calichemúru , nm: calighemuru,
calixemuru,
carigamuru Definitzione
càlixi de muru: una genia de erba chi faet meda in is imbagas de is muros, a fògia tundha, grussita e pagu pagu a bisura de imbudu (a logos dhi narant cobertore, crabetore), cun su tenaghe chi est su cambu puru e in mesu in mesu
Sinònimos e contràrios
alighemuru,
caulemuru,
capedhemuru,
cocoratza,
cocorroi 1,
salighemuru
Frases
cussa crabitura abbannonada est prena de aminzone e de carigamuru
Terminologia iscientìfica
rba, Umbilicus rupestris
Tradutziones
Frantzesu
ombilic de Vénus
Ingresu
pennywort
Ispagnolu
ombligo de Venus
Italianu
ombelico di Vènere
Tedescu
Nabelkraut.
cambizadòre , nm Definitzione
domadore, annestradore de cuadhos
Terminologia iscientìfica
prf
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dompteur de chevaux
Ingresu
horse-breaker
Ispagnolu
domador de caballos
Italianu
domatóre di cavalli
Tedescu
Zureiter.
cambrài , nm Definitzione
genia de tela, fine, de cotone
Sinònimos e contràrios
cambré,
cambresina,
cambrí,
trambichi
Terminologia iscientìfica
ts
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
toile de Cambrai
Ingresu
cambrai cloth
Ispagnolu
cambray
Italianu
téla di Cambrai
Tedescu
Kambriktuch.
cambresína , nf Definitzione
genia de tela, fine, de cotone
Sinònimos e contràrios
cambrai,
cambré,
cambrí,
trambichi
Terminologia iscientìfica
ts
Ètimu
ctl.
cambresina
Tradutziones
Frantzesu
toile de Cambrai
Ingresu
cambrai cloth
Ispagnolu
tela de Cambray
Italianu
téla di Cambrai
Tedescu
Kambriktuch.
campínu, càmpinu , agt Definitzione
nau de erba, chi est de campu, chi creschet chentza trebballada, chentza manígiu o contivígiu de sa gente / sóriche càmpinu = s'alaepedhe, ma fintzas sa sorigàrgia; rusta càmpina = ginia de pínnixi de is matas; pudha càmpina = pidraxu, pitarra; istúrulu càmpinu = isturru niedhu
Frases
frores càmpinos ◊ ant ispianadu su monte: l'ant fatu netu che terra càmpina
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
des prés
Ingresu
of the meadows
Ispagnolu
de prado
Italianu
di campo,
pratènse
Tedescu
Feld…
canía , nf: canina Definitzione
is canes, chedha de canes
Sinònimos e contràrios
canesia,
canília
Frases
za bi ndhe at de cania in cussa pinneta!…◊ sunt in sudhu currindhe fatu a totugantos che canina fatu a fera!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
troupe de chiens
Ingresu
a pack of dogs
Ispagnolu
perrada,
perrería,
jauría
Italianu
quantità di cani
Tedescu
Meute.
cannitzàda , nf: acannitzada Definitzione
sa canna intéssia de is teuladas
Sinònimos e contràrios
arreciau,
canníciu,
incannada 1,
incannitadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
treillis de roseaux
Ingresu
cane hurdle
Ispagnolu
cañizo
Italianu
gratìccio di canne
Tedescu
Rohrgeflecht.
cannonàdu , nm, pps: cannonatu,
cannonau Definitzione
calidade de àghina niedha chi giaet unu de is méngius binos sardos / coment'e pps., de cannonare
Sinònimos e contràrios
cagnolare
Frases
su cannonau cosa sua si callat in s’unga!
