albítriu , nm: arbítiu,
arbítriu,
arvítiu Definizione
sa capacidade chi unu tenet de decídere, de fàere una cosa chentza dipèndhere de nemos e de nudha si no de sa volontade personale; capacidade de si pònnere a solos, desesi, a fàere faina, òperas, capacidade de cumprèndhere, a bortas nau fintzes po sa prontesa chi unu tenet de si mediare candho si presentat sa dificurtade
Sinonimi e contrari
afrinzu,
atuamentu,
capatzidade,
intiga,
intílliu
/
abbrétiu
2.
fui istronada, no cumprendia prus nudha e no isciu comenti apu tentu sa fortza e s'arbítiu de ndi dhu istudai! ◊ candu si chistionat de custas cosas depis tenni s'arbítiu de no dha nomenai nimancu, a sa bonànima de mamma! ◊ is istrupiaus no tenint s'arbítriu de portai unu sodhu a domu (G.Cossu)◊ is arbítrius de su logu nostu si redusint a sa laurera e a sa pastoria
Traduzioni
Francese
volonté
Inglese
will
Spagnolo
albedrío,
iniciativa
Italiano
arbìtrio,
intraprendènza,
capacità di iniziativa
Tedesco
Ermessen,
Unternehmungslust.
alimèta , nf: animeta 1,
limeta 1 Definizione
bículu de tela tètera, bianca nida, pus che àteru a forma cuadrada, de pònnere po ammontare su càlighe naendho sa missa
Terminologia scientifica
prdc
Traduzioni
Francese
pale
Inglese
pall
Spagnolo
palia
Italiano
palla,
quadrato di téla per coprire il càlice nella méssa
Tedesco
Tuch,
das den Messkelch zudeckt.
allentoríre , vrb: lentorire* Definizione
isciúndhere de lentore
Sinonimi e contrari
allentorai,
insaurrare,
issaghinare
Traduzioni
Francese
faire devenir humide de rosée
Inglese
to wet with dew
Spagnolo
rociar
Italiano
bagnare di rugiada
Tedesco
mit Tau befeuchten.
allinnài, allinnàre , vrb rfl Definizione
fàere a linna; fàere o segare linna; pònnere linna, comente faent is matas creschendho
Sinonimi e contrari
intostare
/
linnai
2.
issus teniant diritu de allinnai in is arrius
3.
su fenu mi allinnat apetotu - naràt su burricu -
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lignifier
Inglese
to become wood,
hardening of a grass
Spagnolo
hacerse duro como madera
Italiano
farsi légna,
indurirsi di un'èrba
Tedesco
holzig werden.
allutonài , vrb Definizione
pònnere giros de latone a calecuna cosa
2.
at agatau una bella pipa allutonada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cercler de laiton
Inglese
to rim with brass
Spagnolo
zunchar con latón
Italiano
cerchiare di ottóne
Tedesco
mit Messing überziehen.
àmbulu , nm Definizione
sa capacidade o fortza de andhare; su movimentu de su brasciolu dormindho su pipiu; s'incannada po brinchidare
Sinonimi e contrari
passu
/
bantzicadura,
nannicadorju
Frasi
esso a mi chilcare trabàgliu, ca so ancora in edade e s'àmbulu no mi mancat ◊ cussu est cadhu chi tenet àmbulu ◊ su pitzinnu, a nitzuledhu, fit sighindhe s'àmbulu de su brassolu candho sa mama lu fit ninnendhe ◊ mancari triziledha comente paret at s'àmbulu bellu de trabagliare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de marcher,
balancement
Inglese
walking ability,
rocking
Spagnolo
ambulación,
balanceo
Italiano
capacità di camminare,
dondolìo
Tedesco
Fähigkeit zu laufen,
Geschaukel.
ammirànte , nm Definizione
genia de erba e frore: cragarista de caboni o pinnàciu de carabbineri
Sinonimi e contrari
sprameta
Terminologia scientifica
frs, Celosia argentea
Etimo
itl.
amaranto
Traduzioni
Francese
crête-de-coq
Inglese
rattle (weed)
Spagnolo
moco de pavo
Italiano
crésta di gallo
Tedesco
Hahnenkamm.
ammodàu , agt Definizione
chi tenet crabbu o manera in su fàere is cosas, in su tratare cun sa gente
Sinonimi e contrari
aggrabbadu,
ammodidu,
assetiosu,
garbosu,
imbodau,
pertocu
| ctr.
burrincatzu,
gavàciu,
intrudhadu,
mabigrabbau
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bien élevé
Inglese
polite
Spagnolo
de buenos modales
Italiano
di buòne manière,
gentile
Tedesco
manierlich.
àndara , nf: àndhala,
àndhela,
ànnala,
ànnela Definizione
logu inue si passat, camminedhu po passare; su singiale o peada chi abbarrat in terra de comente at passau gente o pegus
Sinonimi e contrari
andhamenta,
andhaledha,
andhera,
andiredhu,
caminera
/
guturinu,
mòri,
sémida
Frasi
est un'ànnala perdosa ◊ cantu fit bella s'àndhala bianca de su caminu!…◊ su fogu andhat solu in sas àndhalas pienas de foza sica
2.
manzaniles de ghidhighia as a aggrucare in àndhalas de fide
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sentier
Inglese
path
Spagnolo
vereda,
rastro,
huellas
Italiano
vïòttolo di campagna
Tedesco
Feldweg.
animalàtzu , nm Definizione
foedhu chi si narat a disprétziu, a unu, prus che àteru brigandhodhu; nau in cobertantza, su dimóniu
Sinonimi e contrari
bestiatzu
/
dimóniu
Frasi
in cue ses, brutu animalatzu: essimiche! ◊ animalatzu, cudha crebendhe de su fàmine ma no ponet a manigare!
