Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

arresciòni , nm: arriscioni, arrintzone, arritzone, arritzoni, arruscioni, arrutzoni, erriscioni*, ritzone Definition arritzoni de mata, de terra, de sicu, genia de animaledhu chi si faet sa tana in terra o in buidos de mata, essit solu a denote, portat sa pedhe totu ispinas (foras de sa bentre) e candho dhu tocant si faet a bòcia totu ispinosa a dónnia bandha; genia de animaledhu de mare, tundhu, piticu de sete o oto centímetros, a ispinas longas a dónnia bandha (arritzoni de mari o de tríscia); su primu corgiolu de sa castàngia, totu a ispinas longas; nau in cobertantza, su sutabbídhiu de sa fémina / is partis de un'a. de mari: scroxu, ispina, buca, títulas (oos, solu de s'a. fémina), sidhus (genia de bentosas) Synonyms e antonyms eritu*, ischissone / tzinnea, tzintzinu Idioms csn: intrada de leoni e bessida de arritzoni = fatura de chie si paret de chèrrere o de poder fàghere meda e agabbat a birgonza o no faghet nudha; is arritzonis (de mari) iscolant = perdent sos oos, che lis essint irfatos a brou Sentences dhoi at lèpuris, conillus e arruscionis ◊ portat is pilus círdinus coment'e un'arruscioni Scientific Terminology anra, erinaceus aeuropeus italicus; anb, arbacia pustulosa, paracentrotus lividus, echinus acutus, e. melo, sphaerechinus granularis; rbr Translations French hérisson, hérisson de mer English hedgehog Spanish erizo Italian rìccio, rìccio di mare German Igel, Seeigel.

arrocàli , nm: rocale 1 Definition genia de pische: a su mascu de s'a. biancu dhi narant perdixi e babbasuni, segundhu su tempus dhi narant lampu; in cobertantza, iscimpru, macacu Sentences aciapa su gatu ca ndi at furau s'arrocali de su pratu! Scientific Terminology psc, crenilabrus tinca Etymon ctl. roquer Translations French labre, gobie, merle d'eau English goby Spanish tordo, señorita Italian labro, pavóne, mèrlo di mare German Lippfisch.

arrosiài , vrb: orrosare, rosiai Definition isciúndhere de arrosu, betare abba (o àteru) a ispergiadura, ma fintzes abbare meda Synonyms e antonyms abbae, abbuerare, arrusciai, saurrare / lentorare Sentences seu arrosiendi su pranteri in sa tuedha 2. sa figumorisca su mengianu chitzi est arrosiada e sa spina no bobat Scientific Terminology tpm Etymon spn. Translations French irriguer English to irrigate Spanish rociar Italian irrigare, cospàrgere di rugiada German bewässern, bestreuen.

assaghinàre , vrb Definition isciúndhere su logu, sa cosa, de saghina, de orrosu Synonyms e antonyms issaghinare, saurrare Etymon srd. Translations French faire devenir humide de rosée English to wet with dew Spanish rociar Italian bagnare di rugiada German mit Tau benetzen.

assèndhere , vrb: assènnere Definition coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu Synonyms e antonyms achirrare, andai, assurpire, bènnere, falare, lòmpere Sentences e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina 2. donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note 3. su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes 4. candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja Translations French venir English to come Spanish venir, venir un mal Italian venire, scéndere (détto di un male) German betroffen werden (von einem Unglück).

astoremarínu , nm Definition stori de pisci, de sa púliga, genia de pigione papadore de petza chi faet abbitu in logos de istagnu Scientific Terminology pzn, circus aeruginosus Translations French faucon de marais English duck-hawk Spanish arpella, borní Italian falco di palude German Rohrweihe.