Terminologia iscientìfica
frt, bfg
Tradutziones
Frantzesu
vin rouge exquis
Ingresu
delicious wine of red quality
Ispagnolu
garnacha
Italianu
vino prelibato di qualità róssa
Tedescu
köstliche Rotweinsorte.
cantàre 1 , nm: cantari,
chintare 1,
chintari Definitzione
pesu, tanti de baranta chilos (= 100 líbberas); aina po pesare: c. russu (pesat fintzes a chentu chimbanta líbberas), cantaritu (pesat fintzes a chentu líbberas): su c. est fatu che una pesa, ma chentza pratu, solu cun is gàncios, e si pigat in duos cun su gànciu de pigare intrau in d-unu fuste grussu / s'untza che betat su cantare = bastat pagu pro fàghere dannu, mescamente candho sas cosas sunt in tàntaris che a sa canna de una pesa, o fintzas a fortza de fàghere cosas chi no andhant bene
Sinònimos e contràrios
pesa
Frases
de sa cunfetura de Fonne ndhe cherio tres cantares ◊ at béndiu centu chintaris de casu ◊ cussa cosa pesat duus cantaris ◊ su meda in cosas goi no si misurat a prammos e ne a cantares
2.
bae a Bodale a ti dare su cantare, pro piaghere, chi est a pesare su porcu
Sambenados e Provèrbios
prb:
a untza a untza si faghet su cantare
Terminologia iscientìfica
ans
Tradutziones
Frantzesu
poids de cent livres
Ingresu
weight of 100 pounds
Ispagnolu
peso de ciento libras
Italianu
péso di cènto libbre,
cantaro
Tedescu
100 Pfund-Gewicht.
carigài , vrb: carigare Definitzione
fàere a càriga, nau mescamente de sa figu ma fintzes de àteros frutos / carigàresi de unu = pagaresindhe, vengaisí
Sinònimos e contràrios
acalabiare,
acalamai,
addormicare,
allacanae,
allartzanai,
allizare,
ammustiai,
apabassai
Frases
sa figu cota, si no ndh'est bodhida, si che càrigat dereta ◊ sa figu si ponit in su soli a carigai ◊ sa figu est carighendi
2.
za mi ndhe at fatu, ma mi ndhe so carigadu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sécher des figues
Ingresu
to desiccate
Ispagnolu
secarse (de la fruta)
Italianu
assecchire (détto di frutta)
Tedescu
trocken werden.
carnanséri, carnasséri, carnatzéri , nm: carniceri,
carnitzeri,
carranasseri,
carronasseri,
cranatzeri,
crannatzeri,
crannetzeri Definitzione
chie faet e bendhet sa petza; chie còmporat e bendhet bestiàmene po sa petza
Sinònimos e contràrios
bancalaju,
bangadore,
bangàgiu,
caitzeri,
caitzu,
faturanti,
macedhaju,
petzàrgiu
Frases
bandu anca ’e su crannatzeri e ti pigu duas bistecas po ti dhas fai arrustias ◊ su crannatzeri nostu bendit petza de angioni de callu ◊ candu su bòi est làngiu, su carnatzeri est tristu
2.
cussus no funt dotoris: funt crannatzeris!…
Terminologia iscientìfica
prf
Ètimu
ctl.
carnicer
Tradutziones
Frantzesu
boucher,
commerçant de bétail
Ingresu
butcher,
cattle merchant
Ispagnolu
carnicero
Italianu
macellàio,
commerciante di bestiame
Tedescu
Metzger.
carrafàle , agt, nf: cordofali,
corrofale,
garrofali Definitzione
calidade de cheréssia barracochina, matuca meda
Sinònimos e contràrios
cdh. carrafali
Maneras de nàrrere
csn:
fàula carrafale = manna meda; poeta carrafale = fentomadu, bonu
Frases
sa cariasa areste tenet tenaghe tundhu che a sa carrafale…◊ at collitu ménnula durche e cariasa corrofale
2.
talentone, poete carrafale! (P.Casu)
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
cerise variété burlat,
napoléon
Ingresu
kind of very big cherry
Ispagnolu
garrafal
Italianu
qualità di ciliègia mólto gròssa
Tedescu
sehr große Kirsche.
