arresciòni , nm: arriscioni,
arrintzone,
arritzone,
arritzoni,
arruscioni,
arrutzoni,
erriscioni*,
ritzone Definizione
arritzoni de mata, de terra, de sicu, genia de animaledhu chi si faet sa tana in terra o in buidos de mata, essit solu a denote, portat sa pedhe totu ispinas (foras de sa bentre) e candho dhu tocant si faet a bòcia totu ispinosa a dónnia bandha; genia de animaledhu de mare, tundhu, piticu de sete o oto centímetros, a ispinas longas a dónnia bandha (arritzoni de mari o de tríscia); su primu corgiolu de sa castàngia, totu a ispinas longas; nau in cobertantza, su sutabbídhiu de sa fémina / is partis de un'a. de mari: scroxu, ispina, buca, títulas (oos, solu de s'a. fémina), sidhus (genia de bentosas)
Sinonimi e contrari
eritu*,
ischissone
/
tzinnea,
tzintzinu
Modi di dire
csn:
intrada de leoni e bessida de arritzoni = fatura de chie si paret de chèrrere o de poder fàghere meda e agabbat a birgonza o no faghet nudha; is arritzonis (de mari) iscolant = perdent sos oos, che lis essint irfatos a brou
Frasi
dhoi at lèpuris, conillus e arruscionis ◊ portat is pilus círdinus coment'e un'arruscioni
Terminologia scientifica
anra, erinaceus aeuropeus italicus; anb, arbacia pustulosa, paracentrotus lividus, echinus acutus, e. melo, sphaerechinus granularis; rbr
Traduzioni
Francese
hérisson,
hérisson de mer
Inglese
hedgehog
Spagnolo
erizo
Italiano
rìccio,
rìccio di mare
Tedesco
Igel,
Seeigel.
arrocàli , nm: rocale 1 Definizione
genia de pische: a su mascu de s'a. biancu dhi narant perdixi e babbasuni, segundhu su tempus dhi narant lampu; in cobertantza, iscimpru, macacu
Frasi
aciapa su gatu ca ndi at furau s'arrocali de su pratu!
Terminologia scientifica
psc, crenilabrus tinca
Etimo
ctl.
roquer
Traduzioni
Francese
labre,
gobie,
merle d'eau
Inglese
goby
Spagnolo
tordo,
señorita
Italiano
labro,
pavóne,
mèrlo di mare
Tedesco
Lippfisch.
arrosiài , vrb: orrosare,
rosiai Definizione
isciúndhere de arrosu, betare abba (o àteru) a ispergiadura, ma fintzes abbare meda
Sinonimi e contrari
abbae,
abbuerare,
arrusciai,
saurrare
/
lentorare
Frasi
seu arrosiendi su pranteri in sa tuedha
2.
sa figumorisca su mengianu chitzi est arrosiada e sa spina no bobat
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
irriguer
Inglese
to irrigate
Spagnolo
rociar
Italiano
irrigare,
cospàrgere di rugiada
Tedesco
bewässern,
bestreuen.
assaghinàre , vrb Definizione
isciúndhere su logu, sa cosa, de saghina, de orrosu
Sinonimi e contrari
issaghinare,
saurrare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire devenir humide de rosée
Inglese
to wet with dew
Spagnolo
rociar
Italiano
bagnare di rugiada
Tedesco
mit Tau benetzen.
assèndhere , vrb: assènnere Definizione
coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu
Sinonimi e contrari
achirrare,
andai,
assurpire,
bènnere,
falare,
lòmpere
Frasi
e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina
2.
donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note
3.
su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes
4.
candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja
Traduzioni
Francese
venir
Inglese
to come
Spagnolo
venir,
venir un mal
Italiano
venire,
scéndere (détto di un male)
Tedesco
betroffen werden (von einem Unglück).
astoremarínu , nm Definizione
stori de pisci, de sa púliga, genia de pigione papadore de petza chi faet abbitu in logos de istagnu
Terminologia scientifica
pzn, circus aeruginosus
Traduzioni
Francese
faucon de marais
Inglese
duck-hawk
Spagnolo
arpella,
borní
Italiano
falco di palude
Tedesco
Rohrweihe.
àstua , nf: àstula Definizione
orrughedhu de linna minore, crutzu e ladu, bogau o segau unu pagu de longu, a isperradura, segandho e iscudendho a segure; genia de naturale de ccn. / àstua de prana = apranadura
Sinonimi e contrari
alciuza,
doladu,
gliesca,
iscata,
isciapa,
schedra,
taza
/
naturale
Modi di dire
csn:
bogai à. de unu truncu, faisí a àstulas; betare s'à. de unu a un'àteru = pigai is difetus de un'àteru; andhare in àstula (nadu de unu) = èssere astulau, irdeortu, pagu atentu faghindhe cosa
Frasi
àstula negat d'esser de presone, ma su truncu est de veru delincuente (B.Asili)
2.
pro s'àstula mala chi at, lu leant totu de lantza e de punta ◊ bae chi già li at betadu, s'àstula de su babbu!
