Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbizàghe , agt Definitzione chi istat abbillu, chi si acatat de totu Sinònimos e contràrios abbizósicu, abixanti Frases fit un'ómine abbizaghe e inzeniosu chi podiat agghejare e disatinare ispantamundhos e carravàulas, bentureris e malintragnados (T.Pinna) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui s'aperçoit de toute chose Ingresu weary person ?? Ispagnolu perspicaz Italianu che si accorge facilménte di tutto Tedescu umsichtig.

abèschere , vrb: aèschere, arvèschere 1, avèschere Definitzione prus che àteru dhu narant po arrèschere su papare o su bufare in su gúturu candho non est calandho a bia dereta e faet a tussire Sinònimos e contràrios ammadèschere, arrancare, arrèghere, arrèschere, iscaussire, issaèschere, obèschere Frases est mortu ca s'est avéschiu chin d-un'ossu de pruna Tradutziones Frantzesu entraver Ingresu to hinder, to go wrong Ispagnolu atragantarse Italianu inceppare, andare di traverso Tedescu steckenbleiben.

abréu , nm Definitzione capatzidade, idea de si pònnere a fàere Sinònimos e contràrios abbrétiu, grídulu Frases cussu no tenit abreu nudha nudha! ◊ no tenit abreu de si ndi andai Tradutziones Frantzesu initiative Ingresu initiative Ispagnolu iniciativa, decisión Italianu capacità di iniziativa Tedescu Unternehmungsgeist.

acaída , nf Definitzione sa citia, sa firmada chi unu faet foedhandho Sinònimos e contràrios cagliada, cedada, citida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de taire Ingresu action of being silent Ispagnolu callada Italianu atto di tacére Tedescu Schweigen.

achilièra , nf Definitzione àbbila de mare, genia de pigione mannu, papadore de petza, chi abbitat in is orrocas a oru a mare Terminologia iscientìfica pzn, haliaëtus albicilla Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu balbuzard, aigle pêcheur Ingresu sea eagle Ispagnolu pigargo europeo Italianu àquila di mare Tedescu Seeadler.

aciòni , nf: (a-ci-o-ni) antzione assione, atzione, atzioni Definitzione su fàere, operatzione, ma prus che àteru pentzada coment’e manera de fàere, calecuna cosa pagu de bonu chi si faet a ccn.; acioni balet fintzes coment'e ingestu, movidedha de sa manu o de sa conca cun calecunu significau Sinònimos e contràrios faghidura, fata, fatura 1 / acínnidu, micada Frases cussa est un'antzione chi nos aus a arregodare! ◊ assiones bonas no ndhe faghet, cussu: est sempre dadu a su malu fàghere ◊ sos babbos puru, ignorantes, si ponent a baldiones, marchendhe sas atziones chi faghent sas damigellas! ◊ cun s'assione chi mi at fatu, deo torro a domo sua? mai! ◊ ndh'apo fintzas birgonza de bos nàrrere sas assiones chi mi at fatu cussu, semper imbreagu! 2. totus funt aspetendi su dotori po dhu pregontai, ma issu est telefonendi e dhus fait s’acioni de abarrai citius (A.Simbula)◊ bastat s'acioni, no sigas! Tradutziones Frantzesu action Ingresu action Ispagnolu acción Italianu azióne di particolare rilièvo comportamentale Tedescu Untat.

acorruntzulàre , vrb Definitzione fàere su corrúntzulu, seberare sa tega de sa fae, de su pisu, o àteru) Sinònimos e contràrios acorruschedhare, seberare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nouer (bot.) Ingresu to set Ispagnolu transformarse el ovario en fruto Italianu allegare (détto di piante) Tedescu ansetzen (Bot).

acóssu , nm Definitzione istadu de bisóngiu mannu Sinònimos e contràrios aprentu Frases postu in sa lughe, restas a s'iscuru, in acossu sas dies ti ant sighidu ◊ sos malos de como, chi no sunt in acossu, no furant pro si azibbare Sambenados e Provèrbios smb: Accossu Tradutziones Frantzesu état de besoin, pauvreté Ingresu constraint, poverty Ispagnolu estrechez Italianu costrizióne, stato di bisógno Tedescu Zwang, Notlage.

acúa , avb Definitzione a cua, a cuba, a s'acua cua = a iscusi, chentza ndhe bíere e ne ischire nudha àtere, chentza si fàere a bíere / a s'acua de…, a s'acua mia, tua, sua, e gai = a iscusi de…, chentza ndhe ischire geo, tue, issu Sinònimos e contràrios assicua, cuagua Frases màndhigat a sa sola e a s'acua ◊ si sunt acordados a s'acua cua ◊ ma diàulu de búglia, innoramala: no fit solu s'iscusa de sa zenina, ca bicadu at una pudhighina e acua l'at posta suta de s'ala! ◊ a s'acua sua aia iscritu una lítera a Bobbore Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en cachette Ingresu secretly Ispagnolu a escondidas, a hurtadillas Italianu di nascósto Tedescu heimlich.

