.
gjeppa
Traduzioni
Francese
caillot de sang
Inglese
blood clot
Spagnolo
coágulo,
grumo de sangre
Italiano
coàgulo,
grumo di sàngue
Tedesco
Blutgerinnsel.
che , avb: chei,
chi 3,
nce Definizione
avb. de logu indefiniu, no sèmpere reale (pentzandho a unu innanti e a unu apustis de su èssere de una cosa): prus che àteru inditat istesiamentu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est), ma fintzes logu inue unu est: postu apustis de unu vrb. in impr. e totu a unu chentza àteru elementu (es. prn.) si fúrriat in chei e inditat sèmpere logu apresu a chie est foedhandho e a bortas si ponet totu a unu fintzes cun àteru avb. de logu (es. cudhàeche); a logos, si portat aifatu su pron. pl. lis, narant chis: candho che agabbat de múrghere che acósiat sos mojos e bi chis betat sas pedras (C.Frau)◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu (che lis = bi chis)/ a./c.: sa /c/ de cuménciu de custu che no càmbiat mai sonu agatandhosi apustis de vocale: za ch'est = nr. zachèste, ti che fist aviada = tichevíst aviada, mi che cheria cue = michegheriagúe (ma, comente si podet bíere, lassat cambiare sonu a sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi portat ainnanti, giustu segundhu sa régula de is cuns. mudòngias); andhare, bènnere, torrare a che unu (nau sèmpere de gente)= anch'e unu, a su logu aundi est ccn.
Sinonimi e contrari
abinche,
ci
Frasi
si no si lu tentant, che lis furant su bestiàmine ◊ su culurgione dhu faet mannu: prus de deghe no che ndh'istat in su canistedhu! ◊ che li ant segadu s'anca ◊ si che at béndhidu totu ◊ custu che lu leo a domo ◊ che so pigadu in montes ◊ ch'est essidu in América ◊ no ti che fist aviada? ◊ che li so andhadu acurtzu ◊ mi ch'est fuidu de manos ◊ bogachelu a fora! ◊ noche tucamus a sa festa ◊ so andhendhemiche a domo ◊ mi che ghiro a bidha ◊ che la frundho cantu mi andhat sa manu ◊ una mama preghendhe at isperadu pro unu fizu rútuche in su putu (G.Fadda)◊ torrachei a mi agatare! ◊ benichei candho cheres, a domo! ◊ intrachei linna, a su fogu!◊ su pane si faet còghere in su colostru fintzas a chi dhu suspiri ◊ bisonzat de chi dha bogare a fora! ◊ - it'ora ch'est? - che sunt sas bàtoro!
2.
su chi ses chirchendhe ch'est ◊ fradile tou si ch'est bidu? ◊ in custa domo abberichei a cambiare s'ària! ◊ inoghe sunt triballendhechei ◊ lu so aisetendhe ma no si ch'est bidu ancora ◊ sa pisedha che àltziat in s'iscala ◊ che colat tempus meda faghindhe custa cosa ◊ che a issa no nce n'aiat àtera! ◊ si no che fut istada sa mama, su pipiu no aiat ischípiu ite fàere ◊ mi che cheria cue!◊ amamia fintzas a candu no mi chi morzu
3.
su pane si ch'est intostadu, s'abba si ch'est sica, su fogu si ch'est mortu e sa linna agabbada, su nie si ch'est sortu, che ant iscontzadu sa domo ◊ cumpresa che l'as! ◊ apo a godire candho che so mortu (L.Loi)◊ si ch'est faghindhe tardu ◊ non che arrennessiat mancu a che bogare faedhu
4.
menzus chi sias vénniu tue a che mene ◊ fit cumbintu de andhare a che fémina onesta (G.F.Sedda)
Etimo
ltn.
hinc(e)
Traduzioni
Francese
y,
en
Inglese
there
Spagnolo
allí,
ahí,
de él (de ella,
de ellos,
de ellas),
de eso
Italiano
ci,
ce,
ne (avverbi di luogo)
Tedesco
dort.