Cognomi e Proverbi
prb:
àlbori orrutu, totus dhi bogant àstula
Etimo
ltn.
astula
Traduzioni
Francese
éclat de bois
Inglese
splinter
Spagnolo
astilla de madera
Italiano
schéggia di légno
Tedesco
Holzsplitter.
atribída , nf: atrivia,
atrivida Definizione
su si atrivire; fata de gente atrivia / fàghere s'a. = arriscai a fai cosa chi no si depit
Sinonimi e contrari
atrevimentu,
atribidura,
atriviscione,
tramesada
Frasi
fizu meu, ista sèmpere onestu: mai a nisciunus fetas atrivida!
2.
no ndhe fato de cussas atrividas! (Mura)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hardiesse
Inglese
brave deed
Spagnolo
atrevimiento
Italiano
atto di audàcia,
di sfrontatézza
Tedesco
Kühnheit.
atufài , vrb Definizione
fàere atufu o atúfidu, pigare atufu, pònnere fragu malu de isserru e de umidore, de cosa guasta; nau de gente, pèrdere de ànimu
Sinonimi e contrari
afungai,
afungorai,
allanire,
ammucorai,
ammufai,
annabrai,
intufire,
intuvare,
limire,
morighinire,
tufire
Etimo
spn.
atufar
Traduzioni
Francese
prendre une odeur de moisi,
moisir
Inglese
to grow musty
Spagnolo
enmohecer,
atufar
Italiano
prèndere odóre di tanfo,
ammuffire
Tedesco
dumpfig riechen,
verschimmeln.
atzíbba , nf: tzibba* Definizione
genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota a orrostu o a budhiu
Sinonimi e contrari
èlema,
elimedha
/
sassoini
Terminologia scientifica
rba, Atriplex portulacoides
Traduzioni
Francese
pourpier des mers
Inglese
purslane
Spagnolo
orzaga
Italiano
porcellana di mare
Tedesco
Keilmelde.
àtzos , nm Definizione
puntos de cosidura in segadas de sa carre / pònnere atzos = cosire una ferida
Sinonimi e contrari
puntos
Traduzioni
Francese
points de suture
Inglese
stiches
Spagnolo
puntos de sutura
Italiano
punti di sutura
Tedesco
Suturfäden.
babballúca , nf: bambaloca,
bombulita,
bubbalica Definizione
bubburuca o luna de sabone, ma fintzes bubburuca de freadura o iscardidura
Sinonimi e contrari
bubbugiuca,
bumbuglione
2.
trabballendi custa cosa ti essint is babballucas coment'e bocioedhas in sa manu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bulle de savon
Inglese
little soap bubble
Spagnolo
burbuja de jabón
Italiano
bollicina di sapóne
Tedesco
Seifenblase.
bàcu , nm: vacu Definizione
gúturu o canale de monte, logu ue su terrenu faet coment'e a badhe istrinta / andai bacu ’acu = totu intro de su badhigru; min. bachixedhu, bachitzolu
Sinonimi e contrari
tàcinu
Frasi
su fumu ispintu de su bentu ndhi àrtziat in is bacus de sa costa ◊ me is montis dhoi at bacus e serras ◊ s'istradone súlciat sos bacos de sa costizola ◊ retumbendi in is bacus calat s'arriu ◊ teniat unu bacu mannu de una deghina de ètaros ◊ est totu éliche, lidone, chessa, aliderru in cussos bacos
Cognomi e Proverbi
smb:
Accu
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
ravin
Inglese
gorge
Spagnolo
garganta,
desfiladero
Italiano
fórra,
góla di montagna
Tedesco
Schlucht.
balentía , nf: valentia Definizione
sa b. est unu valore de su sardu: est su fàere de su balente, su coràgiu de parare a su tempus, a is dificurtades e traschias de sa vida, a sa malesa de chie cumandhat fintzes contras a su torracontu de sa gente, a is cambiamentos de su connotu chi at fatu chie a sa sociedade nosta dh'ingiúliat e dh'istrochet faendhodha andhare a passu de is istràngios, b. est a fàere bene ue e candho dhue at dificultades; in cobertantza e a disprétziu si narat de su contràriu puru
Sinonimi e contrari
abbalentiada,
falentesa,
falentia,
proesa
Frasi
s'isposu tuo no fachet una balentia, no godit petzi su chi li dant! ◊ custa est balentia chi mantenzo: mi pico s'isposu chi cherjo deo, no su chi cheries bois! ◊ totu sa bidha est cuntenta de sa balentia chi at fatu, ca est cojúbiu bonu! ◊ in totue su Sardu chi est istadu at fatu sempre balentia!
