calichemúru , nm: calighemuru, calixemuru, carigamuru Definitzione càlixi de muru: una genia de erba chi faet meda in is imbagas de is muros, a fògia tundha, grussita e pagu pagu a bisura de imbudu (a logos dhi narant cobertore, crabetore), cun su tenaghe chi est su cambu puru e in mesu in mesu Sinònimos e contràrios alighemuru, caulemuru, capedhemuru, cocoratza, cocorroi 1, salighemuru Frases cussa crabitura abbannonada est prena de aminzone e de carigamuru Terminologia iscientìfica rba, Umbilicus rupestris Tradutziones Frantzesu ombilic de Vénus Ingresu pennywort Ispagnolu ombligo de Venus Italianu ombelico di Vènere Tedescu Nabelkraut.

cambizadòre , nm Definitzione domadore, annestradore de cuadhos Terminologia iscientìfica prf Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dompteur de chevaux Ingresu horse-breaker Ispagnolu domador de caballos Italianu domatóre di cavalli Tedescu Zureiter.

cambrài , nm Definitzione genia de tela, fine, de cotone Sinònimos e contràrios cambré, cambresina, cambrí, trambichi Terminologia iscientìfica ts Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu toile de Cambrai Ingresu cambrai cloth Ispagnolu cambray Italianu téla di Cambrai Tedescu Kambriktuch.

cambresína , nf Definitzione genia de tela, fine, de cotone Sinònimos e contràrios cambrai, cambré, cambrí, trambichi Terminologia iscientìfica ts Ètimu ctl. cambresina Tradutziones Frantzesu toile de Cambrai Ingresu cambrai cloth Ispagnolu tela de Cambray Italianu téla di Cambrai Tedescu Kambriktuch.

campínu, càmpinu , agt Definitzione nau de erba, chi est de campu, chi creschet chentza trebballada, chentza manígiu o contivígiu de sa gente / sóriche càmpinu = s'alaepedhe, ma fintzas sa sorigàrgia; rusta càmpina = ginia de pínnixi de is matas; pudha càmpina = pidraxu, pitarra; istúrulu càmpinu = isturru niedhu Frases frores càmpinos ◊ ant ispianadu su monte: l'ant fatu netu che terra càmpina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu des prés Ingresu of the meadows Ispagnolu de prado Italianu di campo, pratènse Tedescu Feld…

canía , nf: canina Definitzione is canes, chedha de canes Sinònimos e contràrios canesia, canília Frases za bi ndhe at de cania in cussa pinneta!…◊ sunt in sudhu currindhe fatu a totugantos che canina fatu a fera! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu troupe de chiens Ingresu a pack of dogs Ispagnolu perrada, perrería, jauría Italianu quantità di cani Tedescu Meute.

cannitzàda , nf: acannitzada Definitzione sa canna intéssia de is teuladas Sinònimos e contràrios arreciau, canníciu, incannada 1, incannitadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu treillis de roseaux Ingresu cane hurdle Ispagnolu cañizo Italianu gratìccio di canne Tedescu Rohrgeflecht.

cannonàdu , nm, pps: cannonatu, cannonau Definitzione calidade de àghina niedha chi giaet unu de is méngius binos sardos / coment'e pps., de cannonare Sinònimos e contràrios cagnolare Frases su cannonau cosa sua si callat in s’unga! Terminologia iscientìfica frt, bfg Tradutziones Frantzesu vin rouge exquis Ingresu delicious wine of red quality Ispagnolu garnacha Italianu vino prelibato di qualità róssa Tedescu köstliche Rotweinsorte.

cantàre 1 , nm: cantari, chintare 1, chintari Definitzione pesu, tanti de baranta chilos (= 100 líbberas); aina po pesare: c. russu (pesat fintzes a chentu chimbanta líbberas), cantaritu (pesat fintzes a chentu líbberas): su c. est fatu che una pesa, ma chentza pratu, solu cun is gàncios, e si pigat in duos cun su gànciu de pigare intrau in d-unu fuste grussu / s'untza che betat su cantare = bastat pagu pro fàghere dannu, mescamente candho sas cosas sunt in tàntaris che a sa canna de una pesa, o fintzas a fortza de fàghere cosas chi no andhant bene Sinònimos e contràrios pesa Frases de sa cunfetura de Fonne ndhe cherio tres cantares ◊ at béndiu centu chintaris de casu ◊ cussa cosa pesat duus cantaris ◊ su meda in cosas goi no si misurat a prammos e ne a cantares 2. bae a Bodale a ti dare su cantare, pro piaghere, chi est a pesare su porcu Sambenados e Provèrbios prb: a untza a untza si faghet su cantare Terminologia iscientìfica ans Tradutziones Frantzesu poids de cent livres Ingresu weight of 100 pounds Ispagnolu peso de ciento libras Italianu péso di cènto libbre, cantaro Tedescu 100 Pfund-Gewicht.