acubàre , vrb Definitzione fàere che cuba, ufrau de s'arrennegu, de su tzacu Sinònimos e contràrios abbrodhiare, abbrufulai, abbuscinare, acasidhare, ammussolai, amprudhiare, annicare, annozare, atrafudhai, pirmare, strugnai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se gonfler de colère Ingresu to swell-with-rage Ispagnolu hervir de ira Italianu gonfiarsi di ràbbia Tedescu böse werden.

acúca 1 , nf Definitzione una genia de órgiu areste Terminologia iscientìfica rba, Hordeum bulbosum Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu orge bulbeuse Ingresu bulbous barley grass Ispagnolu cebadilla bulbosa Italianu códa di tòpo Tedescu Wiesenlieschgras, Knollengerste.

acucacúca , avb Definitzione andhare o istare a. = andai a pampadas, a pampas, a s'imbàtoro, a su cua cua a manera de no si fai biri, o fintzas timendi Frases bi fisti tue puru acucacua che su cucummiau in moridina! ◊ paret chi la bida abbandha intro de gianna, sempre in ilgiros a s'acucacuca, a minnanna ◊ fint coment'e túrtures in su trigu, a s'acucacuca, furendhe ◊ manízadi, maniza, e faghe sa multra che chi ti che andhes e tòrrache a inie acucacuca! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à quatre pattes Ingresu on all fours Ispagnolu a gatas, a escondidas Italianu carpóni, di nascósto Tedescu auf allen vieren, heimlich.

acumbeniàre , vrb: cumbeniare Definitzione pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Sinònimos e contràrios acumbenentziare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu doter un appartement de tous les conforts Ingresu to have, to provide oneself Ispagnolu regalarse comodidades Italianu avére o provvedérsi di tutte le comodità Tedescu mit allem Komfort versehen.

addedíe , avb: addeie Definitzione a lughe de die, totu is oras de candho faet die a candho iscurigat Sinònimos e contràrios | ctr. addenote Frases addenote e addedie che ómine dogau isto pessandhe ◊ si ammentabat totu su chi li fit capitau addedie ◊ su bandhuleri drommit addeie e zirat addenote Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu de jour Ingresu by day Ispagnolu de día Italianu di giórno Tedescu tagsüber.

addorojàda , nf Sinònimos e contràrios abboghiada, addorojamentu, bérchida, boche, cérriu, grida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hurlement de souffrance Ingresu cry Ispagnolu grito de dolor Italianu urlo di dolóre Tedescu Geheule.

adhía 1 , prep, nf Definitzione a s'àtera parte de…, a cudh'ala de…, prus atesu de…; s'àtera parte, apalas de… Sinònimos e contràrios adhae, asegus, avatu Frases s'ortu miu est adhia de s'istrada ◊ mi as agatadu adhia de is làcanas ◊ is ferrus de pudai funt in su tascapani adhia de sa porta ◊ ita fiast ascurtendi adhia de sa porta?! ◊ in sa becesa puru, adhia de aundi s'istrantaxat sa làcana de is bisus, apubu ancora is bellesas chi mi ant donau allirghia 2. bivu s'úrtimu bisu téndiu a s'adhia de sa làcana de is bisus Tradutziones Frantzesu au-delà de…, de l'autre côté de… Ingresu further Ispagnolu más allá, allende Italianu óltre, di là da… Tedescu weit, jenseits.

afiolàre , vrb: afiorare Definitzione acostire sa terra a calecuna cosa prantada; apretare su fàmene, unu bisóngiu, bènnere fàmene o bisóngiu forte Sinònimos e contràrios assacarrare / apretai, sighire Tradutziones Frantzesu presser Ingresu to be hot on s.o.’s Ispagnolu apremiar, acuciar (hambre, otro) Italianu incalzare (della fame, di altro) Tedescu bedrängen.

afrísciu , nm Definitzione su si adatare a su bisóngiu, a un'apretu / po afrísciu = pro netzessidade, pro su bisonzu Frases cussa est zente de pagu afrísciu ◊ allà un'afrísciu, ita bregúngia, a isterri totu asusu de su letu po papai! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faculté d'adaptation Ingresu spirit of adaptability Ispagnolu capacidad de adaptación Italianu spìrito di adattaménto Tedescu Anpassungsfähigkeit.

agiustèra , nf Definitzione su si pònnere de acórdiu po calecuna diferéntzia Sinònimos e contràrios agiustamentu, agiustu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu accord, arrangement Ingresu to settle a quarrel Ispagnolu arreglo, avenencia Italianu accomodaménto di divergènze, accòrdo Tedescu Vergleich.

alavrònza , nf Definitzione manera de fàere de chie si che istat a un'ala, a bandha, coment'e timendho calecuna cosa Tradutziones Frantzesu méfiance Ingresu distrust Ispagnolu desconfianza, recelo Italianu atteggiaménto di chi sta in disparte diffidènte, diffidènza Tedescu Mißtrauen.