àstua , nf: àstula Definition orrughedhu de linna minore, crutzu e ladu, bogau o segau unu pagu de longu, a isperradura, segandho e iscudendho a segure; genia de naturale de ccn. / àstua de prana = apranadura Synonyms e antonyms alciuza, doladu, gliesca, iscata, isciapa, schedra, taza / naturale Idioms csn: bogai à. de unu truncu, faisí a àstulas; betare s'à. de unu a un'àteru = pigai is difetus de un'àteru; andhare in àstula (nadu de unu) = èssere astulau, irdeortu, pagu atentu faghindhe cosa Sentences àstula negat d'esser de presone, ma su truncu est de veru delincuente (B.Asili) 2. pro s'àstula mala chi at, lu leant totu de lantza e de punta ◊ bae chi già li at betadu, s'àstula de su babbu! Surnames and Proverbs prb: àlbori orrutu, totus dhi bogant àstula Etymon ltn. astula Translations French éclat de bois English splinter Spanish astilla de madera Italian schéggia di légno German Holzsplitter.

atribída , nf: atrivia, atrivida Definition su si atrivire; fata de gente atrivia / fàghere s'a. = arriscai a fai cosa chi no si depit Synonyms e antonyms atrevimentu, atribidura, atriviscione, tramesada Sentences fizu meu, ista sèmpere onestu: mai a nisciunus fetas atrivida! 2. no ndhe fato de cussas atrividas! (Mura) Etymon srd. Translations French hardiesse English brave deed Spanish atrevimiento Italian atto di audàcia, di sfrontatézza German Kühnheit.

atufài , vrb Definition fàere atufu o atúfidu, pigare atufu, pònnere fragu malu de isserru e de umidore, de cosa guasta; nau de gente, pèrdere de ànimu Synonyms e antonyms afungai, afungorai, allanire, ammucorai, ammufai, annabrai, intufire, intuvare, limire, morighinire, tufire Etymon spn. atufar Translations French prendre une odeur de moisi, moisir English to grow musty Spanish enmohecer, atufar Italian prèndere odóre di tanfo, ammuffire German dumpfig riechen, verschimmeln.

atzíbba , nf: tzibba* Definition genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota a orrostu o a budhiu Synonyms e antonyms èlema, elimedha / sassoini Scientific Terminology rba, Atriplex portulacoides Translations French pourpier des mers English purslane Spanish orzaga Italian porcellana di mare German Keilmelde.

àtzos , nm Definition puntos de cosidura in segadas de sa carre / pònnere atzos = cosire una ferida Synonyms e antonyms puntos Translations French points de suture English stiches Spanish puntos de sutura Italian punti di sutura German Suturfäden.

babballúca , nf: bambaloca, bombulita, bubbalica Definition bubburuca o luna de sabone, ma fintzes bubburuca de freadura o iscardidura Synonyms e antonyms bubbugiuca, bumbuglione 2. trabballendi custa cosa ti essint is babballucas coment'e bocioedhas in sa manu Etymon srd. Translations French bulle de savon English little soap bubble Spanish burbuja de jabón Italian bollicina di sapóne German Seifenblase.

bàcu , nm: vacu Definition gúturu o canale de monte, logu ue su terrenu faet coment'e a badhe istrinta / andai bacu ’acu = totu intro de su badhigru; min. bachixedhu, bachitzolu Synonyms e antonyms tàcinu Sentences su fumu ispintu de su bentu ndhi àrtziat in is bacus de sa costa ◊ me is montis dhoi at bacus e serras ◊ s'istradone súlciat sos bacos de sa costizola ◊ retumbendi in is bacus calat s'arriu ◊ teniat unu bacu mannu de una deghina de ètaros ◊ est totu éliche, lidone, chessa, aliderru in cussos bacos Surnames and Proverbs smb: Accu Scientific Terminology slg Etymon srdn. Translations French ravin English gorge Spanish garganta, desfiladero Italian fórra, góla di montagna German Schlucht.