carigài , vrb: carigare Definitzione fàere a càriga, nau mescamente de sa figu ma fintzes de àteros frutos / carigàresi de unu = pagaresindhe, vengaisí Sinònimos e contràrios acalabiare, acalamai, addormicare, allacanae, allartzanai, allizare, ammustiai, apabassai Frases sa figu cota, si no ndh'est bodhida, si che càrigat dereta ◊ sa figu si ponit in su soli a carigai ◊ sa figu est carighendi 2. za mi ndhe at fatu, ma mi ndhe so carigadu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sécher des figues Ingresu to desiccate Ispagnolu secarse (de la fruta) Italianu assecchire (détto di frutta) Tedescu trocken werden.

carnanséri, carnasséri, carnatzéri , nm: carniceri, carnitzeri, carranasseri, carronasseri, cranatzeri, crannatzeri, crannetzeri Definitzione chie faet e bendhet sa petza; chie còmporat e bendhet bestiàmene po sa petza Sinònimos e contràrios bancalaju, bangadore, bangàgiu, caitzeri, caitzu, faturanti, macedhaju, petzàrgiu Frases bandu anca ’e su crannatzeri e ti pigu duas bistecas po ti dhas fai arrustias ◊ su crannatzeri nostu bendit petza de angioni de callu ◊ candu su bòi est làngiu, su carnatzeri est tristu 2. cussus no funt dotoris: funt crannatzeris!… Terminologia iscientìfica prf Ètimu ctl. carnicer Tradutziones Frantzesu boucher, commerçant de bétail Ingresu butcher, cattle merchant Ispagnolu carnicero Italianu macellàio, commerciante di bestiame Tedescu Metzger.

carrafàle , agt, nf: cordofali, corrofale, garrofali Definitzione calidade de cheréssia barracochina, matuca meda Sinònimos e contràrios cdh. carrafali Maneras de nàrrere csn: fàula carrafale = manna meda; poeta carrafale = fentomadu, bonu Frases sa cariasa areste tenet tenaghe tundhu che a sa carrafale…◊ at collitu ménnula durche e cariasa corrofale 2. talentone, poete carrafale! (P.Casu) Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu cerise variété burlat, napoléon Ingresu kind of very big cherry Ispagnolu garrafal Italianu qualità di ciliègia mólto gròssa Tedescu sehr große Kirsche.

carràmbalu , nm Definitzione matzu de ispigas de moriscu; cosa chi istat pendhendho, iscaligione de àghina, fintzes cambu cun cheréssia Sinònimos e contràrios campaninu, cicillone, iscalúgia, pimpillia, popurustu, pripixone, scalonina, scrichilloni, sprimpilloni, tzitzicra / apesile, pubúsulu Terminologia iscientìfica rbr Tradutziones Frantzesu gerbe d'épis de maïs Ingresu bunch of panicles Ispagnolu manojo de mazorcas Italianu mazzo di pannòcchie Tedescu Maiskolbenstrauch.

carronàda , nf: corronara, garronada* Definitzione tretu inue unu caminu, un'orruga o àteru, girat a un'àtera bandha; fintzes buturinu, orruga istrintedha e chentza essia Sinònimos e contràrios furriada / botorinu Frases arribbada passilla passilla fintzas a sa carronada de predi Carta (B.Lobina)◊ in sa carronada de s'istradone si torreit a boltare a mi saludare ◊ est abetendu de biri su trenu passendinci in sa carronada Terminologia iscientìfica bdh Tradutziones Frantzesu virage Ingresu winding Ispagnolu viraje Italianu tortuosità, curva di strada Tedescu Gewundenheit.

casósu , agt Definitzione nau de su late, chi rendhet meda a casu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lait riche en fromage Ingresu rich of cheese Ispagnolu leche que da mucho queso Italianu ricco di formàggio Tedescu reich an Käse.

cassiadórju, cassiadórzu , nm Definitzione logu, tretu inue si podet passare de unu camminu a un'àteru o, nau de s'abba, de un'erriu a una cora, de una cora a un'àtera Sinònimos e contràrios gruxeri, iscansadórgiu, lavadoja, leada, liadroxu, sciogadroxu Frases a oru a riu, in s'ortu, bi tenimus su cassiadorzu de s'abba Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu carrefour triviaire Ingresu crossroads, grip point Ispagnolu encrucijada Italianu trìvio, crocìcchio, punto di présa Tedescu Dreiweg.