carràmbalu , nm Definitzione
matzu de ispigas de moriscu; cosa chi istat pendhendho, iscaligione de àghina, fintzes cambu cun cheréssia
Sinònimos e contràrios
campaninu,
cicillone,
iscalúgia,
pimpillia,
popurustu,
pripixone,
scalonina,
scrichilloni,
sprimpilloni,
tzitzicra
/
apesile,
pubúsulu
Terminologia iscientìfica
rbr
Tradutziones
Frantzesu
gerbe d'épis de maïs
Ingresu
bunch of panicles
Ispagnolu
manojo de mazorcas
Italianu
mazzo di pannòcchie
Tedescu
Maiskolbenstrauch.
carronàda , nf: corronara,
garronada* Definitzione
tretu inue unu caminu, un'orruga o àteru, girat a un'àtera bandha; fintzes buturinu, orruga istrintedha e chentza essia
Sinònimos e contràrios
furriada
/
botorinu
Frases
arribbada passilla passilla fintzas a sa carronada de predi Carta (B.Lobina)◊ in sa carronada de s'istradone si torreit a boltare a mi saludare ◊ est abetendu de biri su trenu passendinci in sa carronada
Terminologia iscientìfica
bdh
Tradutziones
Frantzesu
virage
Ingresu
winding
Ispagnolu
viraje
Italianu
tortuosità,
curva di strada
Tedescu
Gewundenheit.
casósu , agt Definitzione
nau de su late, chi rendhet meda a casu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lait riche en fromage
Ingresu
rich of cheese
Ispagnolu
leche que da mucho queso
Italianu
ricco di formàggio
Tedescu
reich an Käse.
cassiadórju, cassiadórzu , nm Definitzione
logu, tretu inue si podet passare de unu camminu a un'àteru o, nau de s'abba, de un'erriu a una cora, de una cora a un'àtera
Sinònimos e contràrios
gruxeri,
iscansadórgiu,
lavadoja,
leada,
liadroxu,
sciogadroxu
Frases
a oru a riu, in s'ortu, bi tenimus su cassiadorzu de s'abba
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
carrefour triviaire
Ingresu
crossroads,
grip point
Ispagnolu
encrucijada
Italianu
trìvio,
crocìcchio,
punto di présa
Tedescu
Dreiweg.
catalúfa , nf Definitzione
genia de otrobba
Frases
dhi ant arrigalau una fànuga cun sa mosta de sa catalufa
Terminologia iscientìfica
ts
Tradutziones
Frantzesu
damas de coton
Ingresu
cotton damask
Ispagnolu
catalufa
Italianu
damasco di cotóne
Tedescu
Damast.
catedhína , nf Definitzione
catzedhos medas; nau in cobertantza de su feduliu puru, de is iscolanos e àteros piticos
Sinònimos e contràrios
catedhàmine
Frases
cussa essit a ziru sempre cun sa catedhina de sos fizos ifatu ◊ su mastru fit cun sa catedhina de sos iscolanos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
troupe de petits chiens,
groupe de gens
Ingresu
a group of little dogs,
sequence of people staying behind like dogs
Ispagnolu
banda de cachorros
Italianu
insième di cagnolini,
codazzo di persóne
Tedescu
Gruppe von Hündchen,
Schwarm.
cèpa , nf: cepra,
gepa Definitzione
cocoroni o preta de sàmbene, orrugu de sàmbene cagiau; linna a tauledhas fines / intèndiri arrancu de cepa = sapíresi in perígulu
Sinònimos e contràrios
drúlluru
2.
sa cepa pigosa de s'anima si tiat solovrare
3.
su baulu de su mortu fut fatu a tàula cepa
Ètimu
chd.
gjeppa
Tradutziones
Frantzesu
caillot de sang
Ingresu
blood clot
Ispagnolu
coágulo,
grumo de sangre
Italianu
coàgulo,
grumo di sàngue
Tedescu
Blutgerinnsel.