balentía , nf: valentia Definition sa b. est unu valore de su sardu: est su fàere de su balente, su coràgiu de parare a su tempus, a is dificurtades e traschias de sa vida, a sa malesa de chie cumandhat fintzes contras a su torracontu de sa gente, a is cambiamentos de su connotu chi at fatu chie a sa sociedade nosta dh'ingiúliat e dh'istrochet faendhodha andhare a passu de is istràngios, b. est a fàere bene ue e candho dhue at dificultades; in cobertantza e a disprétziu si narat de su contràriu puru Synonyms e antonyms abbalentiada, falentesa, falentia, proesa Sentences s'isposu tuo no fachet una balentia, no godit petzi su chi li dant! ◊ custa est balentia chi mantenzo: mi pico s'isposu chi cherjo deo, no su chi cheries bois! ◊ totu sa bidha est cuntenta de sa balentia chi at fatu, ca est cojúbiu bonu! ◊ in totue su Sardu chi est istadu at fatu sempre balentia! 2. za l'apo bida sa balentia, a bíere a fiza mea acasazandhe su pejus de sa bidha!…◊ arratza de balentia chi as fatu a lassare a cudhu chi istimaias!…◊ ite balentia a assachiare unu pisedhu abbarradu solu!… Etymon spn. valentía Translations French vaillance, courage, prouesse English bravery Spanish valentia Italian prodézza, bravura, atto di coràggio German Kühnheit.

balivigàre , vrb Definition campare male, de ispedientes Synonyms e antonyms campitzare, campugiai, campurigiai Sentences babbu e fizu fint duos ladros de professione, balivigaiant cun abbilidade ma che finesint in prejone Translations French vivre d'expédients English to live on one's wit Spanish vivir a duras penas Italian vìvere a stènto, di espediènti German darben.

bàralu , agt Definition chi est bascitedhedhu, minore meda de carena Synonyms e antonyms bagatu, bàrrinu, curtzete | ctr. giganti, longarione Sentences a los vídere ambos duos fit che a pònnere unu gigante chin d-unu de cudhos ominedhos bàralos de sas domos de gianas Scientific Terminology zcrn Translations French petit English short Spanish bajo Italian basso di statura German klein.

baràtu , agt Definition chi est a prétziu bàsciu, chi costat pagu in dinare Synonyms e antonyms ammingadu | ctr. caru Idioms csn: leare, comporare, bèndhere a su baratu; bèndhere a istracu b. = a sa frundhida, coment'e candho no ndhe cheret prus neunu, de una cosa, e abbàssiant meda su prétziu Sentences picatila totu, sa carchina, ca ti la doe barata! ◊ cosa barata inoghe no che ndh'at 2. su chi li daiant si lu torraiat a bèndhere a su baratu ◊ a su baratu sa zente curret che muschina a su binu! ◊ custus meris bisant trabballadoris a istracu baratu e masedus Etymon spn., ctl. Translations French à bon marché English cheap Spanish barato Italian di mòdico prèzzo German billig.

barrantzedhàre , vrb: barrantzellare Definition andhare a giru po vardiania comente faent is barracellos, o fintzes a iscrucugiare Synonyms e antonyms rundai Etymon srd. Translations French faire la ronde English to go out on rounds Spanish rondar Italian uscire di rónda German die Runde machen.

befài , vrb: abbefare, befare, befiare Definition pigare a befa, erríere de àtere unu pagu a disprétziu Synonyms e antonyms abbilgonzare, abbirgonzire, bufonai, ciacotai, ilvilgonzare, sbregungiri Sentences a issu totus dhu befant ◊ si aiat gana de si ndhe befare, sa sorte, mi podiat fàghere macu! ◊ cussu si béfiat de su male anzenu: si aiat abbaidadu a su sou!…◊ sunt befendhe de s'unu e de s'àteru e no si abbàidant mai a carrones!◊ su ponidori de fogu est finas cussu chi befat is atrus cun sa limba Translations French se moquer de quelqu'un, de quelque chose English to make a fool of s.o. Spanish burlarse, mofarse, befarse de algo o alguien Italian farsi bèffa di qlc., di qlcs German verspotten, auslachen.

bonómine , nm Definition ómine giustu, àbbile, sàbiu, postu a peritziare dannos, addesumare o ispartzire interessos, pònnere paghes: po sa matessi cosa si narat fintzes solu ómine; si narat fintzes a unu calesiògiat ómine po dhu tzerriare, candho no s'ischit ite dhu narant 2. bonómine, e de ue sezis? Etymon srd. Translations French médiateur, homme de confiance English peacemaker Spanish conciliador Italian pacière, uòmo di fidùcia German Versöhner, Vertrauensmann.