catalúfa , nf Definitzione genia de otrobba Frases dhi ant arrigalau una fànuga cun sa mosta de sa catalufa Terminologia iscientìfica ts Tradutziones Frantzesu damas de coton Ingresu cotton damask Ispagnolu catalufa Italianu damasco di cotóne Tedescu Damast.

catedhína , nf Definitzione catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos Sinònimos e contràrios catedhàmine Frases cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu troupe de petits chiens, groupe de gens Ingresu a group of little dogs, sequence of people staying behind like dogs Ispagnolu banda de cachorros Italianu insième di cagnolini, codazzo di persóne Tedescu Gruppe von Hündchen, Schwarm.

cèpa , nf: cepra, gepa Definitzione cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu Sinònimos e contràrios drúlluru 2. sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare 3. su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa Ètimu chd. gjeppa Tradutziones Frantzesu caillot de sang Ingresu blood clot Ispagnolu coágulo, grumo de sangre Italianu coàgulo, grumo di sàngue Tedescu Blutgerinnsel.

che , avb: chei, chi 3, nce Definitzione avb. de logu indefiniu, no sèmpere reale (pentzandho a unu innanti e a unu apustis de su èssere de una cosa): prus che àteru inditat istesiamentu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est), ma fintzes logu inue unu est: postu apustis de unu vrb. in impr. e totu a unu chentza àteru elementu (es. prn.) si fúrriat in chei e inditat sèmpere logu apresu a chie est foedhandho e a bortas si ponet totu a unu fintzes cun àteru avb. de logu (es. cudhàeche); a logos, si portat aifatu su pron. pl. lis, narant chis: candho che agabbat de múrghere che acósiat sos mojos e bi chis betat sas pedras (C.Frau)◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu (che lis = bi chis)/ a./c.: sa /c/ de cuménciu de custu che no càmbiat mai sonu agatandhosi apustis de vocale: za ch'est = nr. zachèste, ti che fist aviada = tichevíst aviada, mi che cheria cue = michegheriagúe (ma, comente si podet bíere, lassat cambiare sonu a sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi portat ainnanti, giustu segundhu sa régula de is cuns. mudòngias); andhare, bènnere, torrare a che unu (nau sèmpere de gente)= anch'e unu, a su logu aundi est ccn. Sinònimos e contràrios abinche, ci Frases si no si lu tentant, che lis furant su bestiàmine ◊ su culurgione dhu faet mannu: prus de deghe no che ndh'istat in su canistedhu! ◊ che li ant segadu s'anca ◊ si che at béndhidu totu ◊ custu che lu leo a domo ◊ che so pigadu in montes ◊ ch'est essidu in América ◊ no ti che fist aviada? ◊ che li so andhadu acurtzu ◊ mi ch'est fuidu de manos ◊ bogachelu a fora! ◊ noche tucamus a sa festa ◊ so andhendhemiche a domo ◊ mi che ghiro a bidha ◊ che la frundho cantu mi andhat sa manu ◊ una mama preghendhe at isperadu pro unu fizu rútuche in su putu (G.Fadda)◊ torrachei a mi agatare! ◊ benichei candho cheres, a domo! ◊ intrachei linna, a su fogu!◊ su pane si faet còghere in su colostru fintzas a chi dhu suspiri ◊ bisonzat de chi dha bogare a fora! ◊ - it'ora ch'est? - che sunt sas bàtoro! 2. su chi ses chirchendhe ch'est ◊ fradile tou si ch'est bidu? ◊ in custa domo abberichei a cambiare s'ària! ◊ inoghe sunt triballendhechei ◊ lu so aisetendhe ma no si ch'est bidu ancora ◊ sa pisedha che àltziat in s'iscala ◊ che colat tempus meda faghindhe custa cosa ◊ che a issa no nce n'aiat àtera! ◊ si no che fut istada sa mama, su pipiu no aiat ischípiu ite fàere ◊ mi che cheria cue!◊ amamia fintzas a candu no mi chi morzu 3. su pane si ch'est intostadu, s'abba si ch'est sica, su fogu si ch'est mortu e sa linna agabbada, su nie si ch'est sortu, che ant iscontzadu sa domo ◊ cumpresa che l'as! ◊ apo a godire candho che so mortu (L.Loi)◊ si ch'est faghindhe tardu ◊ non che arrennessiat mancu a che bogare faedhu 4. menzus chi sias vénniu tue a che mene ◊ fit cumbintu de andhare a che fémina onesta (G.F.Sedda) Ètimu ltn. hinc(e) Tradutziones Frantzesu y, en Ingresu there Ispagnolu allí, ahí, de él (de ella, de ellos, de ellas), de eso Italianu ci, ce, ne (avverbi di luogo) Tedescu dort.

«« Torra a chircare