che , avb: chei,
chi 3,
nce Definitzione
avb. de logu indefiniu, no sèmpere reale (pentzandho a unu innanti e a unu apustis de su èssere de una cosa): prus che àteru inditat istesiamentu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est), ma fintzes logu inue unu est: postu apustis de unu vrb. in impr. e totu a unu chentza àteru elementu (es. prn.) si fúrriat in chei e inditat sèmpere logu apresu a chie est foedhandho e a bortas si ponet totu a unu fintzes cun àteru avb. de logu (es. cudhàeche); a logos, si portat aifatu su pron. pl. lis, narant chis: candho che agabbat de múrghere che acósiat sos mojos e bi chis betat sas pedras (C.Frau)◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu (che lis = bi chis)/ a./c.: sa /c/ de cuménciu de custu che no càmbiat mai sonu agatandhosi apustis de vocale: za ch'est = nr. zachèste, ti che fist aviada = tichevíst aviada, mi che cheria cue = michegheriagúe (ma, comente si podet bíere, lassat cambiare sonu a sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi portat ainnanti, giustu segundhu sa régula de is cuns. mudòngias); andhare, bènnere, torrare a che unu (nau sèmpere de gente)= anch'e unu, a su logu aundi est ccn.
Sinònimos e contràrios
abinche,
ci
Frases
si no si lu tentant, che lis furant su bestiàmine ◊ su culurgione dhu faet mannu: prus de deghe no che ndh'istat in su canistedhu! ◊ che li ant segadu s'anca ◊ si che at béndhidu totu ◊ custu che lu leo a domo ◊ che so pigadu in montes ◊ ch'est essidu in América ◊ no ti che fist aviada? ◊ che li so andhadu acurtzu ◊ mi ch'est fuidu de manos ◊ bogachelu a fora! ◊ noche tucamus a sa festa ◊ so andhendhemiche a domo ◊ mi che ghiro a bidha ◊ che la frundho cantu mi andhat sa manu ◊ una mama preghendhe at isperadu pro unu fizu rútuche in su putu (G.Fadda)◊ torrachei a mi agatare! ◊ benichei candho cheres, a domo! ◊ intrachei linna, a su fogu!◊ su pane si faet còghere in su colostru fintzas a chi dhu suspiri ◊ bisonzat de chi dha bogare a fora! ◊ - it'ora ch'est? - che sunt sas bàtoro!
2.
su chi ses chirchendhe ch'est ◊ fradile tou si ch'est bidu? ◊ in custa domo abberichei a cambiare s'ària! ◊ inoghe sunt triballendhechei ◊ lu so aisetendhe ma no si ch'est bidu ancora ◊ sa pisedha che àltziat in s'iscala ◊ che colat tempus meda faghindhe custa cosa ◊ che a issa no nce n'aiat àtera! ◊ si no che fut istada sa mama, su pipiu no aiat ischípiu ite fàere ◊ mi che cheria cue!◊ amamia fintzas a candu no mi chi morzu
3.
su pane si ch'est intostadu, s'abba si ch'est sica, su fogu si ch'est mortu e sa linna agabbada, su nie si ch'est sortu, che ant iscontzadu sa domo ◊ cumpresa che l'as! ◊ apo a godire candho che so mortu (L.Loi)◊ si ch'est faghindhe tardu ◊ non che arrennessiat mancu a che bogare faedhu
4.
menzus chi sias vénniu tue a che mene ◊ fit cumbintu de andhare a che fémina onesta (G.F.Sedda)
Ètimu
ltn.
hinc(e)
Tradutziones
Frantzesu
y,
en
Ingresu
there
Ispagnolu
allí,
ahí,
de él (de ella,
de ellos,
de ellas),
de eso
Italianu
ci,
ce,
ne (avverbi di luogo)
Tedescu
dort.