2.
s'animalatzu mi abbaidaiat cun ogros de fiamas e mi lantzitaiat su sentidu (G.Ruju)
Traduzioni
Francese
animal,
imbécile
Inglese
nasty-animal
Spagnolo
animal,
bestia
Italiano
animalàccio (détto in tòno di rimpròvero)
Tedesco
plumpe Person.
annicàdu , pps, agt Definizione
de annicare
Sinonimi e contrari
abbrudhatu,
abbutzadu,
acubadu,
aggromolau,
annozadu,
inconadu,
nechidau,
pirmatu
| ctr.
allegru,
pregiosu
2.
sas velas dissipadas, sas abbas annicadas mi fatesint paura (R.Congiu)◊ resto annicadu pensendhe a su fogu chi nos brúsiat badhes e costeras (P.Giudice Marras)◊ paret sempre annicada, faedhendhe
Traduzioni
Francese
triste
Inglese
bad mood
Spagnolo
triste
Italiano
triste,
di malumóre
Tedesco
traurig,
schlecht gelaunt.
annicàre , vrb Definizione
essire de malumore, tristos, sérios, unu pagu oféndhios
Sinonimi e contrari
abbrodhiare,
abbudhai,
aconchedhare,
amprudhiare,
annichidai,
annozare,
atrafudhai,
imbromare,
ingromorare,
pirmare,
pudhare 1
| ctr.
allegrare,
prexai
Frasi
proite no ti annicas e ti alteras candho bestint sa sarda poesia fatendhe a su limbazu violeras? (P.Casu)◊ si est annicadu cun megus ca li apo nadu chi no lu cherzo!
Traduzioni
Francese
bouder,
mettre de mauvaise humeur
Inglese
to put in a bad mood
Spagnolo
amostazar
Italiano
imbronciare,
métter di malumóre
Tedesco
schmollen,
verstimmen.
anninnitàu , pps, agt Definizione
de anninnitae; chi est miseredhu, no at créschiu, nau de ccn.
Sinonimi e contrari
trighinzu 1
Traduzioni
Francese
rachitique,
maigre et débile
Inglese
poor looks,
rachitic
Spagnolo
raquítico
Italiano
di aspètto mìsero,
rachìtico
Tedesco
kümmerlich.
aparrónchiu , avb: parrónchiu* Definizione
a su contràriu, male / fàghere una cosa a a. = a coredhu, male, a improdhu
Traduzioni
Francese
tordu,
de travers
Inglese
crosswise,
crooked
Spagnolo
de través
Italiano
stòrto,
di travèrso
Tedesco
schief,
quer.
apeitàda , nf: apetzicada Definizione
posta de pei, su sinnale o arrastu chi abbarrat in terra comente si ponent is peis mescamente in logu ue prus si podet bíere
Sinonimi e contrari
apeicu,
peada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
empreinte
Inglese
footprint
Spagnolo
huella
Italiano
imprónta di piède,
di scarpa
Tedesco
Spur.
apillàda , nf Definizione
crufessone manna de gente
Sinonimi e contrari
afollamentu,
apubulada,
atrepógliu,
atrupamentu
Frasi
totu sa siendha cosa sua fiat un'apillada de fillus (F.Pes)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entassement
Inglese
heap,
crowd
Spagnolo
muchedumbre
Italiano
ammuchiata,
fiumana di gènte
Tedesco
Menschenstrom.
arranomonài , vrb: arrenomenai Definizione
nàrrere su númene de unu
Sinonimi e contrari
arremonae,
fentomare,
mantovare
Frasi
fostei no nd'iat inténdiu mai arranomonendi?
Etimo
ctl.
renomenar
Traduzioni
Francese
nommer
Inglese
to name
Spagnolo
nombrar
Italiano
nominare,
fare il nóme di qlc
Tedesco
erwähnen.
arrebàtu , nm: rebatu* Definizione
atacu de una maladia (es. de callentura); arrebbentu, múngia, pelea po calecuna cosa
Sinonimi e contrari
afogu,
cària,
cumbata,
impodha,
inzotu,
istimpida,
matana,
mugna,
pista,
pistapone,
podha
Traduzioni
Francese
prodrome,
anxiété,
agitation
Inglese
warning sign,
labour,
anxiety,
disease attack
Spagnolo
arrebato
Italiano
attacco di male,
pròdromo,
affanno,
agitazióne
Tedesco
Anfall,
Prodrom,
Angst,
Aufregung.
arregortzài , vrb: arregurtzai Definizione
pònnere iscaza, orrugos de pedra, pedra pitica in is calancas, fossos, buidos, faendho muru, po prènnere, aparigiare
Etimo
ctl.
regalzar
Traduzioni
Francese
boucher des fissures avec de petits bouts de pierre
Inglese
to splinter again
Spagnolo
encascotar,
rellenar
Italiano
riempire con schégge di piètra le fessure dei muri,
rinverzare
Tedesco
mit Spänen oder Splittern verstopfen.
arrepicài 2, arrepicàre , vrb rfl: repicare Definizione
su si pònnere bene de bestimentu, cuncordare cun arrepicus
Sinonimi e contrari
allaputzai,
impompitare
Frasi
ma càstia comenti si arrepicat custa bècia! ◊ est totu bèni arrepicau, oi
Etimo
spn.
repicarse
Traduzioni
Francese
se pomponner
Inglese
to wear frills,
to dress elegantly
Spagnolo
acicalarse
Italiano
ornarsi di frónzoli,
vestire con eleganza
Tedesco
sich mit Flitterwerk schmücken,
sich mit Eleganz kleiden.