2.
za l'apo bida sa balentia, a bíere a fiza mea acasazandhe su pejus de sa bidha!…◊ arratza de balentia chi as fatu a lassare a cudhu chi istimaias!…◊ ite balentia a assachiare unu pisedhu abbarradu solu!…
Etimo
spn.
valentía
Traduzioni
Francese
vaillance,
courage,
prouesse
Inglese
bravery
Spagnolo
valentia
Italiano
prodézza,
bravura,
atto di coràggio
Tedesco
Kühnheit.
balivigàre , vrb Definizione
campare male, de ispedientes
Sinonimi e contrari
campitzare,
campugiai,
campurigiai
Frasi
babbu e fizu fint duos ladros de professione, balivigaiant cun abbilidade ma che finesint in prejone
Traduzioni
Francese
vivre d'expédients
Inglese
to live on one's wit
Spagnolo
vivir a duras penas
Italiano
vìvere a stènto,
di espediènti
Tedesco
darben.
bàralu , agt Definizione
chi est bascitedhedhu, minore meda de carena
Sinonimi e contrari
bagatu,
bàrrinu,
curtzete
| ctr.
giganti,
longarione
Frasi
a los vídere ambos duos fit che a pònnere unu gigante chin d-unu de cudhos ominedhos bàralos de sas domos de gianas
Terminologia scientifica
zcrn
Traduzioni
Francese
petit
Inglese
short
Spagnolo
bajo
Italiano
basso di statura
Tedesco
klein.
baràtu , agt Definizione
chi est a prétziu bàsciu, chi costat pagu in dinare
Sinonimi e contrari
ammingadu
| ctr.
caru
Modi di dire
csn:
leare, comporare, bèndhere a su baratu; bèndhere a istracu b. = a sa frundhida, coment'e candho no ndhe cheret prus neunu, de una cosa, e abbàssiant meda su prétziu
Frasi
picatila totu, sa carchina, ca ti la doe barata! ◊ cosa barata inoghe no che ndh'at
2.
su chi li daiant si lu torraiat a bèndhere a su baratu ◊ a su baratu sa zente curret che muschina a su binu! ◊ custus meris bisant trabballadoris a istracu baratu e masedus
Etimo
spn., ctl.
Traduzioni
Francese
à bon marché
Inglese
cheap
Spagnolo
barato
Italiano
di mòdico prèzzo
Tedesco
billig.
barrantzedhàre , vrb: barrantzellare Definizione
andhare a giru po vardiania comente faent is barracellos, o fintzes a iscrucugiare
Sinonimi e contrari
rundai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire la ronde
Inglese
to go out on rounds
Spagnolo
rondar
Italiano
uscire di rónda
Tedesco
die Runde machen.
befài , vrb: abbefare,
befare,
befiare Definizione
pigare a befa, erríere de àtere unu pagu a disprétziu
Sinonimi e contrari
abbilgonzare,
abbirgonzire,
bufonai,
ciacotai,
ilvilgonzare,
sbregungiri
Frasi
a issu totus dhu befant ◊ si aiat gana de si ndhe befare, sa sorte, mi podiat fàghere macu! ◊ cussu si béfiat de su male anzenu: si aiat abbaidadu a su sou!…◊ sunt befendhe de s'unu e de s'àteru e no si abbàidant mai a carrones!◊ su ponidori de fogu est finas cussu chi befat is atrus cun sa limba
Traduzioni
Francese
se moquer de quelqu'un,
de quelque chose
Inglese
to make a fool of s.o.
Spagnolo
burlarse,
mofarse,
befarse de algo o alguien
Italiano
farsi bèffa di qlc.,
di qlcs
Tedesco
verspotten,
auslachen.
bonómine , nm Definizione
ómine giustu, àbbile, sàbiu, postu a peritziare dannos, addesumare o ispartzire interessos, pònnere paghes: po sa matessi cosa si narat fintzes solu ómine; si narat fintzes a unu calesiògiat ómine po dhu tzerriare, candho no s'ischit ite dhu narant
2.
bonómine, e de ue sezis?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
médiateur,
homme de confiance
Inglese
peacemaker
Spagnolo
conciliador
Italiano
pacière,
uòmo di fidùcia
Tedesco
Versöhner,
Vertrauensmann.